Bij de politieke leiders uit alle werelddelen die op de COP27 in Sharm El Sheikh aanwezig zijn, is momenteel eenzelfde radeloosheid waarneembaar als klimaatactivisten sinds enkele jaren in talloze manifestaties hebben uitgestald. Woorden als poly-crisis en 'systeem op drift' duiken op. En de onderlinge kritiek (greenwashing) op de ingeslagen weg wordt aanmerkelijk scherper.
Heeft die radeloosheid niet als oorzaak dat er in hun denken een knoop zit die ze niet kunnen of willen uithalen? Die knoop zie ik uiterst helder naar voren komen in de openingstoespraak van António Guterres. Eerst zegt hij daar:
“We are on a highway to climate hell with our foot on the accelerator.”
Ok, tot zover klopt het volgens mij behoorlijk. Maar dan komt zijn wegwijzer om van die highway af te komen, want vervolgens zegt hij min of meer verwijtend:
“The world has the tools it needs to reduce greenhouse gas emissions, in clean energy and low-carbon technology.”
Deze tweede uitspraak snijdt geen hout als hij er mee bedoelt dat we via die 'tools' heel eenvoudig de 'highway to hell' kunnen verlaten. Als je dit zo conditie-loos poneert,
- en daarmee de indruk wekt dat de mensheid naar ieders vrij bepaalbare behoeften (needs) kan blijven produceren en consumeren, dat landen (bedrijven, overheden, regio's) kunnen blijven doorgaan met zich te ontwikkelen, bewapenen, en expanderen (economisch/demografisch) naar eigen goeddunken (d.w.z. volgens de huidige nationale wetten en internationale afspraken en zeden);
- zonder de kanttekening te plaatsen dat over de hele linie de broekriem ingrijpend zal moeten worden aangehaald om de vraag naar energie snel te downscalen naar het beperkte aanbod vrij schone energie dat je nu nog met het resterende carbon budget infrastructureel in werking kan krijgen.
Dan praat je wat mij betreft uit je nek, en veroorzaak je zelf de 'acceleration' die je nu als dodelijk signaleert. Er zal in de reddingsboot die ons nu nog overblijft een totaal andere toon moeten worden aangeslagen, willen we hier heelhuids doorheen komen en de schade beperkt houden tot een paar eeuwen spitsroeden lopen om de levensvatbaarheid van onze dampkring te redden.
Er klopt al jaren niks van de door experts en politiek verkondigde klimaat-oplossingsredenering. Ten eerste is al dat kun-denken veel te link omdat je te dicht op onomkeerbare processen gaat komen waardoor je steeds kwetsbaarder wordt voor kleine storingen of beren op de weg. Bijvoorbeeld: Nog één verkeerde president in Brazilië of in de USA, en de mensheid gaat door het ijs. Ten tweede praat men er in die oplossingsredenering op los als een verkoper in een showroom die er voornamelijk op speelt dat de koper zijn zicht op zijn beperkte budget verliest en toehapt. Ja we hebben 'tools' om vrij schoon energie op te wekken. Maar binnen een paar jaar naar ieders 'needs', naar ieders vrij bepaalbare dagelijkse wensenpakket? No way! Toepassing op grote schaal is een zeer lang gebed met veel beperkende onafhankelijke variabelen, en boordevol fossiele emissies om dat handen en voeten te geven. Juist het naarstig implementeren van al die zogenaamd schone beloften is de highway waarop we ons steeds dichter naar de afgrond toe werken.
Hetzelfde ongefundeerde optimisme heerst ook rond de klimaateffecten van de Ukraine-oorlog. De hele schrik en mobilisatie er om heen leidt tot een onbesuisde bewapeningswedloop. Bezie de schrikbarende toename van de geplande militaire budgetten in alle EU-landen en de UK, en bekijk de gigantische investeringen die USA (bijv. in hypersonische raketsystemen), Japan, Zuid-Korea, Taiwan, en AU gaan plegen op hun militaire bases rond China, De daaruit voortvloeiende toename van de productie van fossiele brandstoffen, staal, beton, aluminium, kabels en chemie gaat zonder meer de doodsteek betekenen voor de geplande emissie-reducties binnen 10 jaar van alle betrokken landen.
Kortom: De COP27 in Sharm El Sheikh etaleert wederom de hardnekkigheid waarmee de gevestigde orde blijft proberen hun in klimaatchaos vastlopende economische infrastructuur aan de gang te houden. Ze zetten de verkeerde bakens uit. Geven geen veilige goede richting aan.
De enige die wel recht door zee onze situatie onder ogen ziet, is Jancovici: een Franse ingenieur (en Président fondateur van het Shift Project) die al tientallen keren alle energie-scenario's van alle kanten heeft doorgerekend. Zijn nadeel is dat hij Frans spreekt, en dan ook nog met een snelheid alsof hij door de duivel op de hielen wordt gezeten. Maar het zij hem vergeven want Janco is goud omdat hij in zijn klimaatoplossingsdenken geen enkele consequentie uit de weg gaat.
In deze recente confrontatie tussen zijn expertise en de enquete-commissie van Franse Assemblée Nationale (zeg maar Tweede Kamer) treedt een voortdurend herhaald patroon op. Op elke vraag van commissie-leden over hoe de maatschappelijke vraag naar schone energie in de toekomst kan worden verzorgd, wijdt hij per soort duurzame energie uitvoerig uit over de beschikbare volumes daartoe benodigde grondstoffen én over de fossiele last om de daarbijhorende infrastructuur op te bouwen, om vervolgens steevast te concluderen dat 'sobrieté' een hoofdmoot van de oplossing zal moeten uitmaken (zie bijvoorbeeld zijn redenering tussen t = 13min en t = 17min). Op korte termijn ziet hij (op t = 1h51) ter overbrugging nog enige ruimte in het gebruiken van nucleaire energie maar volgens hem is het implementeren van een veel eenvoudiger manier van leven absoluut de enige weg om de net-zero emissie-toestand op tijd te bereiken.
Let wel: Dat sobriété-begrip heeft in het Frans een veel bredere betekenis dan elders. Het slaat niet alleen op individueel gedrag maar ook op de collectieve organisatie van eenvoudige levensstijlen, en zit zodoende dicht tegen het Franse décroissance-begrip aan. Janco zelf gaat nooit diep in (zie vanaf t = 1h40) op hoe je een overgang naar eenvoudig leven zou kunnen organiseren. Het is zijn specialisme niet, maar weet natuurlijk ook wel dat samen sleutelen ‒ limiteren vereist immers reguleren en toedelen ‒ aan elkaars gebruiksruimte (op velerlei gebied) van ieder van ons een sprong in het duister vereist. Dichter op elkaar, open en eerlijk onderhandelen over inkrimpende levensruimte; dat wordt zweten. Om mensen massaler en gelijkgerichter in dat spoor te krijgen zou het geweldig helpen als de bollebozen op COP27 hardop de haalbaarheid om met de huidige tools op tijd een net-zero te implementeren zouden betwijfelen in plaats van mensen nog langer het ravijn in te sturen. Guterres kan van Arjen van Veelen leren (zie zijn open brief aan Transavia in de NRC) waarom het niet erg is, als niet alles meer kan. En dat een blinde vlek vanzelf verdwijnt, als je je verlies durft te nemen.
Jac Nijssen
