Wie waarde hecht aan zaken als duurzaamheid, een vredige wereld, gelijke verdeling van welvaart of biologische en veilige voeding zal zijn geduld op de proef moeten gaan stellen. Want de trends gaan steeds sterker een andere kant op.
Dat kun je onder andere afleiden uit de visie op de nabije toekomst van Bain & Company, een van de grootste consultancy bureaus en strategisch adviseur van zowel multinationals als regeringen, waaronder Microsoft, Nike, DelMonte en Zuid Korea.
8 macrotrends
De brains van Bain onderscheiden 8 macrotrends die de internationale ontwikkeling de komende jaren gaan beheersen. Ze zijn bedoeld als radar voor wereldleiders van bedrijven en investeerders. En geen van die trends heeft zelfs maar een duurzame voetnoot.
Schoksgewijze veranderingen en crises zijn voorlopig aan de orde van de dag. Maar, zo stelt het rapport, de wereld zal merken dat zowel bedrijven als regeringen serieus werk gaan maken om niets te missen van de verwachte biljoenengroei die ons te wachten staat. Want daar gaat het om: groeicijfers met twaalf nullen en meer.
Het onderzoek dateert uit 2011 en we zijn inmiddels drie jaar verder. De aangegeven trends lijken nog niets aan actualiteit te hebben ingeboet, hoewel investeringen in infrastructuur (vooral in de VS), in nieuwe technologie en in onderwijs nog wat achter lijken te blijven. Maar er blijft genoeg over:
Trend 1: de volgende miljard consumenten
De economische groei in vooral Azie voorziet de wereldeconomie van een miljard nieuwe consumenten. Nog niet zo welvarend als wij (er wordt gerekend met een gemiddeld jaarinkomen van $ 5.000,-) maar met voldoende spending power om naar 2020 een markt te genereren van 10 biljoen dollar, die vooral zullen worden besteed aan goedkope producten.
Trend 2: investeringen in infrastructuur
In de opkomen landen moet er vooral worden opgebouwd, in de oude wereld moet er vooral worden vervangen: infrastructuur, zoals wegen en bruggen, wordt een melkkoe voor de industrie. Want overheden hebben geen geld om te investeren. Daar liggen dus kansen voor publiek-private partnerships. Maar let op: waar overheden zo goedkoop mogelijk willen werken, willen bedrijven gewoon zoveel mogelijk winst. Bijdrage aan het wereld bruto nationaal product tot 2020: 1 biljoen dollar.
Trend 3: verdienen aan onveiligheid
Met toenemende verschuivende economische belangen neemt ook de behoefte toe om deze desnoods gewapend te beschermen. Dat levert naar 2020 ook een biljoen dollar extra op.
Trend 4: toenemende vraag naar grondstoffen
Wie groeit heeft meer nodig: meer olie, meer gas, meer graan en meer metalen. Water en graan worden steeds meer gebruikt om grondstoffen te winnen en om brandstoffen te maken. Speculatie en tekorten jagen de prijzen op. En nieuwe bronnen voor fossiele brandstoffen (lees schalie, teerzanden en noordpoololie) maken deze goedkoper en remmen investeringen in duurzame energie.
Levert op tot 2020: 3 biljoen dollar.
Trend 5: ontwikkelen van menselijk kapitaal
Vooral de opkomende landen zullen zwaar moeten investeren in kennis om hun mensen in staat te stellen om mee te kunnen van farm naar factory. Tot 2020 zo’n 2 biljoen dollar.
Trend 6: hoe houden we de rijken gezond
Wie het oude westen gezond wil houden moet er iets voor over hebben. 4 biljoen per jaar tot 2020.
Trend 7: meer van het zelfde, maar dan beter (en duurder)
Echte innovaties worden steeds zeldzamer. Voortbouwen op wat er is dan maar. Vroeger dronken we koffie, nu drinken we latte macchiato of een van de zeventig andere koffievarianten. Big business op weg naar 2020, 5 biljoen dollar.
Trend 8: bereid je voor op ‘the next big thing’
Vijf innovatieve stromen staan op doorbreken: nano, gentechnologie, kunstmatige intelligentie, robotica en het internet van alles worden rijp voor de markt en gaan ook elkaar onderling versterken. Met een markt van zo’n biljoen dollar tot 2020 in het verschiet.
De acht trends bij elkaar zouden tot 2020 zo’n zevenentwintig duizend miljard dollar extra op moeten leveren aan GDP (Gross Domestic Product of bruto nationaal product). Dat is voldoende geld om de hele wereldbevolking een jaar lang van inkomen te voorzien ( 2 miljard gezinnen ieder 13000 dollar). Maar dat is niet waar het grootste deel van het geld terecht komt.
Met deze agenda van de grote industrie hoef je ook niet zoveel te verwachten op gebied van duurzaamheid. Dat wordt geïllustreerd door een recente uitspraak van de topman van Unilever, Paul Polman: ‘Ik ben niet gekozen als bestuursvoorzitter om een populariteitswedstrijd te winnen.’ Polman is een van de topmanagers die het meest wordt geprezen om zijn duurzame inzet. Hij deed de uitspraak in een interview waarin hij grootschalige ontslagen aankondigt, omdat consumenten (hier) te weinig verdienen om voldoende van zijn producten te kopen.
Personeel ontslaan op basis van een verwachte winstdaling lijkt een logische managementbeslissing en dat is het ook, maar eentje die wel wat verder gaat dan ons oog in eerste instantie reikt. Want de klanten van Polman in het westen zijn kritisch en willen graag kwaliteit. Het leveren van die kwaliteit is aan strakke regels gebonden. En kwaliteit kost geld. Die aanstormende miljard nieuwe consumenten nemen het niet zo nauw met die kwaliteit en daar hebben ze ook het geld niet voor. Polman en collega’s vinden massaproductie van goedkope producten met minder regels en lagere lonen prima, want zo maken ze meer winst. Aandeelhouders tevreden, koers omhoog, dag duurzaamheid.
Verdrinken in het geld
Maar er is nog meer aan de hand. Deze trends bij elkaar voegen in een paar jaar zevenentwintig duizend miljard dollar toe aan een stuwmeer van geld, dat nu al zo groot is dat het 10x de hele wereldproductie van een jaar kan kopen, en drie keer alles wat er op de aardbol staat. Kortom, zoveel geld, dat het niets meer kan kopen.
Toch gaat al dat geld op zoek naar rendement, want wie werkt voor een van de eigenaren van dat geld (banken en speculanten) wordt beoordeeld op resultaat. En dat resultaat bestaat uit geld verdienen. Met als gevolg dat er steeds meer geld gaat naar speculatie met financiële constructies, aandelen en met grondstoffen, en dan vooral in transacties met een hoog risico, want die leveren een hoog (potentieel) rendement. Een bewezen recept voor grote ellende.
Terwijl de kapitaalmarkt zwemt in het geld krijgt de burger het steeds lastiger. Het reële inkomen van de gemiddelde consument in het westen is de afgelopen decennia nauwelijks meer toegenomen. Dat gebeurde wel met de werkdruk en de concurrentie tussen werknemers, want de werkgelegenheid neemt alleen maar af. Immers, met het maken van spulletjes kun je als multinational nooit zoveel verdienen als met speculaties op de kapitaalmarkt. En daar heb je nauwelijks mensen voor nodig.
Het nieuwe klein overleeft het oude groot
Maar er is hoop. Traditionele managers gaan doorgaans uit van wat ze kennen, en projecteren daar gewoon meer van naar de toekomst toe. Waar ook de brains van Bain niet naar hebben gekeken zijn de gevolgen van de ontwikkelingen die ze voorspellen, die niet in geld worden uitgedrukt. Zoals de frustratie van mensen die zich opzij gezet en genegeerd voelen. De creativiteit van mensen die hun werk en waardigheid wordt ontnomen om hun leven opnieuw zin te geven. De tijd die mensen krijgen als ze niet meer in de tredmolen van de productie hoeven te lopen. En de aantallen van die mensen die de eindeloze ontslagrondes opleveren.
Opgeteld bij de voorspelbare gevolgen van voortdurende groei, als toenemende vervuiling, tekorten aan grondstoffen, uitputting van landbouwgronden en stagnerende distributie als gevolg van oorlogen, problemen met infrastructuur, toegankelijkheid en kosten van fossiele energie ligt de logische oplossing in een lokale economie, waar mensen met elkaar en voor elkaar werken en de opbrengst eerlijk kunnen delen. En waar die mensen het waardeloze flitsgeld vervangen door ruilmiddelen waarvan ze de waarde kunnen vertrouwen.
Dat is geen idealistische visie op duurzaamheid. Net zoals de industrie nu duurzaamheid gebruikt waar ze er kosten mee kan besparen (en dus haar kans op overleven mee vergroot), geldt dezelfde reden voor burgers. We willen overleven in een wereld die wordt uitgehold door economisch opportunisme. Het grote verschil ligt in het perspectief naar de toekomst. Managers van grote bedrijven kijken niet verder dan drie maanden vooruit: naar de eerstvolgende kwartaalcijfers. Daar worden ze op afgerekend. Die gaan dus liever geen structurele investeringen doen die pas na jaren renderen, in geld of anderszins. Dat kun je dus niet duurzaam noemen.
Voor mensen persoonlijk ligt dat wel anders. Die zijn verantwoordelijk voor de toekomst van hun gezin en die gaat verder dan drie maanden. Die overbrugt minstens twee generaties. Investeren in je lokale gemeenschap is altijd al een sterke strategie geweest om crises te weerstaan. De waarde ervan wordt nog maar eens bewezen door de problemen die de tegenovergestelde aanpak oplevert.
Duurzaamheid is onlosmakelijk verbonden met de lange termijn. En naarmate je als samenleving complexere structuren opzet, des te moeilijker wordt het voorspellen van de ontwikkeling van de gevolgen. Dat vertaalt zich in toenemende en uiteindelijk onbeheersbare risico’s. Echte duurzaamheid betekent dan ook dicht bij de basis blijven. Daarvoor hoeven we niet terug naar de middeleeuwen, maar daarvoor kan er zeker niet meer van wat nu al teveel is. Dat is misschien niet de duurzaamheid van die leuke groene en toch nog groeiende samenleving die we zouden willen. Maar het is wel de duurzaamheid die ons helpt om te overleven.
Peter van Vliet
@ Peter van Vliet op 12 augustus 2014: Trend 8: bereid je voor op ‘the next big thing’
Wat betreft het ´internet van alles´ is het wellicht informatief dat de things van het internet-of-things niet alleen als enabler/defensief maar ook als disabler/offensief ingezet wordt, zie bijvoorbeeld Stuxnet.
Achtergrond informatie is bijvoorbeeld te vinden op https://wuala.com/FreemoveQuantumExchange/Aspects/Security/Theory/Cybersecurity_and_Cyberwar.pdf
Het stuk lezend komt bij mij toch de gedachte op dat het nogal westers van aard is en het niet-westen vergeten wordt. Misschien verklaart dit wel de opkomst van wraakorganisaties als IS en Boko Haram. Boko Haram betekent namelijk tegen het westen en was in het begin een organisatie van boeren die vocht tegen het Verenigd koninkrijk, destijds de kolonisator van Nigeria. Trouwens hoeveel geld is nodig om het niet-westen gezond te maken en te houden, te beginnen met de bestrijding van het Ebola-virus.
Wat dit betreft sluit ik me grotendeels aan bij de reactie van Klaas.
Inderdaad een heel goed stuk, Peter! Belangrijk dergelijke publicaties zo te signaleren. De groeiende complexiteit is letterlijk rampzalig geworden (lees bijv. het boek ‘Wildgroei’ van Rob Hengeveld). Werk daarom vooral mee aan een veel meer regionale, circulaire, gifvrije, zuinige en solidaire economie. Dan word je gelijk beter bestand tegen de gevolgen van die op hol geslagen geld- en groei-economie.
Eerst schrok ik. Toen werd ik kwaad: ook hier weer de manipulatie! De trend is etc. . . .
Nou, bij mij niet en bij velen met mij niet. Veel mensen zijn wel bevlogen bezig, maar niet gevoelig voor trends en zeker niet als die trends van buitenaf gedicteerd worden.
En een beetje meer respect voor het bewustzijn dat in de samenleving groeiend is, Bain & Company!
Vallend en opstaand zijn we op weg naar een menselijker samenleving, waarin geld een minimale rol speelt!
Hallo Peter,
De ontwikkelingen die je beschrijft hebben mij en enkele samenwerkingspartners ertoe aangezet om duurzame energie (een basisvoorziening) lokaal op te wekken en vooral ook in te zetten als ruilmiddel. Energy backed currency heet dit in het Engels, wij noemen het Energie als ruilmidddel.
De mogelijkheden hiervan zijn erg interessant en hoopgevend. We zijn op dit moment op zoek naar een plek om een pilot te doen met het project Jouliettes.
Die acht trends spelen vooral in het al rijke westen. Azie mag dan meer konsumeren met Japan gaat het al vele jaren slecht. Met forse snelwegverbreding en daarvoor de aanleg van Betuwelijn ent HSL is ook infra uitbreiding bij ons aanzienlijk en vergeet Schiphol niet die weet van geen wijken. Wie hoor je daarover?
Bij “innovatieve stromen”, “meer van hetzelde”, gezondheidszorg e.d. lopen de rijken landen voorop, waarop mogen anderen niet op afstand volgen?
Zolang wij duurzaam vooral zien als meer duurzame energie en niet als minder fossiel, is er weinig verbetering, daar zijn we zelf bij. Wie wil “dicht bij de basis” blijven?
Mooi goed leesbaar stuk. Maar eigenlijk niets nieuws onder de zon. Keer tonen we aan hoe het niet moet en dat het ook niet goed zal gaan. We versterken met dit soort stukken wel ons duurzaam geweten. Hetgeen leidt tot het beste jongetje van de klas gedrag ook op nationaal niveau. Met als gevolg kapitaal vlucht van heren als Polman van Unilever.
Is er een andere strategie die wel werkt?
Zolang we instellingen geld laten verdienen met geld – hetgeen feitelijk legaal stelen is van diegenen die waarde leveren – geven wij ook macht weg. Die macht wordt steeds groter met als gevolg dat “the have not’s” geen enkele vuist kunnen maken. Hopen op de ethiek van de “have’s” (zij meld geld) is een illusie. Eén Mandela, Ghandi of zelfs Al Gore helpt niet. Die kregen ook geen orde in het klasje.
Wat zijn de instrumenten die wel helpen?
Want we rommelen in marge. Negatief denken? Ik zou zeggen realistisch denken. In WO 2 moest er een totale geallieerde inspanning aan te pas komen om een foute stroom in te dammen.
Complimenten Peter! Ik verwacht dat de groep van de cultural creatives die juist die dingen willen die je in de eerste alinea beschrijft steeds meer lak zullen hebben aan de regels omdat die hun eigen ontwikkelingswegen frustreren. De onderstroom is toch al zo’n 20% en wordt groter. Het gaat ook om ons niet omver laten blazen door angst maar vertrouwen dat de beweging van de onderstroom groter wordt….
Wat een goed stuk Peter! Interessant dat je zegt dat geld zoekt naar rendement. Ik heb destijds college gehad van Rudolf Mees, die veel wist iver hoe boven bepaalde grenzen het geld de eigenaar gaat overheersen en autonoom wil groeien. Zoiets moet wel aan de hand zijn als een familie zoveel geld bezit dat als ze het zouden weggeven iedereen op aarde 70 miljoen dollar krijgt…als we daar bewustzijn bij betrokkenen kunnen creëren, zodat zij bewustere en meer verantwoordelijke keuzes maken in plaats van op dat niveau werkelijk onnodige rendementen na te ‘laten’ streven door de autonome geldberg hebben we wat bereikt.
Goed stuk!! Wat ik me wel afvraag, zorgen over maak, is hoe we dan, als meer lokale duurzame ontwikkelaars, grip houden op de basis. Met de basis bedoel ik eigendom van de grond, watertoevoer, luchtkwaliteiten, maar ook bv. Beschikbaarheid van juiste zaden. Je beschrijft een ontwikkeling van haast “cocoonen”, maar we zullen juist steeds meer ook afhankelijk worden van dit soort basisvoorzieningen waarvan de levering op gezonde wijze…, in handen ligt van meer macro ontwikkelingen. En wat te verwachten van de steeds grotere bureaucratie en wet- en regelgeving van verdere overheden (Nederland, Europa etc.) waar we steeds minder grip op krijgen als burgers en het democratisch gehalte alleen maar van kan dalen?! Argentinie is nu weer failliet…niet door de eigen overheid maar door een Amerikaans private investeringsfonds….who’s next??? Als goud te verdienen is met waterrechten….wie levert de burgers, wereldwijd, dan voor een normale prijs drinkwater?..om nog maar te zwijgen wat geopolitieke spanningen doen met basisvoorzieningen (gasleveranties…1 gerichte bom in Oekraine op de gasleidingen naar ‘ons’…is genoeg om velen van ons naar een “tiny superisolated housje” te doen verlangen…