De kapitalistische markteconomie negeert de ecologische grenzen van onze planeet, splijt samenlevingen en slaagt er niet in basisbehoeften te vervullen. Meer en meer mensen zoeken een andere economie, die sociaal, ecologisch, rechtvaardig en democratisch is. Ze komen dan vaak uit bij de Oostenrijker Christian Felber. Hij keert de economische wegwijzers radicaal om en reikt met zijn Gemene-Goed-Economie een doordacht alternatief economisch systeem aan, dat op alle essentiële punten in overeenstemming is met onze menselijke basiswaarden. Wereldwijd vindt hij weerklank. Zijn bestseller verschijnt in april 2017 als Ware Winst.

In volgend driedelig artikel, met wekelijks een deel, gaan we in op de Gemene-Goed-Economie. Deel 1 belicht de uitgangspunten, deel 2 de praktische omzetting in de economische praktijk en deel 3 de weerklank die Christian Felber wereldwijd vindt.

Deel 1

De kapitalistische markteconomie is strijdig met menselijke basiswaarden

Wat als we de wegwijzers van het huidige economische systeem 180 graden konden draaien? Zodat niet langer winstbejag en eigenbelang de opperste doelen zijn, maar – niet meer dan logisch – onze collectieve grondwetwaarden: menselijke waardigheid, solidariteit, duurzaamheid, rechtvaardigheid en democratie? Ware Winst zou ons ten deel vallen - een samenleving waar vertrouwen, vervullende relaties, zingeving en samenwerking centraal staan.

Christian Felber is een Oostenrijkse universiteitsdocent en grondlegger van de Gemene-Goed-Economie. Hij wijst op de tegenstelling tussen de waarden van de huidige kapitalistische markteconomie en de collectieve basiswaarden uit de grondwetten van democratische staten. Winstbejag, concurrentie en eigenbelang staan immers diametraal tegenover menselijke waardigheid, solidariteit, duurzaamheid, rechtvaardigheid en democratie. Ook de waarden die centraal staan in intermenselijke relaties – vertrouwen, eerlijkheid, erkenning, respect, empathie, samenwerking en wederzijdse hulp – botsen met de spelregels van het kapitalisme. Dit heeft grote gevolgen: we raken innerlijk gespleten en het maatschappelijk vertrouwen lost op. Steeds meer mensen willen kiezen voor een ander economisch systeem: in Duitsland 88 procent, in Oostenrijk 90 procent! (peiling Bertelsmann-stichting 2010).

De Economie van het Gemene Goed biedt een glashelder antwoord op deze behoefte. Ze herschrijft het wettelijk kader, zodat de economische wegwijzers 180 graden draaien. Eigenbelang als opperste doel wordt ingeruild voor het algemene belang, het gemene goed. Die term grijpt terug naar het Latijnse bonum commune wat refereert aan het welzijn van alle mensen, inclusief hun leefomgeving. Daarover schreef Aristoteles al.

In de Gemene-Goed-Economie transformeert concurrentie tot samenwerking en winstbejag maakt plaats voor streven naar sociale en ecologische meerwaarde. Geld is niet langer een doel op zich, maar wordt herleid tot een middel om het doel – het gemene goed – te vergroten. Op die manier wordt de economie op een lijn gebracht met onze grondwettelijke en menselijke waarden.

Voor sommige mensen is dit idee van een coöperatieve markteconomie moeilijk voorstelbaar. Christian Felber schrijft dit toe aan het feit dat wij het competitiemodel met de paplepel binnenkrijgen en dit daarom als normaal beschouwen. Hij weerlegt het argument dat mensen niet langer gemotiveerd zouden zijn in een systeem zonder concurrentie en winstbejag: “Dat is een illusie. Voor het sociaal-darwinistische model ontbreekt elk empirisch bewijs. Onderzoek toont aan dat de grootste prestaties net voortkomen uit intrinsieke motivatie, en niet door concurrentie. Mensen zijn van nature gericht op samenwerking. Iedereen wíl een bijdrage leveren aan de samenleving.” Felber vindt het hoog tijd dat het onderwijs meer aandacht schenkt aan thema´s als waarden, gevoelens, geweldloze communicatie en democratie.

Het model van de Gemene-Goed-Economie is echter veel méér dan een formulering van idealen – het is doordacht en pragmatisch en biedt gebruiksklare instrumenten om de economische wegwijzers volledig om te draaien. Hoe de uitgangspunten van de Economie van het Gemene Goed – het streven naar sociale en ecologische meerwaarde als doel van de economie – in de praktijk gebracht worden, lees je in het tweede deel van dit driedelig artikel.

Wie meer wil weten, kan een kijkje nemen op de website van Jan van Arkel, de uitgeverij die Ware Winst, de Nederlandstalige versie van Felbers boek uitgeeft:  hier kan je het boek bestellen.