Help, we zijn bipolair 

Dat de aarde een Noord- en een Zuidpool heeft, wist u waarschijnlijk al. De buitenste laag van de aardkern bestaat uit vloeibaar ijzer en nikkel en de stromingen in die laag veroorzaken het zogenaamde dynamo-effect. We weten aan de hand van polariteit in magnetische gesteentes aan weerszijden van de mid-atlantische rug dat Noord- en Zuid nogal eens stuivertje hebben gewisseld. De laatste keer was circa 700.000 jaar geleden dus vèr voordat de mensheid daar erg in zou kunnen hebben gehad, maar toch lijkt het alsof ook wij iets van die wisselvallige polariteit hebben meegekregen.

Polariteit is eigenlijk overal in terug te vinden. Niet alleen bij magnetisme maar als oneindig veel tegenstellingen. De Chinese filosofie kent dit als het Yin en Yang-principe dat geldt voor de hele kosmos. Zo heeft bijna alles een voor- en een nadeel of een mooie en een lelijke kant. We hebben zomer en winter, mannelijk en vrouwelijk, rijk en arm, optimisten en pessimisten en zo voorts. De twee tegenpolen zijn van elkaar afhankelijk en, als het goed is, met elkaar in een dynamisch evenwicht. Te veel van het één roept meer van het ander op. 

Marx leeft nog

De grote Karl Marx plaatste dit in een tijdperspectief. Hij bedacht niet alleen het Marxisme en de klassenstrijd maar zag in dat de maatschappelijke ontwikkelingen een dialectisch patroon in de tijd vertoonden. Dat betekent dat, net als bij de aarde, de polariteit van tijd tot tijd omkeert en elke maatschappelijke beweging na enige tijd een tegenbeweging oproept en dan omslaat. Zijn zogenaamde dialectiek richtte zich vooral op de tegenstelling tussen het kapitaal en het proletariaat. Dat na het doodgelopen communisme in Rusland het neoliberalisme met oligarchen opbloeide, heeft hij niet meer meegemaakt, maar bewijst wel zijn theorie .

De dialectiek van Karl Marx is nog springlevend. Op dit moment zien we van Moskou tot Hongkong en van Venezuela tot Istanbul dat, nadat onderlinge verdeeldheid in het verleden een roep om een sterke leider deed ontstaan, weer protestbewegingen voor meer democratie opkomen. Maar omgekeerd volgde op de Arabische lente weer chaos en ontstond hernieuwde dictatuur. 

Tegenwoordig volgen de dialectische fasen elkaar echter zo snel op dat de grootste tegenstellingen tegelijk naast elkaar voorkomen. Net als moeder aarde worden we bipolair. Bij ons lijkt de polarisatie bovendien overal sterk toe te nemen. 

Waar we dachten dat we de tegenstelling tussen de elitaire adel en de landman vèr achter ons hadden gelaten, komt deze tegenstelling in de huidige tijd gewoon weer terug. De tien rijksten der aarde hebben elk een vermogen tussen € 50 en 85 miljard  en in totaal telt de wereld 2.208 miljardairs.

Modale rijken

Maar sterke contrasten kunnen we ook van nabij waarnemen. Zo leven de meeste Nederlanders met een modaal inkomen in een periode van vette jaren uiterst comfortabel, omringd door luxe, warm en koud stromend water, riolering en rioolwaterzuivering, vuilverbrandingsovens, nabij supermarkten vol met lekkenrijen, met maandelijks pensioen, loon of uitkering, de dokter om de hoek, een auto voor de deur, duizenden kilometers asfalt en verzekeringen tegen bijna alles wat hen per ongeluk zou kunnen overkomen. Tegelijkertijd bestaat er een beschamende situatie met voedselbanken en een nog veel schrijnender armoede elders op de wereld. In de tien armste landen in de wereld is het gemiddelde inkomen tussen 750 en 1750 US$ per jaar.

Tegenstellingen van die grootte zorgen voor spanningen. De situaties kunnen soms vèr van elkaar verwijderd voorkomen, maar de moderne wereld is heel klein geworden en de media vinden dat de ellende ons, ongeacht de afstand pijnlijk ingewreven moet worden. Het nieuws voedt de polariteit en de polariteit maakt het nieuws. Met bier in de ene en chips in de andere hand wordt de grootste narigheid tegen wil en dank met  veel shock and awe als het ware door de strot geduwd. 

Ik hoef maar een krant of een ander medium te openen of ik wordt met ellende overstelpt.  Alle moorden en misdrijven, files, ongelukken en plagen in het land, nee in de hele wereld, schijn ik te moeten weten en onder ogen te moeten zien. Afgaande op dit nieuws wordt de wereld bestuurd door een handvol griezelige gekken variërend van Putin, tot Erdogan, Trump, Bolsonaro en Kim Jong-un. Er is ook overal ruzie, tussen de Saoedi’s en Iran, Israël en Palestina. Tussen de VS en China, tussen de NAVO en Rusland, tussen India en Pakistan, Noord- en Zuid-Korea. 

Wie kan hier iets mee

Ik weet niet wat ik met die informatie moet en ik vraag me af wie er wel iets mee kan. Mijn conclusie is dat de enige die er baat bij heeft de wapenindustrie is. De wereld geeft elk jaar 1,8 triljoen US$ uit aan wapens zonder dat er één conflict minder door ontstaat. Volgens Trump is een gun niet de oorzaak van het kwaad, maar ik vraag me af of er zonder wapenindustrie niet veel minder conflicten in de wereld zouden zijn. Polarisatie leidt tot haat en angst en daar komt vroeg of laat geweld uit voort. Dit geweld leidt tot wraak en daarmee tot nog meer geweld. De geweldspiraal dooft niet uit door wapens maar wordt er door verhevigd.

Een bewijs voor deze stelling is de situatie in Israël, waar wraakneming volgens oud Bijbels principe “oog om oog etc.”  met progressief toenemend geweld aan de orde van de dag is en dus escaleert. Een ander bewijs is de situatie in de VS. Volgens de Amerikaanse media ligt overal misdaad om de hoek. Het nieuws brengt de ellende zo angstaanjagend dicht bij, elke dag en elk uur dat de rijken bang worden en een pistool bij zich willen dragen, want je weet maar nooit. Dat land is zo ziek van deze bipolariteit dat er meer slachtoffers vallen vanwege een handvol idioten met automatische geweren dan dat er levens door al dat wapenbezit gered worden. 

De columnist van het NRC Pieter van Os schreef over de Verenigde Staten: ‘Het ‘land of the free’ heeft ook het hoogste aantal gevangenen per inwoner, zelfs meer dan de Sovjet-Unie had tijdens de terreur van Stalin”. Die angst voor het boze legt de leden van de NRA overigens geen windeieren en met een deel van die eieren laat menig Republikein zich graag omkopen. Polarisatie beheerst de Amerikaanse samenleving en verlamt de politiek.

Tot zover de polariteit tussen rijk en arm en tussen vrede en geweld. Sinds enige tijd komt daar nog veel meer ellendig nieuws op ons af. Het klimaat slaat op hol, de wereldvoedselvoorziening komt in gevaar, de oceanen liggen vol met plastic, de koralen gaan dood en de bossen staan in brand. Nee, nog erger, de zesde uitstervingsgolf staat voor de deur en wellicht ook nog een economische crisis.

Wat knaagt er aan het geweten?

Je zou verwachten dat al dat ellendige nieuws vooral onder de meest welvarende en machtigste volken der aarde aan het geweten knaagt en het geluksgevoel ondermijnd of op z’n minst dat het hen vanuit een gevoel van verantwoordelijkheid tot tegenactie aanzet. Als dat zo zou zijn, zouden tegenstellingen kleiner worden en zou de dialectiek uitdoven. Maar het tegendeel lijkt het geval. Massa’s mensen die zich kostbare maatregelen of versobering zouden kunnen permitteren gaan juist extra feestvieren en verbrassen. Zij keren zich af van de ellende, kijken en luisteren er niet meer naar of ontkennen het.  Dat is overigens helemaal niet moeilijk. Er is keus uit honderden evenementen, spannende sportwedstrijden, BBQ’s en vliegreizen naar de andere kant van de wereld. Maar ook als je dat allemaal niet kunt betalen, laat je je gewoon passief vermaken door één of ander pulpamusement, want “ Nee we gaan niet moeilijk doen”. “Je kunt er toch niets aan doen” en “het zal mijn tijd wel duren.” Yin en Yang blijven zo in evenwicht.

Natuurlijk is niet iedereen hetzelfde. Zo is er zeker wel een groep mensen die zich juist wel zorgen maakt over het klimaat en de biodiversiteit . Ze protesteren in massale marsen, worden veganist, krijgen vliegschaamte en gaan het huis  isoleren en groene stroom maken. Bovendien propageren ze deze leefstijl vaak met enige klem en willen anderen aanzetten om net zo te doen. Maar met alle respect voor Greta, Jelle, Marjan en Joris zo zit de wereld niet in elkaar. Daar komt de dialectiek weer om de hoek. Er ontstaat helemaal geen inktvlekeffect van deze beweging maar een tegenpartij die ongeveer net zo groot is, nog luider van zich laat horen en het klimaatprobleem ijskoud ontkent en het er juist eens extra van neemt. Naarmate de groene beweging meer en sneller PV- velden en windturbines wil realiseren, ontstaan er meer en meer ongemeen felle protesten. De Groenen worden drammers genoemd en stimuleren juist dat de tegenbeweging gaat voor een extra groot stuk vlees en nog verdere vliegreizen, rijdt in een dikke V8 Dodge RAM diesel of Hummer, en zet als het warm is, gewoon lekker puh de  airco aan. Yin en Yang blijven in balans.

Het ontstaan van tegenbewegingen lost dus meestal geen problemen op. Vreemdelingenhaat brengt het aantal door armoede, klimaat en oorlog ontstane vluchtelingen niet  omlaag. Een industrie die niet met de tijd meegaat wordt niet gered door importheffingen en nationalisme. Een slogan als “Make America Great Again”  en het goedpraten van Neonazibewegingen kan niet voorkomen dat in de VS de onrendabele kolenmijnen aan de lopende band worden gesloten. Dat de ooit zo machtige auto industrie in Detroit alleen nog maar 2 miljoen V8 pickups in eigen land kan verkopen en de rest van de 17 miljoen in de VS verkochte auto’s uit Europa en Azië komt, los je niet op met haat mails naar China en Japan en ruzie met onze dappere Duitse Bondskanselier. 

Altijd weer die tegenbeweging

Maar Trump is niet de enige met een bipolaire stoornis. Op tal van plaatsen in de wereld leidt de “recht op eigen lijf” beweging tot de meest fanatieke anti-abortus en anti euthanasie protesten en homohaat want naarmate meer progressieve bewegingen ontstaan, groeit het conservatisme. Je kunt al in elkaar geslagen worden als je betaalpas de kleuren van de regenboog heeft.

De steeds grotere tegenstellingen dringen ook door in het individuele brein van de mens en leidt tot een situatie, waarbij vlagen van depressie af en toe worden omgepoold naar spranken hoop. De rapporten van het IPCC voeden dit. Ze melden dat de ondergang nabij is, maar dat het nog kan als…Gewoon minder fossiel, minder vlees, minder verspilling, stoppen met ontbossing etc.. De ernstig bezorgde mens klampt zich wanhopig aan deze kans vast waardoor zijn stemming slingert tussen hoop en wanhoop. Het IMF doet er ook aan mee en heeft opnieuw becijferd dat er wereldwijd 5,3 triljoen subsidie naar olie, gas en steenkool gaat.  Om gek van te worden, maar het (onrealistische) idee dat dit geld naar de duurzame energiesector zou kunnen vloeien om het klimaatprobleem te bestrijden, geeft hoop. Jelmer Mommers voorspelt ook het einde der tijden, maar verwijst naar spectaculaire omwentelingen in het verleden en de wonderen van moderne technologie. Naarmate de situatie ernstiger wordt, komen er meer tegenbewegingen die zeggen dat er nog hoop is en dat we nog tijd hebben. Dat het valse hoop is, die is gebaseerd op absurde en onrealistische scenario’s, maakt het alleen maar erger. 

We hebben inderdaad geld genoeg en de technologie is er klaar voor en intussen zeer betaalbaar, maar dat we het ooit met elkaar ergens over eens zullen worden is een illusie. Niet in de gemeentes die locaties voor windparken moeten aanwijzen, en niet in de parlementen die voor een eerlijke CO2 belasting zouden moeten stemmen, en zeker niet in de hele wereld om een eind te maken aan het subsidiëren van olie en gas. Eensgezindheid ontbreekt alom,  terwijl dat nu juist is wat we keihard nodig hebben. We moeten blijven BBQen zegt onze altijd vrolijke minister president. En de miljoen mensen die wanhopig wakker liggen krijgen antidepressiva, want een bipolaire stoornis is een ziekte en wie ziek is moet als tegenbeweging pillen slikken. 

Han Blok