Komt de volgende pandemie uit een ontdooid virus?

Een volgende pandemie kan ontstaan uit smeltende gletsjers en poolijs. Daaruit komen ontdooide virussen vrij die duizenden jaren waren ingevroren. Veel van die virussen zijn onbekend en kunnen besmettingen veroorzaken die via spillover tot een pandemie leiden.

Genetische analyse van bodemsedimenten van het grootste zoetwatermeer in het hoge noordpoolgebied Lake Hazen, suggereert dat het risico van virale spillover groter kan zijn in de buurt van smeltende gletsjers. Bij spillover infecteert een virus voor het eerst een nieuwe gastheer. Dat is meestal een dier.

Volgens de bevindingen wordt het waarschijnlijker dat virussen en bacteriën die in gletsjers en permafrost zijn opgesloten, opnieuw ontwaken en plaatselijke dieren besmetten. Die kans wordt groter naarmate de temperatuur op aarde stijgt als gevolg van de klimaatverandering.

Miltvuur (antrax) in Siberië

Zo werd in 2016 een uitbraak van miltvuur in Noord-Siberië toegeschreven aan ontdooide virussen na een hittegolf die de permafrost deed smelten en een besmet rendierkarkas blootlegde. Daarbij kwam een kind om het leven en werden ten minste zeven andere mensen besmet. De laatste uitbraak in de regio vond plaats in 1941.

Om het risico van bevroren virussen beter te begrijpen, verzamelden Dr. Stéphane Aris-Brosou en zijn collega's van de Universiteit van Ottawa in Canada bodem- en sedimentstalen uit Lake Hazen, dicht bij de plaats waar smeltwater van lokale gletsjers binnenstroomde.

Vervolgens onderzochten zij RNA en DNA in deze monsters om signaturen te vinden van bekende virussen. Het onderzoek, gepubliceerd in Proceedings of the Royal Society B, suggereerde dat het risico dat virussen overspringen op nieuwe gastheren groter was op plaatsen waar grote hoeveelheden gletsjersmeltwater binnenstroomden. Die situatie wordt waarschijnlijker naarmate het klimaat verder opwarmt.

Het team heeft niet gekwantificeerd hoeveel van de geïdentificeerde virussen voorheen onbekend waren - iets wat zij in de komende maanden van plan zijn te doen - en heeft evenmin beoordeeld of deze virussen in staat waren een infectie te veroorzaken.

15 duizend jaar oud

Uit ander recent onderzoek is echter gebleken dat onbekende virussen zich in gletsjerijs kunnen ophouden en dat ook doen. Zo maakten onderzoekers van de Ohio State University in de VS vorig jaar bekend dat zij genetisch materiaal van 33 ontdooide virussen - waarvan 28 nieuwe - hadden gevonden in monsters die waren genomen op het Tibetaanse plateau in China. Op basis van hun locatie werden de virussen geschat op ongeveer 15.000 jaar oud.

In 2014 slaagden wetenschappers van het Franse nationale centrum voor wetenschappelijk onderzoek in Aix-Marseille erin een reuzenvirus dat zij uit de Siberische permafrost hadden geïsoleerd, nieuw leven in te blazen, waardoor het voor het eerst in 30.000 jaar weer besmettelijk werd. De auteur van de studie, Jean-Michel Claverie, vertelde de BBC destijds dat het blootleggen van dergelijke ijslagen "een recept voor een ramp" zou kunnen zijn.

Toch waarschuwde het team van Aris-Brosou dat het voorspellen van een hoog risico op spillover niet hetzelfde is als het voorspellen van daadwerkelijke spillovers of pandemieën. "Zolang virussen en hun 'brugvectoren' niet gelijktijdig in het milieu aanwezig zijn, blijft de kans op dramatische gebeurtenissen waarschijnlijk klein", schreven zij.

Anderzijds wordt voorspeld dat klimaatverandering het verspreidingsgebied van bestaande soorten zal veranderen, waardoor nieuwe gastheren in contact kunnen komen met oude virussen of bacteriën.

"De enige conclusie die we met zekerheid kunnen trekken, is dat het risico van spillover in deze specifieke omgeving toeneemt naarmate de temperaturen stijgen", aldus Aris-Brosou. "Zal dit leiden tot pandemieën? Dat weten we absoluut niet."

"Twee dingen zijn echter heel duidelijk. Ten eerste dat de Noordpool snel opwarmt en dat de grootste risico's voor de mensheid voortvloeien uit de invloed ervan op ons klimaat. Ten tweede dat ziekten van elders hun weg vinden naar de kwetsbare gemeenschappen en ecosystemen van het Noordpoolgebied."

Lees meer in The Guardian