Lodewijk Asscher hield dinsdag in Opinie&Debat in de Volkskrant een pleidooi voor een sociaal Europa. Dat werd tijd. De afgelopen decennia had de PvdA amper oog voor de negatieve gevolgen van de globalisering en de neoliberale politiek van de Europese Unie. De vrijwel absolute macht van de markt en het geld werd gezien als een onontkoombare ontwikkeling. Verzet was zinloos. Men beperkte zich tot het afslijpen van wat scherpe randjes. Er was geen ruimte voor kritiek op die antisociale en antiduurzame neoliberale ideologie met zijn dogma's van groei, privatisering en profijt voor iedereen. Dat is de PvdA lelijk opgebroken.
Asscher schetst een weg van progressief patriottisme. Een van de twee peilers is het stoppen van arbeidsmigratie binnen de EU die alleen bedoeld is om lonen te drukken en leidt tot oneerlijke concurrentie tussen werknemers. De andere peiler is eerlijke belastingen voor alle Europese bedrijven. Dat zijn, wel afhankelijk van de uitvoering, prima voorstellen. Ze zijn echter lang niet genoeg om de huidige race naar de bodem tot stilstand te brengen. Dat vergt een dieper gaande analyse van drijvende krachten achter de huidige economie en die analyse ontbreekt. Die krachten leiden namelijk niet alleen tot uitbuiting van werknemers, verlies van banen en belastingontwijking, maar ook tot uitputting van onmisbare grondstoffen en tot levensbedreigende, onomkeerbare aantasting van het milieu waar klimaatverandering maar een van de gevolgen van is. Daar zouden die 'nieuwe, eerlijke en progressieve spelregels' die Asscher voorstelt ook over moeten gaan.
Wat zijn dan die drijfveren? Op de eerste plaats is dat de almacht van het grote geld. Op dit moment dicteert de financiële markt waar de concentratie van het overvloedig aanwezige geld in geïnvesteerd wordt. Met al dat geld wordt voornamelijk geld gemaakt; ook met de ruim 2000 miljard (!) die de Europese Centrale Bank in de markt pompt. Die miljarden leveren dus vrijwel geen bijdrage aan de reële economie; aan de productie van al die zaken die mensen voor een goed leven nodig hebben. Een andere drijvende kracht is de groeidwang die in de economie ingebakken zit. Die groei wordt behaald door voortdurend de kostprijs te verlagen onder meer door de arbeidsproductiviteit te verhogen. Dit gaat ten koste van het milieu, grondstoffen, banen, beloning en arbeidsplezier want ook druk om te presteren wordt alsmaar groter.
De economie is bovendien schuldgedreven. Aan die schulden wordt veel verdiend en die moeten door hen die wel in de reële economie hun bood verdienen steeds weer met rente opgebracht worden. Je hoeft geen helderziende te zijn om te beseffen dat dit leidt tot onaflosbare schuldenbergen en financiële zeepbellen. Een nieuwe crisis is dus in de maak. Iedereen kan begrijpen dat je niet ongestraft alsmaar kunt blijven groeien en op de pof kunt blijven leven.
We hebben hier te maken met machtige belangen. De macht van het geld zal zich tot het uiterste verdedigen en proberen om progressieve politici af te schepen met hervormingen die hun macht niet aan zullen tasten. De eisen bijvoorbeeld die ook onder Asscher en Dijsselbloem aan banken zijn gesteld zijn hebben niets wezenlijks veranderd. Dat geldt ook voor de flexwet die het leven van ZZP-ers alleen maar ingewikkelder heeft gemaakt. Het geldt voor de privatisering van zaken als energie en zorg waar niemand op zit te wachten en die de kosten vaak verhoogd en de kwaliteit verlaagd hebben. Dat is de 'BV Nederland' waar de markt en het geld, met medewerking van de PvdA, nog steeds de dienst uitmaken.
Voor al die zaken zijn betere alternatieven, want voor het verwezenlijken van dat zo begeerde sociale en duurzame Europa hebben we alles al in huis. Er is ruim voldoende geld voor duurzame en productieve investeringen, we bezitten een overvloed aan kennis, creativiteit en innovatief vermogen en een veelvoud aan beleidsinstrumenten staat tot onze beschikking. Denk aan het verminderen van de belasting op arbeid en het verhogen van de belasting op milieuvervuiling en gebruik van schaarse grondstoffen. Of aan het invoeren van een 30-urige werkweek. Of het stimuleren van een circulaire regionale economie waar mensen zeggenschap krijgen op wat voor hun leven belangrijk is. Denk dan aan eigen energievoorziening, voedselproductie, zorg, vervoer enzovoort en dat alles schept banen en levert door het geld in de eigen regionale economie te laten circuleren meestal duurzame producten tegen lagere kosten en met hogere kwaliteit.
Het eerlijker verdelen van welvaart, van zeggenschap en kwaliteit, cruciaal voor welvaart en bestaanszekerheid, zaken waar ook Asscher voor zegt te staan, worden niet gemeten in de groei van het BBP. Net zoals kwaliteit niet gemeten wordt. Dit terwijl die groei ook voor de PvdA nog steeds de belangrijkste welvaartsmeter en inzet is. Zolang de PvdA geen vraagtekens zet bij de huidige groeidwang en zich echt verbindt aan een veel breder welvaartsbegrip zal zij niet in staat een socialer en duurzamer Europa te verwezenlijken. Het gaat om het herstel van vertrouwen en om bestaanszekerheid. Om volledige werkgelegenheid, eerlijk delen en de kwaliteit van het bestaan. Allemaal ooit belangrijke beginselen van de PvdA , maar door het afschudden van ideologische veren en het uitleveren aan het neoliberalisme is het de PvdA totaal niet gelukt om die te verwezenlijken.
Met een consistente politiek en het vasthouden van de beginselen had een partij die 'Arbeid' prominent in zijn naam heeft echt 'Werk' kunnen maken van eerlijker delen bijvoorbeeld door zich in te zetten voor een 32-urige werkweek. Dat betekent tegen de macht van het geld ingaan. Dat vergt geloof in eigen kunnen en het besef dat er alternatieven zijn. Weten dat je mensen mee zal krijgen als je vasthoudt aan beginselen die bestaanszekerheid veilig stellen. Dat vergt uithoudingsvermogen en grenzen stellen. Dat betekent politiek bijvoorbeeld dat als je wat betreft de noodzakelijke integrale aanpak van deze punten met andere partijen niet tot overeenstemming kunt komen, je ook niet met hen in zee moet gaan.
Niets staat de PvdA dus in de weg om met een breder en wervender verhaal te komen; een verhaal dat mensen daadwerkelijk perspectief op meer bestaanszekerheid biedt. Een verhaal dat uitgaat van het delen van werk, koopkracht en vermogen; van het delen van kennis en zeggenschap. Een verhaal met aandacht voor kwaliteit; kwaliteit van zaken als milieu, zorg, onderwijs en veiligheid. En een verhaal waar behoud en herstel van een veerkrachtig milieu geen integraal onderdeel van is, is per definitie een incompleet en amoreel verhaal, want dat is uiteindelijk de basis waar het menselijk bestaan èn de economie op rust.
Frans van der Steen
Platform Duurzame en Solidaire Economie
[Zie ook de 10 aanbevelingen op www.degrotetransite.nl]