Draagt lesmateriaal over zwerfafval bij aan waardenontwikkeling in onderwijs?
De Wetenschapswinkel van Wageningen University & Research heeft voor het basisonderwijs een checklist ontwikkeld om te beoordelen of lesmateriaal over zwerfafval kan bijdragen aan waardenontwikkeling en gewoontevorming rond afval. Voor het middelbaar onderwijs is een checklist ontworpen om na te gaan of interventies om zwerfafval te verminderen effectief zijn. Beide producten zijn het resultaat van het project ‘Plastic soep op de stoep’ dat is uitgevoerd in opdracht van de Werkgroep (Zwerf)afval en grondstoffen van het Netwerk NME-Diensten.
Zwerfafval is een maatschappelijk probleem waar veel centra voor natuur- en milieueducatie (NME) zich mee bezig houden. Het gaat daarbij voornamelijk om verpakkingsmateriaal van consumpties: blikjes, flesjes, wikkels en bijvoorbeeld patatbakjes, en wordt mede veroorzaakt door jongeren. Natuur- en milieueducatiecentra willen daarom volwassenen maar juist ook kinderen en jongeren bewust maken van de impact van zwerfafval. Ze willen graag weten welke (les)activiteiten bijdragen aan een positieve verandering in kennis, houding en gedrag ten aanzien van zwerfafval.
Basisonderwijs
Voor het basisonderwijs hebben de onderzoekers een aantal aanbevelingen opgesteld voor lessen en lesmateriaal over zwerfafval, gericht op waardenontwikkeling en gewoontevorming. Bijvoorbeeld dat het zelf actie ondernemen van de leerlingen centraal moet staan. Daarnaast zijn inspirerende voorbeelden van groene helden belangrijk, zoals Boyan Slat met zijn stichting The Ocean Cleanup. Verder moeten leerlingen ruimte krijgen om vanuit hun eigen zorgen, vragen en wensen met het onderwerp aan de slag te gaan. Ten slotte is het van belang dat het onderwerp zwerfafval schoolbreed wordt ingestoken en onderdeel wordt van de dagelijkse gang van zaken. In de checklist worden deze verschillende ingrediënten ten behoeve van het lesmateriaal beschreven en toegelicht.
Daarnaast heeft een groep studenten zich gebogen over de vraag welke methode leerkrachten kunnen gebruiken om de leerdoelen van lessen over zwerfafval voor groep 7 en 8 te monitoren. Ze hebben een meetinstrument ontwikkeld om de effectiviteit van lessen over zwerfafval voor het basisonderwijs te evalueren.
Middelbaar onderwijs
Voor de jongeren van 12 tot 18 jaar is onderzocht wat effectieve interventies zijn voor deze leeftijdsgroep om zwerfafval te voorkomen. Belangrijk is dat deze interventies informatie bevatten over de effecten van zwerfafval op het milieu, en de minieme afbreekbaarheid van zwerfafval. Sociale normen zijn erg belangrijk voor jongeren: wat vinden en doen mijn leeftijdsgenoten? Ook op dit gebied liggen kansen voor interventies, net als het inzetten van beloningen. Naast deze checklist is een monitoringstool ontworpen om de effectiviteit van interventies te evalueren.
Meer achtergronden kunt u lezen in de Wetenschapswinkelpublicatie nr 333 ‘Plastic soep op de stoep: Hoe kan lesmateriaal over zwerfafval bijdragen aan waardenontwikkeling en gedragsverandering?’
Meer artikelen uit de categorie: Nieuws
Heel goed, maar wat ik vaak mis in dit soort initiatieven is het opvoedkundige aspect. Er wordt meestal voornamelijk ingezet op begripsvorming, inzicht en informatie mbt natuur en milieu. Men hoopt door informatie een gedragsverandering te bewerkstelligen. Dat zal voor een deel zo werken, maar de jeugd is mentaal onvolwassen en dus is een cognitieve insteek alleen onvoldoende. Ik denk dat er ook duidelijk gemaakt moet worden dat je een aso, een loser en een kneus bent (of een lichtere vorm: dat je je gedraagt als een aso, loser en kneus, etc.) als je je troep overal maar neerkwakt. Of dat het niet stoer is, maar juist kinderachtig als je dat doet. Dat het abnormaal is om afval niet in een afvalbak te gooien, ook al denken ze dat “iedereen dat toch doet” (argument dat ik vaak hoor als ik kinderen erop aanspreek). Dat andere mensen hun troep moeten opruimen omdat ze er zelf geen zin in hebben of het ze niks interesseert. Laat ze nadenken over de situatie dat letterlijk iedereen zijn of haar afval op straat en in de omgeving zou gooien. Dat vinden ze vaak nergens op slaan, maar het is slechts doortrekken van hun eigen gedragslijn, waardoor soms ineens het muntje valt dat het echt asociaal is wat ze doen. Kortom: het morele en corrigerende aspect is volgens mij net zo belangrijk als inzicht en begrip. “Milieu” en “plastic soep” zijn behoorlijk abstracte begrippen voor de meeste kinderen en zelfs voor veel volwassenen. Bovendien is veel afval niet van plastic, waardoor ze zouden kunnen denken dat het wel ok is om blikjes, glas en papier zomaar weg te gooien op de plaats waar je dan toevallig bent.