Met Lange Tanden beginnen
Een beetje tegen heug en meug in moet het er toch maar uit: ik ben dit jaar met frisse tegenzin begonnen. Normaliter neem ik rond de feestdagen een beetje afstand van de gang van zaken. Heel chique heb ik die verlengde vakantie omgedoopt tot een winterreces. Tussen half december en half januari gebeurt er maatschappelijk of politiek of anderszins toch eigenlijk niks, dus niets is dan beter om een beetje bij een haardvuur te mijmeren, terug te kijken op de dingen en de gebeurtenissen, graag met een glas wijn bij de hand, plannetjes maken voor het volgende jaar en alles bij elkaar vooral gezellig, met elkaar, familie, vrienden, ingebed in een milde zweem van tevredenheid, melancholie en mooi verlicht door van dat mooie gele kaarslicht, ach u heeft het plaatje wel.
Dus niet. Hoe ik ook mijn best deed met toastjes en gezelligheid, eten en drankjes, verschillend samengestelde gezelschappen op verschillende locaties ... het mocht allemaal niet baten. Het was niet ongezellig hoor en we hebben het ons goed laten smaken, maar het werd toch niet meer als vanouds. Geen echte ontspanning, echt even helemaal los. Meer even een pas op de plaats, een nachtje rustig slapen, maar dan toch de volgende dag weer tijdig op en recht overeind om scherp te kijken wat er nu weer was gebeurd of zou kunnen gebeuren. Een 24/7 insteek die het afschakelen van techno-connecties waar ik zo op had gehoopt niet mogelijk maken. “Stom”, zult u misschien zeggen. “Bekijk het toch. Jouw invloed doet er niet toe”. Zoiets. En ja, u heeft een beetje gelijk. Maar toch, maar toch. Het echte afschakelen wilde ondanks al deze min of meer terechte opmerkingen en overwegingen maar niet lukken.
Sommige mensen menen dat 2016 het jaar van de grote omschakeling – het zogeheten Tipping-Point– is. Ze bedoelen dat dan impliciet positief. Na ruim vijfentwintig jaar praten, duwen, wegdoen, trekken, politiseren, verketteren, bejubelen en klussen aan duurzaamheid zou het dan eindelijk zover zijn: duurzaamheid wordt mainstream. Wordt gewoon onderdeel van het gewone, het alledaagse. We hebben het bereikt en zoals dat dan zo mooi heet, de rest is ‘history’. Is dat gelukt?
In alle oprechte eerlijkheid: ik geloof er geen snars van. Het afgelopen jaar heeft vooral een jaar van paradoxen, van nationale claustrofobie, van eigen volk eerst, van brul-apende mensen met macht laten zien die kennelijk absolutisme verkiezen boven effectieve democratie. Nee, maakt u zich maar niet te sappel: ik zie ook wel hoe ons democratische systeem aan vervanging toe is, maar dan wel door een ander democratisch systeem. En nee, ik heb ook geen toverdoos waar een-twee-drie hupsakee een klaar om te gebruiken nieuw systeem uit komt rollen. Was het maar waar. We zullen daar nog wel even aan moeten klussen, maar ik ben er vast van overtuigd dat daar dan een waardig en waardevol alternatief uit komt.
Maar niet alleen dat zit me dwars. Ik zie eigenlijk dat het hele institutionele bouwwerk rond politiek en zorg, milieu en economie of werk en vrije tijd (om maar een paar van de ‘grote’ thema’s te noemen), zoals dat door onze ouders na WO II met zorg in elkaar gezet en uitgerold is, aan het eind van zijn dagen komt. En niet alleen in Nederland, maar eigenlijk – en hoe pompeus het ook mag klinken – op wereldschaal.
Dus nuancering maakt plaats voor politieke brulapen op machtige stoelen, te verdedigen bescherming voor onzichtbaar terrorisme, de zaken als landen en volken samen oppakken maakt plaats voor een ‘eigen volk eerst’ mentaliteit; massaal vluchten mensen onder de meest dramatische omstandigheden weg, niet alleen vanwege hongersnood of droogte, maar ook omdat de ecologische omstandigheden een toekomst, hoe kaal en karig ook, niet mogelijk maken. En zonder wat dan ook goed te praten is het niet verwonderlijk dat mensen geen oplossing meer zien en door het lint gaan, vrachtauto’s inzetten als moordwapens of gewoon maar wat op een menigte in een stadion inschieten. En ik maar denken: “You ain’t seen nothing yet”.
Dus in retrospectief: het jaar 2016 was het jaar van het tipping-point. Niet omdat er een omslag heeft plaatsgevonden rond duurzaamheid, maar omdat we keer op keer, week in week uit, de kwetsbaarheid van onze kostbare samenleving(en) hebben mogen zien, verbonden met elkaar, hier en ver weg, wat nu gewoon om de hoek is geworden. Een samenleving waarin de contrasten zo groot zijn geworden dat mensen het domweg niet langer pikken en met geweld in opstand komen. En daar moeten we wat mee, u en ik.
Maar als ik heel eerlijk ben: ik weet niet zo goed hoe dat zou moeten. Waar moeten we dan beginnen en hoe pakken we dat aan? Weet u het? Dus als 2016 ons iets heeft geleerd is dat we met hart en ziel moeten inzetten op sociale en institutionele innovatie. Een grote maatschappelijk verbouwing. En maar gewoon ergens beginnen en zien hoe het gaat. Maar lastig vind ik dat wel. Dus zoals elk jaar wens ik u het allerbeste, maar er is nog wel een gemeenschappelijke klus bijgekomen: de Grote Maatschappelijke Verbouwing. Aan de bak dus, maar wel met de beste wensen.
Jan Jonker
Jan Jonker is hoogleraar Duurzaam Ondernemen aan de Radboud Universiteit te Nijmegen.
Meer artikelen uit de categorie: Inzicht
Synchroniciteit, vandaag gestart:
https://www.facebook.com/rolmodellenbureau.nl/?hc_location=ufi
Ik moet eerlijk zeggen dat ik de somberheid voor 2017 deel. Misschien is dat wel te danken aan mijn eigen weerstand tegen verandering. Gelukkig heb ik de ervaring dat mijn somberheden nooit bewaarheid zijn geworden, sterker nog ze hebben voor verlichtende momenten gezorgd.
Maatschappelijk gaat het mij ook allemaal niet snel genoeg. Ik zie vooral veel veranderingen binnen het bestaande sociaal economische systeem niet van het systeem. Dat wil zeggen dat het heersende “mijn financiële belang” denken nog de boventoon voert; de vraag is nog altijd: “what’s in it for me?” en niet “whats in it for us?”. Het tipping point dat ik waarneem is dat in 2016 “groen” definitief big business is geworden, nieuwe mogelijkheden voor winst en groei dus. Dat is allemaal prachtig, maar daarmee is er nog geen transitie in ons collectief bewustzijn van de waarden die we zouden moeten nastreven om de samenleving een duurzaam karakter te geven.
De goede geluiden zijn er wel en komen vooral uit academische hoek, maar hebben helaas nog weinig invloed. Om een voorbeeld te noemen naast de “Nieuwe Business Modellen” heeft de MIT-X MOOC “Theory-U” weet wereldwijd een behoorlijke groep mensen te bereiken. Verandering vanuit de intentie en het gevoel, je moet maar durven! Ook in de media verschenen vorig jaar veel goede artikelen die het bewustzijn van een noodzakelijke transitie vergroten.
Helaas worden in dezelfde media de mensen die het fingerende ideaal belichamen nog steeds op een voetstuk geplaatst. Deze bestuurders, ondernemers, etc zijn de “succesvollen” in het huidige systeem van financiële groei en winst en worden gelauwerd om hun vermogen om waarde/macht naar zich toe te trekken. Als rolmodellen van de aanstromende generatie zijn zij daarmee ook de hoeders van het bestaande systeem. Ook de politici die aan het woord gelaten worden denken overwegend ouderwetse waarden als economische groei en banen, zelfs degene die verregaande veranderingen voorstaan.
We zijn er als maatschappij gewoon nog niet aan toe. Het kost tijd om de omslag in het denken te maken. Het heeft bij mij ook even geduurd voordat ik kon waarnemen hoezeer de huidige waarden in de redeneringen zijn verankerd en hoe ingrijpend en fundamenteel de veranderingen gaan worden. De kwartjes zijn domweg nog niet aan het rollen, we zitten nog volop in de tijd waarin door de voorgangers geïnvesteerd moet worden in bewustwording.
Vooral dus niet stoppen met duwen door te bloggen, MOOCs, TeD-x, Nieuwsuur, Tegenlicht, Kort-gedingen, Facebook, etc. Veel lawaai dus. Tevens ben ik van mening dat de (academische) kopstukken een nog sterker front zouden kunnen vormen door meer samen op te treden. De ideeën zijn verassend coherent: de NBM van Jan Jonker, de filosofie van Thomas Rau, de veranderurgentie van Jan Rot, de “value case” van Nico Baken om maar een paar “high profile” figuren te noemen. De transitie wordt m.i. pas zichtbaar als zich een nieuwe media definitie van “succesvol” aandient. Ik denk hierbij aan de maatschappijvernieuwers, de samenwerkers, de onverwachten, de creatievelingen, de verdelers en niet te vergeten de mensen die voor het goede leven van ons allen zorgen.
Toevoeging op bovenstaande reactie: de mensen die potentieel inzicht en kwaliteiten hebben om mee te bouwen aan het beleidsmatige omvormen, die heb ik al jaren op mijn netvlies en het clubje breidt zo af en toe uit. Het lijkt mij geweldig om hen allen op een dag bij elkaar te brengen, zodat we werken vanuit het nieuwe paradigma gewoon in praktijk gaan brengen op beleidsmatig gebied, zoals dat afgelopen jaren al in diverse omgevingen bottom-up gebeurt.
Het enige wat nog nodig is qua momentum is het gevoel dat we dit samen zo zien en er allen tijd en energie in willen steken 🙂
Thanks Jan, voor jou ook een mooi en goed 2017!
Helemaal eens dat er veel geduld nodig is. Dat blijft ook zo als wij blijven zeggen dat het allemaal zo lang duurt, want ook daar reageren mensen op 🙂 Tegelijkertijd heb je helemaal gelijk dat je deze vraag stelt. Het duurt ook langer dan theoretisch nodig is. De huidige patronen van denken en handelen ombuigen kost in de praktijk tijd.
Ondertussen ontwikkelen mensen en bedrijven gelukkig wel door en beweging is niet meer tegen te houden. Wat we kunnen we nog meer doen? Vertrouwen houden en doorgaan met ontwikkelen, deze voorbeelden zichtbaar en vooral ook bespreekbaar maken. Met name ook op plekken waar mensen er nog niks van delen en weten, omdat het hun omgeving niet is of ze elkaar gewoon niet (durven te of mogen) zien.
Daarnaast in beleidsomgevingen aandacht vestigen op het advies van de Transitiecommissie Sociaal Domein dat we lerende omgevingen en een meerjarig programma voor ontwikkelvraagstukken moeten creëren. Anders doen, begint met anders denken.
Er is in bestaande omgevingen wel tijd vrijgemaakt voor innovatie, echter meestal vanuit het bestaande denken. En zoals we weten, als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg. De Transitiecommissie heeft ingezien dat we ons anders moeten gaan ontwikkelen en vandaar hun advies. Een volgende, belangrijk inzicht en stap in een nieuwe richting als het om beleidsverandering gaat.
Verder alle aandacht naar het onderwijs en andere leeromgevingen, zodat jongeren en docenten anders worden gevormd. En naast cognitief vooral ook praktisch, informeel leren leren, open communiceren en samen werken.
Communiceren is het belangrijkste nu, naar elkaar luisteren en elkaar vragen verantwoordelijkheid te willen nemen en mee te willen doen, vanuit alle rollen (overheid, ondernemingen, onderwijs/wetenschap, media/tv, politiek en burger/mens). Het gaat echt om een omslag die we in onszelf moeten maken en daar hebben we elkaar steun en talenten bij nodig.
Alle bewegingen bij elkaar top-down, schoolsysteem en bottom-up zal de verandering geven wanneer wij er met z’n allen aan toe zijn. Zoals je weet doen verbinders, zoals ik, ons uiterste best mensen uit verschillende domeinen het inzicht te geven meer samen en integraal te opereren én te laten zien wat er allemaal al is, zodat wij allereerst zelf het beeld krijgen dat we meer nog krachten kunnen bundelen. Dan doel ik op de initiatieven die al in hun kracht staan maatschappijbreed slim verder te verbinden tot een sterk geheel.
Volgens mij was 2016 het jaar waarin we ons realiseerden dat het echt anders moet, we ook de kwetsbaarheid toegaven, hoe dan? (dat doe jij ook hierboven, mooi)… ik ben ervan overtuigd met alle kennis en ervaring die we al hebben dit de komende jaren voor elkaar krijgen.
Groet,
Marjolein