Hoe hou je psychopaten en narcisten buiten de deur?

Macht is voor psychopaten, machiavellisten en narcisten wat licht is voor motten: ze vliegen erop af en fladderen er omheen. Maar als de duistere drie daadwerkelijk machtsposities bereiken zijn ze niet in staat om die macht op een verantwoorde manier te gebruiken. Dat komt door een gebrek aan empathie en geweten.

In het verleden was misbruik van macht vooral het gevolg van erfelijke systemen die macht toekenden aan koningen, edelen en anderen, die vaak niet het intellectuele of morele vermogen hadden om hun macht goed te gebruiken. Maar in de recente geschiedenis lijkt het alsof macht meedogenloze en narcistische mensen aantrekt met een ernstig gebrek aan empathie en geweten. Dat concludeert psycholoog en lector Steve Taylor van de Leeds Beckett Universiteit. En ook dit onderzoek bevestigt dat narcisten de top sneller en vaker bereiken.

Duistere drie

De psychologie kent het concept van een ‘dark triade’ of duistere drie van kwaadaardige persoonlijkheidskenmerken: psychopathie, narcisme en machiavellisme. Deze eigenschappen worden samen onderzocht omdat ze elkaar bijna altijd overlappen en combineren. Mensen met psychopathische trekken hebben ook vaak narcistische en machiavellistische kenmerken.

Deze mensen kunnen de gevoelens van anderen niet invoelen of de wereld vanuit een ander perspectief dan dat van henzelf zien. Ze hebben geen geweten of schuldgevoel om te voorkomen dat ze zich immoreel gedragen. Ze voelen zich superieur en genieten ervan om andere mensen te manipuleren en te controleren. Tegelijkertijd moeten ze zich gerespecteerd en bewonderd voelen en moeten dwangmatig in het middelpunt van de belangstelling staan.

Er is veel bewijs dat mensen met duistere triade-persoonlijkheden zich aangetrokken voelen tot de zakelijke en politieke wereld. Onderzoek toont bijvoorbeeld aan dat mensen met narcistische en psychopathische trekken een sterk verlangen naar dominantie hebben en onevenredig vaak voorkomen in leidinggevende posities.

Sociale roofdieren

Zoals de psycholoog Robert Hare over psychopaten schrijft: het zijn “sociale roofdieren en net als alle roofdieren zoeken ze naar voedsel. Waar macht, prestige en geld te halen is, zul je ze vinden”

De meest kwaadaardige leiders van de 20e eeuw, zoals Stalin, Hitler, Mao Zedong, Pol Pot, Saddam Hoessein en kolonel Gaddafi, hadden duidelijk ernstige duistere trekjes. Ze werden geen leiders vanwege hun bekwaamheid of intelligentie, maar gewoon omdat ze een enorm verlangen naar macht hadden en ongelooflijk meedogenloos en wreed waren in hun streven ernaar.

Veel hedendaagse politici blijken ook psychopathische en narcistische trekken te hebben. Je herkent ze aan hun gedrag, omdat ze altijd autoritair zijn en een streng beleid volgen. Ze proberen de democratie te ondermijnen, de persvrijheid te beperken en afwijkende meningen de kop in te drukken. Ze zijn geobsedeerd door nationaal prestige en vervolgen vaak minderheidsgroepen. Ook duurzaamheid en klimaat zijn opvallend vaak slachtoffers van hun aanpak. En ze zijn altijd corrupt en missen morele principes.

Ook democratie niet veilig

In democratische landen zou je misschien verwachten dat de kans kleiner is dat psychopaten leiders worden. Maar er is nog steeds een serieus probleem met zeer narcistische, meedogenloze en niet-empathische mensen die macht verwerven. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het presidentschap van Donald Trump.

Net als veel andere professionals in de geestelijke gezondheidszorg, uitte de nicht van de president, Mary Trump – een klinisch psycholoog – haar mening dat Trump lijdt aan een reeks persoonlijkheidsstoornissen. Ze suggereerde dat zijn belangrijkste probleem zijn ernstige narcisme was, maar ook dat hij “voldoet aan de criteria voor een antisociale persoonlijkheidsstoornis, die in zijn ernstige vorm algemeen als sociopathie wordt beschouwd”.

Doordat Trump anderen aantrok met soortgelijke persoonlijkheidskenmerken als hij, werd zijn regime wat de Poolse psycholoog Andrzej Lobaczewski een pathocratie noemde – een regering bestaande uit mensen met persoonlijkheidsstoornissen. In het VK is er ook een trend dat vooraanstaande politici tekenen van narcisme, meedogenloosheid en een gebrek aan empathie vertonen. Dit suggereert ook een beweging in de richting van pathocratie.

De essentie van het probleem is dat ongevoelige, weinig empathische mensen naar de macht worden getrokken, terwijl empathische en verantwoordelijke mensen (die ideale leiders zouden zijn) geen verlangen naar dominantie hebben. Ze blijven meestal liever op de grond, in interactie met andere mensen. Dit laat machtsposities vrij voor de verkeerde mensen.

Wat kun je eraan doen?

Onder anderen de Australische psycholoog Clive Boddy suggereert dat bedrijven leidinggevende kandidaten moeten screenen op psychopathie. Naar mijn mening zouden we iets soortgelijks moeten doen in de politiek. Elke overheid (eigenlijk elke organisatie) zou psychologen in dienst moeten hebben om potentiële leiders te beoordelen en hun geschiktheid voor macht te bepalen.

Persoonlijkheidstests hebben misschien niet veel zin, omdat duistere triade-persoonlijkheden manipulatief en oneerlijk zijn. Maar er zijn andere instrumenten voor beoordeling die kunnen worden gebruikt. Zo zijn er in de kindertijd al tekenen van duistere triade kenmerken, zoals ongevoeligheid en wreedheid en een gebrek aan empathie en emotie. Dus psychologen kunnen de levensgeschiedenis van de kandidaat onderzoeken en eerdere supervisors en collega’s interviewen. Ze kunnen ook spreken met kennissen uit het verleden, voormalige onderwijzers of universitaire docenten.

Er is een risico dat dit te veel macht zou geven aan psychologen, die in feite kingmakers zouden worden – en misschien zelf kwetsbaar zouden worden voor corruptie. Maar dat is nog altijd beter dan de huidige situatie, waarin niets mensen met narcistische en psychopathische eigenschappen ervan weerhoudt om macht te verwerven en vervolgens hun macht kwaadwillig te gebruiken.

Uit: The Conversation

Lees ook: Bedrijven als speeltuin voor de duistere drie