2020 was heftig, ook voor de energiemarkt. Naarmate de coronapandemie meer onder controle komt, rijst ook de vraag: wordt 2021 voor de energiebranche een jaar van ‘terug naar normaal’, of gaan we nogmaals een jaar vol opschudding tegemoet? Als het aan verschillende experts ligt, biedt 2021 Nederland een uitgelezen kans om zich klaar te maken voor de onvermijdelijke energietransitie met onder andere decentrale opslag en waterstof.

Ondanks de coronapandemie werkt het kabinet door aan maatregelen om de CO2-uitstoot terug te dringen en Nederland verder te verduurzamen. Er worden miljoenen uitgetrokken voor onderzoek, pilotprojecten en snellere uitvoering van bestaande maatregelen. De overheid stelt grenzen aan de koolstofuitstoot van kolencentrales en introduceert heffingen voor vervuilende bedrijven.

2030 lijkt nog ver weg, maar Nederland staat voor pittige uitdagingen. Niet alleen moeten we alternatieve energiebronnen vinden die fossiele brandstoffen volledig kunnen vervangen; ook energieopslag en -infrastructuur moeten onder handen worden genomen. Daarom is nu het moment om vooruit te blikken en te beginnen met voorbereiden. Want wachten betekent achter de feiten aanlopen.

Energiemarkten in opschudding?

2020 was een roerig jaar voor de energiemarkt. Door de coronacrisis liep het energieverbruik wereldwijd terug en kelderden de prijzen. Chris Guth, Marktexpert bij energiebedrijf ENGIE: “Voor het eerst in de geschiedenis zagen we zelfs negatieve olieprijzen, omdat alle opslag vol zat.” Ook de gasmarkt had het zwaar te verduren, mede dankzij een warme winter die voor volle buffers had gezorgd en vervolgens gedurende de coronacrisis de prijzen drukte.

Hoewel Guth in 2020 de grootste opschudding van zijn gehele carrière voorbij zag komen, verwacht hij in 2021 geen vuurwerk. “Het wordt eerder een jaar van normalisering, waarin olie en gas terug bewegen richting voorgaande prijspeilen”, zegt Guth. Ook de start van het Nederlands groen herstel (waarin het economische herstel na de coronacrisis gepaard gaat met een aangescherpt klimaatbeleid) lijkt in 2021 nog geen invloed op de prijzen te hebben. Daarnaast houdt Guth een slag om de arm wat betreft de toename in de opwek van duurzame energie: “Nederland is op dit gebied bepaald geen voorloper geweest in de afgelopen jaren.” Ondanks de positie als hekkensluiter, is er wel een versnelling gaande die hem hoopvol stemt: in 2020 rapporteerde het CBS een recordstijging in de opwek van duurzame energie. Hij verwacht dat deze trend zal doorzetten, al zal die in 2021 nog niet leiden tot baanbrekende veranderingen in de energiemarkt: “Fossiele brandstoffen zullen wel te maken krijgen met hogere CO2-emissieprijzen, wat investeringen in duurzame energie kan stuwen. Maar er zitten nog veel haken en ogen aan de energietransitie die moeten worden opgelost voordat Nederland veilig afscheid kan nemen van grijze energie.”

Guth doelt hier onder meer op de opslagproblematiek: zon- en windenergie kunnen nog niet goed worden opgeslagen. Het moet direct na opwek worden verbruikt, of het gaat verloren. Ook om de ‘Dunkelflaute-problematiek’ te overwinnen - periodes wanneer het gelijktijdig windstil en donker is, waardoor er geen energie kan worden opgewekt - is energieopslag een vereiste.

Opslag kan met lithium-ion batterijen gebeuren, maar ook met waterstof - een energiedrager waar ook het ministerie van Economische Zaken en Klimaat veel potentie in ziet en in 2021 al in wil investeren. “Het is goed om te zien dat er gekeken wordt naar de mogelijkheden van investeringen in waterstof. Het is een veelbelovende energieopslagmethode die de energietransitie kan ondersteunen”, concludeert Guth. Dat geldt ook voor decentrale opslag.

De kans voor voorbereiding aangrijpen

Hoewel 2021 geen jaar van grote verstoringen lijkt te worden, betekent het niet dat er geen werk aan de winkel is. Juist nu is het een uitgelezen moment om ons voor te bereiden op een groene toekomst. Het post-corona herstel kan door zowel consumenten als ondernemingen aangegrepen worden om structurele veranderingen door te voeren, zo vindt Giuseppe Sgrò, Executive Energy Storage & Emerging Technologies bij powermanagementbedrijf Eaton. “We staan aan het begin van een energietransitie die veel veranderingen aan de infrastructuur vereist. Wanneer we wachten met aanpassingen zoals kabelverzwaring of hogere opslagcapaciteit tot de energietransitie in een verder stadium is, leidt dit tot hoge kosten en een heleboel ongemak. Het is een onaangename vergelijking, maar we zagen tijdens de coronacrisis dat bedrijven met een stevige digitale backbone die voorbereid waren op verstoringen véél gemakkelijker omschakelden naar een nieuw normaal.”

Decentrale opslag

Hetzelfde geldt voor de energie-infrastructuur, meent Sgrò: voorbereiding is kritiek. Maar naast centrale opslagmethodes, ziet hij vooral potentie in decentraal energiebeheer. “Je ziet nu al dat duurzame energie vooral decentraal wordt opgewekt. In plaats van enkele grote centrales, wordt zonne-energie bijvoorbeeld ook op talloze particuliere daken opgewekt. Die aanpak kun je ook doorvoeren in decentrale opslag.” Hij noemt dit ‘Buildings as a Grid’ (gebouwen als energiehub), en het geeft het energienet heel anders vorm. Momenteel gaan we ervan uit dat het net onderverdeeld is in productie- en consumptiepunten. Maar in de toekomst zal het steeds vaker voorkomen dat gebouwen die stroom verbruiken ook stroom produceren. In tijden van overschot kan deze opwek lokaal worden opgeslagen - middels batterijen of andere energiedragers - en worden teruggeleverd wanneer het nodig is.

Sgrò pleit dus voor samenwerking: “De energietransitie staat niet meer ter discussie. Wat we moeten uitzoeken is hoe de gehele maatschappij een rol kan spelen. We weten dat de vraag naar elektriciteit in de privésfeer stijgt nu thuiswerken meer ingeburgerd is. De enige manier om duurzaam aan de vraag te voldoen en betrouwbare energievoorziening te kunnen garanderen, is door onze energievoorziening te decentraliseren en zo de druk op het energienet weg te nemen.”

Sgrò is optimistisch over de voortgang in 2021. Ook hij verwijst naar de versnelling in het aandeel duurzaam opgewekte energie: "Dit jaar zal het begin zijn van de transitie die leidt tot een nieuw, decentraal en bidirectioneel energienet waarin elke marktdeelnemer zowel consument als producent van energie is, en alles wat aan het net gekoppeld is, onderdeel is van dat net.”

De weg naar een duurzaam Nederland

We hebben nog voldoende werk te doen als we als maatschappij afscheid willen nemen van fossiele energie. Het is een beetje koffiedik kijken, maar de energiemarkten lijken dit jaar af te stevenen op een gestaag herstel. Dit zorgt in potentie voor de nodige rust, die we kunnen aangrijpen om de inrichting van ons energienet voor te bereiden op latere fases van de transitie, waarin duurzame opwek en decentrale opslag pas écht impact zullen hebben op het energieaanbod. Door ons nu te bezinnen en in actie te komen, kan onze energietransitie de komende jaren soepel verlopen.