Dubbele bodems in democratie houden duurzame samenleving tegen

We hechten erg aan onze vrijheid, hier in het Westen, en misschien nog wel meer in ons eigen Nederlandje. We stellen haar graag als voorbeeld en we rekken de grenzen van die vrijheid ook graag op, zeker als het om het uiten van onze belangrijke eigen mening gaat. De Marokkanen in ons land weten er inmiddels alles van.

Dat zelfde, maar dan in omgekeerde richting, geldt voor de democratie, de bestuursvorm die ooit was bedacht om die vrijheid te beschermen. Van inspraak en medezeggenschap moet je nu ook weer niet te veel hebben, lijkt het wel. Het is bijna aan de orde van de dag dat regeringen de wil van parlementen naast zich neerleggen, in Den Haag en ook in Brussel.

Zowel de vrijheid als de democratie beginnen zich als gevolg in hun eigen – en elkaars – staart te bijten. Om echter een beetje duurzame samenleving te bereiken zijn ze allebei hard nodig. Maar de ontwikkelingen in de Oekraïne, de uitspraken van Geert Wilders en de gemeentelijke herindeling in het Noorden zijn niet geheel willekeurige voorbeelden hoe de voedingsbodem voor een duurzame samenleving langzaam en indringend verzuurt als gevolg van bestuurlijk en politiek opportunisme.

In de Oekraïne keerde het volk zich hardhandig tegen de leiders. Dat gebeurt wel vaker de laatste tijd. En dat vinden we in veel gevallen eigenlijk wel ok. Want wij vinden best dat leiders in andere delen van de wereld vaak schoften zijn, want niet democratisch gekozen. Kadhafi was zo iemand, en Saddam Hoessein niet te vergeten. Dus helpen we maar wat graag om hun regimes te ondermijnen en er onze eigen mores te introduceren.

Zonder veel resultaat overigens, want terwijl Kadhafi al weer een tijdje weg is vechten zijn bevrijde onderdanen elkaar het stemhok uit in hun pogingen om democratisch bestuur te voorkomen. En in Irak is het opblazen van andersdenkenden, al dan niet met behulp van jezelf, ook nog steeds een populaire volkssport. In Syrië ontvouwt zich ondertussen een vergelijkbaar scenario.

Maar sinds Egypte is er iets gaan schuiven in de norm. In Egypte, en ook in de Oekraïne, zijn het democratisch gekozen presidenten die huis en regering zijn uitgegooid. Netjes gekozen presidenten tijdens door onszelf gecontroleerde en goedgekeurde verkiezingen en erkend door de hele democratisch geregelde wereld.

Alleen, en wie had dat ooit voor mogelijk gehouden, hielden die correct gekozen leiders er zienswijzen op na die niet stroken met onze eigen ideaalbeelden. Reden waarom ze toch het veld moesten ruimen, democratisch gekozen of niet.  Kennelijk heeft democratie toch zo haar grenzen.

In Nederland keert Geert Wilders zich luidkeels tegen Moslims in het algemeen en tegen Marokkanen in het bijzonder. Nu gebeurde het wel vaker in de geschiedenis dat er in tijden van economische malaise een bevolkingsgroep van niet-inheemse signatuur het bokje werd van ontevreden en onfris denkende figuren. En we dachten daar van geleerd te hebben.

Toch kon parlementariër Geert Wilders zich laten kiezen als leider van een partij die uit een enkele persoon bestaat, namelijk hemzelf. Wij, democratie-junks, lieten het gebeuren, zelfs al kon er niemand lid van zijn partij worden. Want hij zei hardop wat er zo velen stilletjes denken. Een beetje ‘Angst essen Seele auf’, maar dan andersom. En met de democratie als openbarstende maagzweer.

In Haren werd er tegelijk met de gemeenteraadsverkiezingen een referendum gehouden over samenvoeging van het dorp met de gemeente Groningen. En zoals de Krim niet bij de Oekraïne wil, wil Haren niet bij Groningen. Dus wordt het spannend. Want in beide plaatsen won de zelfde partij, D66, zelf groot pleitbezorger van de volksraadpleging als democratisch instrument, die in de ene gemeente tegen is en in de andere voor. Wordt het referendum in Haren nu ook ongeldig verklaard door hogere belanghebbende machten?

Natuurlijk is de Arabische woestijn niet het zelfde als het Haagse pluche en is de Krim onvergelijkbaar met het Groningse platteland. Maar toch, er tekent zich een ontwikkeling af die, om een toepasselijk Germanisme te gebruiken, op zijn minst Unheimisch is. Niet van hier. Niet van de wereld zoals we die denken te kennen.

De maat waar mee gemeten wordt is niet langer overal gelijk. Ja, we willen overal ter wereld de democratie vestigen om de vrijheid van de burgers te beschermen. Maar als die burgers de vrijheid nemen om een richting te kiezen die ons belang niet dient, dan erkennen we de uitkomst toch maar even niet. Zie Egypte. Zie de Krim. Waar autoritaire regimes hardhandig zijn verwijderd zijn we niet in staat om de burgers de veiligheid te bieden die een voorwaarde is om democratie en vrijheid te laten ontstaan. Zie Irak. Zie Libië. En waar we geld kunnen verdienen aan totalitair geleide staten staan we vooraan in de rij en worden praktijken die we in ons eigen land hebben verzameld in het Wetboek van Strafrecht maar even ter zijde geschoven. Zie Rusland.

De Oekraïne lijkt nu het afvalputje te zijn geworden waar het bezinksel van de democratische hypocrisie bij elkaar komt en waardoor het verval van onze politieke normen pijnlijk zichtbaar is geworden. In de Oekraïne zouden we in feite geen van de partijen met goed fatsoen kunnen steunen (net zoals in Syrië overigens). In beide kampen was de voornaamste bezigheid het leegroven van de staatskas ten faveure van de eigen bankrekening. Beide kampen misbruikten het recht om van hun politieke tegenstanders af te komen.

Maar met beide partijen deden en doen we gewoon zaken, bij voorbeeld om het land van zijn schaliegas af te helpen onder omstandigheden die we in eigen land verbieden. De club die we nu steunen brengt er tegen Russische inwoners in praktijk wat Wilders in eigen land over Marokkanen roept. En hun leeg gegraaide staatskas vullen we straks weer vrolijk aan voor een volgende roofronde. Al eens uitgerekend hoeveel zonnepanelen en windmolens we voor die miljarden zouden kunnen aanschaffen?

Als we vooruit willen met duurzaamheid is het goed om eens heel kritisch te kijken naar de manier waarop we onszelf besturen en hoe we met onze principes omgaan, in eigen land en elders in de wereld. Waar de grenzen liggen van de vrijheid als de één die neemt ten kosten van de vrijheid van een ander. Of we elders in de wereld elites willen steunen, of burgers. Over welke keuzes we politiek willen discussiëren en welke keuzes we moreel of rationeel gewoon moeten maken. En over hoe we democratie haar inhoud en haar waardigheid terug kunnen geven en burgers het vertrouwen. Pas als ons dat lukt, kunnen we werkelijk duurzaam verder.

Peter van Vliet