Oplossingen voor duurzaamheidsproblematiek hebben vaak een hoog technologisch gehalte. We moeten echter ook onze manier van leven aanpassen willen we daadwerkelijk een mooie toekomst tegemoet treden. De overheid, het bedrijfsleven en de wetenschap zijn al bezig om ons gedrag in een duurzamere richting te sturen. Maar willen wij niet zelf ons leven in de hand hebben? En kan duurzaam leven ook een goed leven zijn? Het is voor iedereen dan ook de uitdaging en de kunst om ‘het goede leven binnen ecologische grenzen’ te leiden. Dit artikel biedt een inleiding in deze gedachtegang en biedt vervolgens aanknopingspunten voor een serie artikelen die u de komende weken kunt verwachten.
Wie graag op de hoogte blijft van nieuws over duurzame ontwikkeling, zal het wellicht opvallen dat het erg vaak betrekking heeft op technologische oplossingen. Of het nou smartphones zijn die fijnstof kunnen meten, efficiëntere zonnepanelen of verbeterde productieprocessen: Groene innovaties, daar worden we mee overspoeld. Maar bieden technologieën alleen daadwerkelijk een perspectief op een duurzame toekomst? Als we critici mogen geloven, is dit niet het geval. We zullen ook onze manier van leven aan moeten passen. En dat is een behoorlijke uitdaging.
Er wordt steeds vaker gesteld dat naast technologieën ook het menselijk handelen moet veranderen. We moeten minder consumeren; ons ‘efficiënter gedragen’. Je ziet deze omschakeling in denken bij de overheid en sinds kort ook bij bedrijven als Unilever. Ook op het gebied van techniek- en productontwikkeling zien we zulke ontwikkelingen. Zo zijn er onderzoeksgebieden ontstaan als ‘Design for Sustainable Behavior’ en ‘Persuasive Technology’ die doelen op duurzaam gedrag bij techniekgebruikers.
Wij moeten dus als ‘consument’ of ‘techniekgebruiker’ duurzamer handelen. Maar biedt deze uitbreiding van het duurzaamheidsdenken nieuwe mogelijkheden? Het is inderdaad een stap verder; niet alleen productie maar ook consumptie wordt nu meegenomen. De levenscyclus van producten lijkt zo vollediger aangepakt te worden. Maar het betekent echter óók dat niet alleen technologie maar ook ons gedrag wellicht ‘beheerst’zal gaan worden. Dit zal toch menigeen beangstigen, want willen wij als individuen niet zélf ons leven beheersen? Autonomie staat bij ons hoog in het vaandel, in zoverre we daadwerkelijk nog van het ‘autonome subject’ kunnen spreken. We hebben ons leven graag in de hand en dit lijkt ook een vereiste voor een goed leven.
Aan de ene kant is er dus behoefte aan een duurzamere manier van leven; aan de andere kant is er behoefte aan ‘het goede leven’. De ultieme uitdaging van onze tijd kan dan ook wel omschreven worden als het leiden van ‘het goede leven binnen ecologische grenzen’. En dit is, naar mijn idee, waar duurzaamheid over gaat; of in ieder geval waar het over zou moeten gaan. Maar wat is ‘het goede leven’ eigenlijk en wat zijn die ‘ecologische grenzen’ dan? Kunnen we überhaupt grenzen bepalen voor CO2 uitstoot, grondstofverbruik, of energieverbruik? En gaat dat dan nog samen met een goed leven? Het lijkt in ieder geval steeds duidelijker dat we delen van onze manier van leven op zullen moeten offeren. Duurzaam leven lijkt op deze manier tegen het goede leven in te werken.
Maar is dat wel zo? Uit een recent artikel van onderzoekers aan de Universiteit Groningen kunnen we concluderen dat een goed én duurzaam leven wel degelijk mogelijk is. De voorwaarde is dat we een goed leven zien, niet als een leven bestaande uit louter plezier, maar als een zinvol leven. Als we dus ook duurzaam leven zien als juist leven of goed doen, kan zo’n leven veel voldoening geven. Kiezen voor een duurzaam leven resulteert dan niet in ellende en narigheid maar biedt een bron van betekenis die bijdraagt aan een hoger welzijn.
Een zinvol leven vraagt vooral ook om reflectie, wat evenzeer geldt voor een duurzaam leven. We zullen moeten nadenken over alternatieve principes, waarden, praktijken, houdingen, of in het kort, alternatieve manieren van leven. Hier ligt dan ook de uitdaging voor onder andere de overheid, het bedrijfsleven en de wetenschap: Niet duurzaam gedrag aansturen, maar vooral ook reflectie aanmoedigen en faciliteren. Maar daarnaast ligt de uitdaging vooral ook bij burgers: Als individuen en gemeenschappen dienen wij na te denken over een goed en duurzaam leven en hoe dit in de praktijk te brengen. Er zal zich een publieke discussie moeten ontwikkelen met zowel bottom-up als top-down inbreng.
Om een bijdrage te leveren aan deze publieke discussie zal er de komende weken de serie artikelen ‘Goed én duurzaam leven?’ verschijnen op duurzaamnieuws.nl. De serie gaat in op het ‘goede leven binnen ecologische grenzen’ en probeert dit idee tastbaarder te maken. Er zal geput worden uit filosofische stromingen als de levenskunst en deugdethiek. Vervolgens wordt dit gekoppeld aan de praktijk door het behandelen van relevante onderwerpen zoals de rol van educatie, werk en loopbaan, en lokale initiatieven. Ook zal er gezocht worden naar verhalen en rolmodellen die handgrepen kunnen bieden. Maar vooral zal het dagelijks leven centraal staan. In het kort: De serie biedt een zoektocht naar de kunst van goed én duurzaam leven.
Boudewijn Boon
Dit artikel dingt mee naar de prijs voor Beste Schrijftalent 2013. Stem via Facebook like en stuur het door via Twitter met #schrijftalent!
