Eeuwenlange gewenning doet ons niet meer inzien hoe absurd de huidige economie eigenlijk is. We moeten doorbouwen voor de bouwsector, doorroken voor de tabaksindustrie, nieuwe bedden, keukens en auto’s aanschaffen voor de meubelbranche en de autofabrieken en steeds maar reizen en vervoeren voor de transportsector. Om de bedrijvigheid draaiend te houden zijn verbruiken en verkwisten noodzakelijk. De hoofdoorzaak van dit ‘productivisme’ is de groeidwang vanuit het ruilmiddel geld dat, in dit systeem, zo nodig moet groeien. Gevolg: een geldgedreven produceer-geweld. En om de producten af te zetten een verbruiksnoodzaak, alias ‘consumentenvertrouwen’. De Aarde kreunt steeds luider onder ons geproduceer en geconsumeer. Een zeer onintelligent systeem waarvan we allemaal de gevangenen zijn. En we denken zelf schuldig te zijn met ons welvaartsniveau, onze wensen en onze spaarcenten waarop we ook rente verwachten.
Milieubehouders en Groenen hebben het in bijna alle landen moeilijk. Wat er minimaal uitkomt is ‘groene groei’. Men stimuleert de ecologische hoofdstructuur, windenergie, zonnepanelen, elektrische auto’s, cradle-to-cradle en natuurvoeding. Ondanks alle lovenswaardige inspanningen daartoe, is dit nog zwaar onvoldoende gezien wat wèrkelijk nodig is om de door ons beschadigde biosfeer te herstellen: een drastische inperking van ons huidige geproduceer en geconsumeer.
Zo’n systeem, gebaseerd op alsmaar doorgroeien, zal al bij een kleine hapering gaan imploderen. Door de verwevenheid van handel en andere belangen en de overspannenheid ontstaat er meteen een lawine van ontslagen en faillissementen, hier en elders. Logisch dat iedereen nu roept om herstel van de ‘verdien-machine’. De economische motor moet weer lekker gaan lopen. Begrijpelijk voor ondernemers – vanwege de concurrentiële race-to-the bottom immers de groei-gevangenen bij uitstek.
Begrijpelijk ook voor politici voor wie omvangrijke staatsinkomsten en voldoende kiezers onontbeerlijk zijn. Maar verbazend dat nog maar enkele economen fundamentele vragen stellen bij dit huidige onhoudbare systeem. Men blijft pleiten voor groei of, mèt vergroening, er toch op rekenen. Is een diepere crisis nodig voor meer inzicht? Grote kans dat die komt. De huidige recessie wordt dan een depressie, zeker in Europa en de VS. De economische zeppelin-ballon loopt trouwens al overal leeg en gaat wellicht crashen. Een zachte landing is dan geboden.
Dat kan echter een zegen worden! Met langere dan de officiële meetlatten gemeten, blijkt de huidige economie hollend negatief. Want de biosfeer – het draagvlak immers van de hele economie en alle leven – wordt structureel en in toenemende mate vernietigd. Krimp van die schadelijke economie zou dus betekenen: echte groei ! Maar dan moeten we de krimp wel ombuigen en tegelijk de werkloosheid slim opvangen.
Hoe? Niet langer een aanbod- en opdringeconomie maar een flexibele economie ingesteld op een ecologisch verantwoorde, dus beperkte vraag. Een gekalmeerde en geregionaliseerde economie, met meer zelfvoorziening voor de basisbehoeften. Minder afhankelijk van de mondiale handel. Weer meer zelf gaan maken, ambachten, moestuinen overal, lokale energieopwekking zoveel als mogelijk. (Keynes al in 1933: Maak de spullen zoveel mogelijk thuis.) En consuminderen. Lang doen met de spullen (inclusief gebouwen), reparatie, hergebruik – in die volgorde. Tevreden zijn met wat we hebben, allereerst.
Kwaliteitsontwikkeling. Het geld van meester naar dienaar. En iedereen aan het werk, naar vermogen. Arbeidsvariatie, meerdere banen en dus loonbronnen. Werkverdeling op alle niveaus, van buurt en gemeente tot provinciaal en nationaal. Zo ook de sturing met en controle op het geld. Werknemers gaan eindelijk werk nemen! Werk in eigen collectief beheer. Zinnig werk, niet langer in dienst van vreemd kapitaal, vreemde bazen, of voor onnodige producten. Dus motiverend. Ook de salarisverschillen drastisch inperken. (De meeste mensen en partijen willen immers herstel van de gemeenschapszin?) Een slimme economie van onderop; meteen mega-vangnet voor het aanpakken van de officiële economie geleidelijk van daaruit: namelijk met kalmering en vergroening. Minder kwetsbaarheid, vergeleken met de mondiale over-verwevenheid van nu. Met behoud van gezonde handel, zeker. Een recept voor alle landen in de wereld, op den duur.
Utopie? Wel nee: voor een echt sociale samenleving, en om de Aarde te sparen, is een voorstel als dit noodzakelijk. Sterker nog: initiatieven in de beschreven richting zijn overal in de wereld al volop gaande! Als reactie op milieuvervuiling en -opwarming, armoede, werkloosheid en marginalisering, op de doorgroei-zweep, de druk vanuit banken en aandeelhouders en op de onterechte verrijkingen en beloningen. Zinnige en hoopvolle activiteiten, meestal begonnen van onderop, bij de mensen zelf. Ook als strijd om te behouden wat altijd goed heeft gewerkt. Omarm de recessie! Als een judoka met de krimpbeweging mee naar een andere, écht groene, dus beheerste groei!
Noem wat we voor onze kleinkinderen nodig hebben en waar zij recht op hebben een revolutie, een metamorfose, een paradigma-wisseling. Een cultuur van het Genoeg en ook van het Genoegen. Want de omslag kan een feestelijk gebeuren worden. Een bevrijding, met meer gezamenlijkheid en ook zingeving. Duurzaamheidsvoorman Herman Wijffels: “We behoeven niet een vernieuwing van het huidige tijdperk, maar een geheel nieuw tijdperk.” Daarbij is het hoopvol dat alle groene en sociale initiatieven erop wijzen dat de nieuwe maatschappij in de oude wordt geboren. De aanvankelijk brede belangstelling voor de Occupy-beweging was bemoedigend. Het gevoel dat verandering nodig is hangt in de lucht.
Maar er is wel haast geboden. Alle weldenkende mensen zullen de handen uit de mouwen moeten steken. Een partij oprichten of steunen? Partijen zitten vast aan de korte termijn, moeten hun kiezers suikerklontjes voorhouden, zich afzetten tegen andere partijen (houdt de mensen verdeeld!) en economische en sociale brandjes zien te blussen. Beter is een burgerbeweging die verder kan kijken, mensen kan verenigen en de pyromanie aanpakken, althans in die richting sensibiliseren. Optimistisch en voortvarend.
Een nieuw elan.
Beweging voor Genoeg en Genoegen i.o. (voorlopige naam)
Aftrapper: Willem Hoogendijk
Belangstelling? Laat dat dan a.j.b. weten aan [email protected] (onderwerp: BGG)
Dit is slechts een peiling.