Hoe we het klimaat bijna niet meer kunnen redden, volgens het IPCC

IPCC-werkgroep 3 bracht op 4 april deel 3 uit van haar zesde rapport. Daarin concluderen de wetenschappers dat de wereld slechts een kleine kans heeft om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 C boven het pre-industriële niveau. En we lopen ver achter bij het doorvoeren van de veranderingen die nodig zijn om de wereldeconomie om te vormen tot een koolstofarme basis.

Overschrijding van 1,5C is nu “bijna onvermijdelijk”, maar de overschrijding zou tijdelijk kunnen zijn en de temperaturen zouden tegen het einde van deze eeuw kunnen worden teruggebracht tot 1,5C als landen de uitstoot van broeikasgassen dit decennium drastisch willen verminderen.

Technologieën zoals het verwijderen van kooldioxide zijn waarschijnlijk ook nodig om de CO2 concentraties in de atmosfeer te beperken en te verminderen, en de wereld moet tegen 2050 netto nul-emissies bereiken.

Hoe zit het met fossiele brandstoffen?

De wereld plant veel te veel nieuwe kolencentrales, gasinstallaties en andere infrastructuur voor fossiele brandstoffen om binnen de koolstofbudgetten te blijven die nodig zijn om de 1.5C-doelstelling te halen. Hoewel het IPCC de deur openhoudt voor technologieën zoals het afvangen en opslaan van koolstof, maakt het duidelijk dat de enige realistische scenario’s om binnen de 1,5°C te blijven inhouden dat het gebruik van steenkool moet worden uitgefaseerd.

Hoe zit het met het planten van bomen?

Het behoud van de bestaande bossen, veengebieden en andere natuurlijke koolstofvoorraden in de wereld moet een prioriteit zijn, en het aanleggen van nieuwe bossen en het herstellen van bodems en landschappen zal essentieel zijn. Maar geen enkele hoeveelheid bomen zal voldoende zijn om de effecten van de aanhoudende uitstoot van fossiele brandstoffen teniet te doen.

Is het mogelijk om CO2 uit de lucht te halen?

Koolstofafvang en -opslag (CCS) is de verzamelnaam voor technologieën waarmee CO2 uit belangrijke bronnen wordt gehaald, zoals elektriciteitscentrales op fossiele brandstoffen, en vervolgens het gas ondergronds opslaan, bijvoorbeeld in lege olie of gas velden. Deze technologie is waarschijnlijk duur, en hoewel er al twee decennia over wordt gediscussieerd, wordt ze momenteel alleen op kleine schaal gebruikt.

Een andere vorm van technologie is directe luchtafvang, waarbij koolstof met chemische middelen uit de atmosfeer wordt verwijderd. Deze technologieën zijn experimenteel en in de vroege stadia van ontwikkeling.

Aangezien het IPCC ontdekte dat het overschrijden van 1,5 ° C “bijna onvermijdelijk” was, zijn deze “negatieve emissies” -technologieën waarschijnlijk nodig om ervoor te zorgen dat elke temperatuuroverschrijding tijdelijk is. Maar het IPCC was ook duidelijk dat deze technieken onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen nu niet kunnen vervangen.

Moeten we onze levensstijl veranderen?

Ja. Het IPCC heeft duidelijk gemaakt dat alles moet veranderen: energie, gebouwen, transport, voeding en industrie. Dit omvat ‘vraagbeheer’ of het verminderen van ons verbruik en onze vraag naar energie-intensieve goederen. Veranderingen in het dieet, vooral minder vlees eten, zullen nodig zijn om met name methaan te verminderen. Maar er zijn enorme ongelijkheden in consumptie – de 10% van de grootste uitstoters is verantwoordelijk voor een onevenredige hoeveelheid wereldwijde uitstoot, en deze mensen zouden nog steeds kunnen genieten van een comfortabele en zelfs luxueuze levensstijl terwijl ze hun impact op het milieu verminderen.

Daniela Schmidt, een professor aan de School of Earth Sciences aan de Universiteit van Bristol, zei: “Een kleine minderheid van 10% van de mensen op deze planeet produceert tussen 34% en 45% van de wereldwijde koolstofemissies, wat een duizelingwekkende hoeveelheid is. Consumptie per hoofd van de bevolking laat zien hoe beslissingen van enkelen grote gevolgen hebben voor de velen, die vaak ook het meest kwetsbaar zijn voor de gevolgen van klimaatverandering.”

Wordt het duur?

De investeringen blijven momenteel ver achter bij de bedragen die nodig zijn om de wereldeconomie te transformeren, maar de kosten van de meeste van de benodigde sleuteltechnologieën zijn de afgelopen jaren sterk gedaald, met maar liefst 85% voor hernieuwbare energie. De investeringen moeten minimaal verzesvoudigd worden om de benodigde veranderingen door te voeren, maar de kosten zullen beheersbaar zijn: in 2050 zullen de kosten enkele procenten van het mondiale bbp bedragen, en daarbij wordt geen rekening gehouden met de aanzienlijke extra voordelen op het gebied van gezondheid en welzijn.

Wat zal de impact zijn van het IPCC-rapport (volgens het IPCC)?

Regeringen zullen in november in Egypte weer bijeenkomen om te bespreken hoe ze hun doelstellingen voor het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen kunnen aanscherpen, in lijn met een 1,5C-doelstelling. Daar zijn ze niet in geslaagd op de Cop26-top van vorig jaar in Glasgow. Maar ze zullen worden geconfronteerd met een wereld die wordt verscheurd door oorlog en geopolitieke spanningen van de oorlog in Oekraïne, getekend door stijgende energie- en voedselprijzen en angst voor ongebreidelde inflatie. De VN en de gastheren van Cop27 hopen dat regeringen te midden van deze dringende zorgen prioriteit zullen blijven geven aan het klimaat.

Wat zijn de realistische vooruitzichten?

Tot zover de conclusies uit het rapport, zoals het IPCC ze formuleert. Dat zijn formuleringen van de conclusies van een heel grote groep wetenschappers, op basis van een consensus van 195 landen. Om iedereen akkoord te kunnen laten gaan zijn die dus sterk afgezwakt. Een ander aspect om rekening mee te houden is, dat wetenschappers nooit 100% zekerheid kunnen geven omtrent welke uitkomst dan ook. We kunnen nu eenmaal niet in de toekomst kijken, dus is er altijd ruimte voor “als dit, dan dat”. Echt alarmerend is dan, dat ondanks alle afzwakkingen en omzichtigheid, het IPCC de kans op het in de hand houden van klimaatverandering minimaal acht. De echte cijfers maken die kans zelfs nog kleiner.

Immers, bij het afnemen van de coronapandemie stijgt de uitstoot van CO2 en methaan opnieuw. En door de oorlog en de crisis zal die stijging voorlopig zeker niet afnemen. We zien nu al dat het wegvallen van aardgas zorgt voor meer kolenstook. Bovendien zorgt ook het vervangende gas voor toenemende problemen, omdat het vooral door fracking wordt gewonnen, dus extreem vervuilend. Daar komt dan nog de extra vervuiling bovenop van alle productie en gebruik van wapensystemen, in de oorlog, maar ook daarbuiten, door de extra oefeningen. En door de problemen in productie en transport van vitale grondstoffen onderdelen zoals electronica, aardmetalen en zelfs gewoon staal, is de productie van onder andere windmolens, elektrische auto’s en  zonne-energiesystemen achterop geraakt.

Ten slotte krijgt de klimaatdreiging steeds minder aandacht door de wereldwijde spanningen, de slachtoffers, de vluchtelingenstromen, de inflatie.

Het IPCC houdt nog een wetenschappelijke slag om de arm. In de praktijk zijn we al lang over de streep gegaan. We weten alleen nog niet hoe ver.