Nieuwe Business Modellen vragen om nieuwe vormen van geld en wederkerigheid

Het nieuwe boek van Jan Jonker e.a. over Nieuwe Business Modellen, dat in november verschijnt, heeft een interessante ondertitel: ‘Samen Werken aan Waardecreatie’. Het verwijst naar het waarom (‘the why’) van Nieuwe Business Modellen (NBMs). Het boek biedt tevens een handige kapstok voor deze blog, waarin ik in ga op het belang van nieuwe vormen van wederkerigheid.

Waarom concurrentie zo vaak de boventoon voert

Om te beginnen het eerste deel van de ondertitel: Samen Werken. Als we naar de huidige economie en gangbare praktijken kijken, dan zien we dat concurrentie vaak nog overheerst. Natuurlijk is er geen goed of slecht als het gaat om concurrentie of samenwerking: beide mogen er zijn. Maar wél is duidelijk – gezien de uitdagingen waar we vóór staan – dat hoogkwalitatieve en wijdverbreide samenwerking onmisbaar zijn om een betekenisvolle toekomst te realiseren. Denk aan grondstoffen die opraken, afnemende biodiversiteit en maatschappelijke onrust – en het is duidelijk dat van samenwerking meer heil te verwachten valt dan van harde concurrentie.

Het is dus in ons eigen belang om samen te werken, lokaal en mondiaal. Maar dat gaat lang niet altijd vanzelf, zo leert de geschiedenis. In de regel wordt de oorzaak van de veelvoorkomende neiging elkaar te beconcurreren in het innerlijk van de mens gezocht. We zien het als een gevolg van onze ‘mindset’. Deels is dat terecht, maar er is meer…

Want ook de werking van ons huidige geldsysteem heeft hier een behoorlijk aandeel in. Specifieker gezegd: de manier waarop ons geld gecreëerd en in omloop gebracht wordt, beïnvloedt de mate van samenwerking. Zonder in de details te treden, komt dat door de volgende twee kenmerken:

–       Ons huidige geld komt in omloop in de vorm van rentedragende leningen. De situatie die dan ontstaat is dat er (in absolute zin) ‘meer schuld dan geld’ is. Die situatie wordt problematisch op het moment dat ook het tweede kenmerk van kracht wordt.

–       Er zijn prikkels waardoor banken en beleggers een deel van het geld aan de reële economie onttrekken, bijvoorbeeld door het te beleggen in de geldmarkten. Inmiddels circuleert daar het overgrote deel van ons geld.

Gevolg is dat de reële economie – de plek dus waar mensen, organisaties en overheden echte waarde creëren – onvoldoende geldcirculatie overhoudt om de gezamenlijke verplichtingen te kunnen dragen. Dit heeft vele gevolgen. Naast situaties die we maar al te goed kennen, zoals faillissementen, oplopende lasten, bezuinigen, werkloosheid, etc., leidt dit ertoe dat we (gemiddeld genomen) elkaar wel móeten beconcurreren.

Het is daarom logisch dat mensen die actief zijn met Nieuwe Business Modellen ook vaak creatief kijken naar vormen van ruil en wederkerigheid. Dat komt de samenwerking ten goede. Zowel omdat het de onderlinge band versterkt als omdat de krachten die uitgaan van het huidige geld zo ontweken worden.

Waarom financiële waarde het vaak wint van ‘echte waarde’

Dan het tweede deel van de ondertitel: Waardecreatie. Wat is werkelijk van waarde? Welke waarden streeft een bedrijf of organisatie na? Nieuwe Business Modellen zijn erop gericht ‘echte waarde’ voorop te stellen. Geld is door de ogen van de NMBs slechts een ruilmiddel, zoals het eigenlijk zou moeten zijn.

Maar ook hier speelt het ontwerp van het geldsysteem ons parten. Want, zoals we hierboven zagen, heerst er in de reële economie een inherente schaarste aan euro’s. Geen wonder dus dat de focus dan te snel op het financiële komt te liggen. Bovendien wordt geld, bij het ontstaan ervan, toegewezen aan die sectoren waar in korte tijd winst te behalen is. Zo komt het dat zaken die maatschappelijk gezien echt belangrijk zijn, zoals onderwijs, goede zorg en duurzaamheid, vaak maar mondjesmaat en moeizaam van euro’s voorzien worden.

Het huidige geldsysteem houdt ons dus tegen om de focus te leggen op het creëren van echte waarde. En daar gaat het om bij Nieuwe Business Modellen: dat business draait om die diensten en producten die daadwerkelijk bijdragen aan de kwaliteit van onze levens, nu en in de toekomst. Deze gewenste situatie komt alleen tot wasdom als we ook de wederkerigheid vernieuwen.

Wat te doen?

Concreet kan die vernieuwing vorm krijgen doordat NBMs ervaring opdoen met zelf op te zetten ruilmiddelen en/of aansluiten bij bestaande wederkerigheidsnetwerken. Er zijn veel mogelijkheden. In de eenvoudigste vorm kunnen bedrijven onderling, één-op-één, elkaar hun producten of diensten leveren. Directe ruil dus. Maar er zijn ook meer geavanceerde vormen mogelijk. Zo hebben diverse steden een complementaire currency, gericht op het bedrijfsleven. De DAM in Rotterdam is een aansprekend voorbeeld. Andere mogelijkheden zijn Time-Banking (wat o.a. in Den Haag succesvol draait), LETS en barternetwerken. Een laatste mogelijkheid is om met een groep bedrijven (die werken met Nieuwe Business Modellen) zelf een wederkerigheidsnetwerk te starten. Door de huidige mogelijkheden van digitale uitwisseling is dat technisch prima te doen. Wel vraagt het om een gedegen ontwerp van zo’n netwerk, om te zorgen dat de wederkerigheid voor alle deelnemers geborgd is.

NBMs doen er goed aan stil te staan bij het wederkerigheidsvraagstuk. Er valt zo veel meer te bereiken als we – al is het maar voor een deel – loskomen van de dynamiek van het huidige geld.

Nieuwe Business Modellen kunnen niet zonder nieuwe vormen van wederkerigheid om het ‘Samen Werken aan Waardecreatie’ tot de nieuwe realiteit te maken.

Op 13.11.14 vindt in de Domkerk te Utrecht het Symposium Nieuwe Business Modellen plaats. Tijdens dit Symposium wordt het boek dat Jan Jonker schreef met 40 auteurs over Nieuwe Business Modellen ten doop gehouden. Lezers van Duurzaam Nieuws kunnen met korting naar dit SymposiumIndien u zichhier aanmeldt, krijgt u € 25,– euro korting op de entreeprijs van € 195,-

Heidi Leenaarts