Om minder kwetsbaar te worden voor voedseltekorten, investeren Arabische landen steeds vaker landbouwgrond elders in de wereld. Deze landroof gaat vaak ten koste van de lokale bevolking in die landen.
Stijgende voedselprijzen sinds 2008 en de daardoor veroorzaakte onrust droegen mee bij aan de instabiliteit in de Arabische landen in de afgelopen jaren. In 2007 en 2008 gingen mensen in Egypte en Marokko de straat op om te protesteren tegen de hoge voedselprijzen.
"Arabische landen maken zich hier zorgen over, ze willen tegemoet komen aan de eisen van hun bevolking", zegt Devlin Kuyek, onderzoeker bij GRAIN, een non-profitorganisatie die boeren en sociale bewegingen steunt bij kleinschalige duurzame landbouw. "
Wereldwijd kochten landen in 2011 naar schatting zo'n 80 miljoen hectare landbouwgrond in het buitenland, blijkt uit cijfers van de Wereldbank. De internationale voedselcrisis in 2008 deed de alarmbellen afgaan bij beleidsmakers en het publiek over de kwetsbaarheid van Arabische landen.
Stijgende voedselprijzen worden veroorzaakt door bevolkingsgroei in combinatie met verstedelijking, het uitputten van zoetwaterbronnen, de groeiende vraag naar grondstoffen en biobrandstoffen, en speculatie met landbouwgrond.
Subsidies
Investeringen in landbouwgrond gebeuren vaak in de vorm van leasecontracten voor langere tijd , zegt Sarwat Hussain, woordvoerder van de Wereldbank. "Het gaat dan om leaseperiodes van 25 tot 99 jaar." Momenteel zijn de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) koploper met 12 procent van alle landdeals. Daarna volgen Egypte (6 procent) en Saoedi-Arabië (4 procent), volgens GRAIN. "Het is moeilijk de totale waarde van het land te schatten, omdat de meeste deals in de onderhandelingsfase blijven of vaak heel obscuur zijn", zegt Hussain.
Buiten het Midden-Oosten zijn vooral de Verenigde Staten en China (allebei 12 procent) en India (8 procent) actief.
Landaankoop wordt geïnstitutionaliseerd als regeringen duidelijke strategieën ontwikkelen waar de private sector en internationale organisaties bij betrokken zijn, legt Kuyek uit. Sommige regeringen van de lidstaten van de Samenwerkingsraad voor de Golf (GCC) – Bahrein, Koeweit, Oman, Qatar, Saoedi-Arabië en de VAE – hebben een expliciet beleid om burgers aan te moedigen te investeren in voedselproductie in het buitenland. Die strategie is onderdeel van het langetermijnbeleid op het gebied van voedselzekerheid.
Dergelijk beleid kent een aantal instrumenten, zoals investeringssubsidies, garanties en staatsfondsen die zich specifiek richten op overzeese landbouw. Zowel westerse landen zoals Australië, Nieuw-Zeeland, Polen, Rusland, Oekraïne en Roemenië zijn doelwit, evenals landen in Latijns-Amerika, Azië en Afrika.
Biobrandstoffen
De landen waar buitenlandse investeerders volgens de Wereldbank het actiefst zijn, zijn Brazilië (11 procent gerekend naar landoppervlak), Soedan (10 procent), Madagaskar, de Filipijnen en Ethiopië (elk 8 procent), Mozambique (7 procent) en Indonesië (6 procent).
"De belangrijkste drijfveer lijkt de expansie van biobrandstoffen te zijn, met uitzondering van Ethiopië en Soedan. Daar is een trend zichtbaar op het gebied van voedselproductie door investeerders uit het Midden-Oosten en India", zegt Hussain. Volgens GRAIN heeft de Ethiopische regering overeenkomsten gesloten met onder andere investeerders uit Saoedi-Arabië, India en China. Zij hebben ongeveer de helft van de landbouwgrond in de regio Gambela in handen.
Saoedische zakenmensen werken ook aan deals in Senegal, Mali en andere landen. Het zou gaan om een paar honderdduizend hectare van de beste landbouwgrond. "Het Saoedische bedrijf al-Amoudi heeft tienduizend hectare grond verworven in het zuidwesten van Ethiopië", zegt Kuyek. "Die grond is bestemd voor exportrijst."
Naast een oplossing voor potentiële voedselproblemen, zien de investeerders de grond als nuttige investering om hun portefeuille te spreiden. Ook westerse investeerders zoals Goldman Sachs en Deutsche Bank investeren in landbouwgrond elders in de wereld. De grootschalige 'landroof' leidt tot debat in ontwikkelingslanden en kunnen zelfs een verkiezingsthema worden. De inheemse bevolking, die al generaties lang gebruik maakt van de grond, wordt vaak verdreven om plaats te maken voor de buitenlanders.
Er vormen zich oppositiegroepen, zoals bijvoorbeeld in Servië, waar officieel klachten zijn ingediend tegen de koop van landbouwgrond door een bedrijf uit Abu Dhabi, Al Rawafed Agriculture, meldt de The National, een kant in de Verenigde Arabische Emiraten.
Bron: IPS, Mona Alami