Gevaarlijker dan nepnieuws: misconclusies
Informatie is alles deze dagen. De inhoud, de kwaliteit en de lading van die informatie zijn het uitgangspunt van al ons handelen. Daar werd ik me weer even bewust van toen ik een boze mail kreeg. De zender vroeg me hoe ik het in mijn hoofd haalde om de mening van iemand te publiceren die kritiek had op zijn werk, iemand die hem kennelijk niet begreep.
Laat me onderstrepen dat het niet om de persoon gaat, maar om het fenomeen. Wat gebeurde er: iemand woonde een korte lezing van een bekende auteur bij, en was teleurgesteld. Uit de voordracht trok hij de conclusie dat de auteur juist ondersteunde waar de man zelf tegen was. En waarvan hij dacht dat de schrijver ook tegen was.
De auteur was boos dat de man verkeerde conclusies trok uit zijn voordracht en de inhoud van zijn vele boeken er niet bij betrok. En hij was boos dat ik die conclusies publiceerde.
In de discussie rond Zwarte Piet zijn mensen boos op elkaar omdat ze voor of tegen Zwarte Piet zijn, zonder dat iemand precies weet hoe, of met welke bedoeling, de figuur tot stand kwam.
De hele wereld valt over berichten van 140 tekens van de president van de Verenigde Staten. Die zetten zelfs verhoudingen tussen landen op scherp.
De voorbeelden gaan over complexe zaken die zo kort worden samengevat dat er veel informatie verloren gaat. De informatie die overblijft wordt vaak ook nog ingekleurd en leidt eerder tot misconclusies dan tot beter begrip. Van Brexit tot Black Lives Matter tot belastingverlaging voor aandeelhouders.
Een goed begrip van feiten en inzicht in ontwikkelingen is van groot belang voor een duurzame samenleving. Daarom is transparantie een kernbegrip in mijn opvatting van duurzaamheid. Die transparantie staat van verschillende kanten onder druk, door de ontwikkeling in de samenleving zelf: kennis, informatie en technologie evolueren zo snel dat niemand meer een volledig overzicht heeft en kan hebben. Elke boodschap is slechts een samenvatting van bekende en beschikbare informatie, en dus beperkt. Dat leidt gemakkelijk tot ongewilde misconclusies.
Nepnieuws of desinformatie maakt bewust gebruik van dit proces om doelgericht tot misconclusies te komen. Dat zie je terug als framing, als propaganda en als manipulatie. Zelfs als nepnieuws over nepnieuws.
Ik vrees echter dat nepnieuws maar het topje van de ijsberg van misconclusies is. Een kwalijk topje, zeker, maar in omvang nog redelijk beperkt in verhouding tot de tsunami van halve waarheden, verkeerd begrepen boodschappen en meningen die niet verder kijken dan de eigen bubble. Allemaal vaak goed bedoeld, maar mis informerend en dus leidend tot misconclusies (en de vervelende reacties daarop).
Als het hoofd het allemaal niet meer kan bijhouden gaat de onderbuik meedoen, of eigenlijk ons oude krokodillenbrein. Dat reageert vooral met emoties als angst of agressie, wat resulteert in weglopen of aanvallen. Als je met dit beeld in het achterhoofd rondkijkt in de media en daarbuiten zie je al snel tot welke tegenstellingen dat leidt. En hoe diep die in alle lagen van de samenleving doordringen.
Natuurlijk ben ik zelf ook onderdeel van het proces wat ik hier beschrijf. Om die ontwikkeling ook maar een beetje volledig te behandelen zou een lijvig boek nodig zijn. Maar heb jij de tijd om het te lezen?
Als je die tijd niet hebt helpt het al om jezelf twee simpele vragen te stellen bij wat je leest, hoort en ziet: Hoe waar is dit? en Hoe worden we hier samen beter van? Daarmee vis je al snel de grootste bagger uit de stroom en maak je meer ruimte om zuiverder informatie in een positiever perspectief te plaatsen.
Hoe waar dit is kun je snel zelf uitvinden. En volgens mij maakt elk extra beetje begrip de wereld weer een stukje duurzamer. Dat vind ik beter. Maar dat begreep je misschien al.
Peter van Vliet
Meer artikelen uit de categorie: Inzicht
