De aandacht voor plastic afval leidt de aandacht af van vele grotere dreigingen zoals klimaatverandering en biodiversiteitsverlies, zeggen Rick Stafford en Peter Jones, onderzoekers aan de University of Bournemouth en University College of Londen.

De meeste mensen hebben inmiddels wel vernomen dat plastic problematisch is voor het milieu. Deels komt dat door het succes van de BBC-serie Blue Planet II, die de aandacht vestigde op de gevolgen ervan voor dieren en de menselijke gezondheid. Bedrijven beloofden geld te reserveren om plasticvervuiling te bestrijden.

Eenmalig gebruik van plastic staat nu hoog op de agenda. Veel mensen proberen mee te helpen het plasticgebruik te verminderen. Maar wat als dit alles alleen maar afleidt van veel ernstiger milieuproblemen? In Marine Policy stellen we dat plasticvervuiling – of eigenlijk het antwoord van regeringen en de industrie daarop – de aandacht afleidt van echte dreigingen, zoals de klimaatverandering.

Ja, we weten dat vogels, vissen en zoogdieren verstrikt kunnen raken in plastic. En als ze het binnenkrijgen, kunnen ze eraan doodgaan. Toch zijn er nog geen overtuigende studies verschenen waaruit duidelijk wordt hoeveel impact plasticvervuiling heeft op populatieniveau. Uit onderzoek blijkt dat plastic een minder grote bedreiging is voor oceanen dan klimaatverandering of overbevissing.

Koffiebekers

De strijd met plastic aangaan – door herbruikbare koffiebekers te gebruiken of te eten in restaurantketens waar alleen papieren rietjes verstrekt worden – is het klassieke neoliberale antwoord. De consument drijft de markt en consumentenkeuzes zetten verandering in de industrie in gang.

Alternatieve producten kunnen andere, maar ook ernstige milieuproblemen met zich meebrengen. En de voordelen van deze kleinschalige, door consumenten aangestuurde veranderingen zijn vaak klein. Neem bijvoorbeeld spaarlampen. In de praktijk hebben die heel weinig invloed op de totale CO2-voetafdruk van iemand.

Maar door deze kleine veranderingen door te voeren lijkt plastic nog steeds een probleem dat we kunnen aanpakken. De Ocean Cleanup – een poging om plastic uit de oceanen te halen – is een klassiek voorbeeld. Ondanks het feit dat veel wetenschappers kritisch zijn over het project en een mislukte eerste poging om het plastic uit de oceaan te halen, is het nog steeds aantrekkelijk voor velen. Dat komt vooral doordat het een poging is een probleem op te lossen zonder dat we daarvoor onze levensstijl ingrijpend moeten veranderen.

Het werkelijke probleem

Het is niet zo dat plastic geen problemen oplevert. Maar er zijn veel grotere problemen in de wereld, met name de klimaatverandering.

In oktober vorig jaar kwam het Intergouvernementele Panel inzake Klimaatverandering (IPCC) met een rapport waarin staat dat drastische actie nodig is om de opwarming van de aarde onder de 1,5 graad te houden. Veel nieuws ging over de vraag wat individuen kunnen doen om hun CO2-voetafdruk te verminderen. In sommige artikelen in de media werd ook aangegeven dat collectieve actie nodig is.

Ondanks het belang van deze boodschap wordt milieunieuws gedomineerd door kwesties rond plasticvervuiling. Het is dus niet verrassend dat zo veel mensen denken dat plastic in de oceanen de belangrijkste milieudreiging voor onze planeet is. Maar dat is niet zo. In 2009 werd het begrip planetaire grenzen geïntroduceerd, om aan te geven binnen welke grenzen activiteiten moeten plaatsvinden om milieuproblemen op aarde te voorkomen.

Drie grenzen waren overschreden: biodiversiteitsverlies, stikstofstromen en klimaatverandering. Klimaatverandering en biodiversiteitsverlies worden gezien als kerngrenzen. Dat betekent dat ze, als ze lange tijd worden overschreden, de aarde in een minder leefbare toestand kunnen brengen.

Deze “duidelijke en aanwezige gevaren” van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies kunnen de capaciteit van de aarde om 7 miljoen mensen te dragen ondermijnen. Te denken valt aan verlies van huizen, voedselbronnen en inkomstenbronnen. Ze kunnen leiden tot grote ontwrichting van onze manier van leven, door gebieden onbewoonbaar te maken als gevolg van een stijging van de temperatuur en zeespiegel. Deze veranderingen kunnen al binnen een eeuw plaatsvinden.

Andere levensstijl

We willen niet negeren dat er aanzienlijke stappen gezet zijn om de planeet te helpen door plasticafval te verminderen. Maar het is belangrijk niet te vergeten dat er grootschalige, systemische veranderingen op internationaal niveau nodig zijn om alle milieudreigingen aan te pakken. Dan gaat het onder meer om effectievere en op de lange termijn gerichte oplossingen voor het plasticprobleem, maar ook om radicalere en grootschalige initiatieven om de consumptie te verminderen, economieën te decarboniseren en materialisme als basis van ons welzijn los te laten.

De focus moet gericht zijn op een meer duurzame levensstijl, die vraagtekens zet bij ons consumentisme. Onze levensstijl moet centraal staan bij grote uitdagingen zoals de klimaatverandering, en niet zozeer de nauwe focus op duurzame consumentenkeuzes zoals herbruikbare koffiebekers. Het hervormen van onze levensstijl is belangrijker dan onze keuzes her en der aanpassen.

Er is een kleine kans om iets te doen aan de klimaatverandering. Als dat niet lukt, kan dat een zeer ingrijpende, systemische impact hebben op de capaciteit van de aarde om leven in stand te houden, vooral menselijk leven. Het is nu niet het moment om afgeleid te worden door een relatief klein probleem als plasticafval. De dreiging die dat probleem met zich meebrengt, wordt overschaduwd door de wereldwijde, systemische bedreigingen die de klimaatverandering met zich meebrengt.