Het verlammende tweepartijenstelsel en de stupiditeiten van Trump en zijn gevolg mogen ons verbazen, maar zijn wij zo veel wijzer? In gesprekken met burgers en buitenlui krijg ik stellig de indruk dat de meeste Nederlanders geen flauw benul hebben om hoeveel het gaat bij de overschakeling op duurzame energie.
Niet over hoeveel energie ze zelf gebruiken, over hoeveel energie de totale transitie in Nederland gaat, wat dat zou betekenen in aantallen windturbines en PV panelen, wat dat zou kosten, hoe we dat zouden kunnen betalen en hoe urgent dat allemaal is. Zelfs het gegeven dat we allemaal op korte termijn van het gas af moeten, is nauwelijks doorgedrongen.
Een klein aantal voor- en tegenstanders binnen een stuk of 16 politieke partijen ruziet met elkaar over wel of geen subsidie, wel of geen saldering voor PV bezitters, wel of geen elektrische auto’s, wel of geen windturbines in de achtertuin. Het is veelal geneuzel in de marge zonder kennis van de feiten en zonder de grote lijnen in het oog te houden.
Ik wordt dan ook regelmatig schaapachtig, smalend en met ongeloof aangekeken als ik beweer dat we geen tijd te verliezen hebben en dat het binnen 25 jaar echt helemaal gebeurd moet zijn omdat het anders te laat is. Ze verklaren me voor gek als ik zeg dat we ons de luxe niet kunnen permitteren om PV op het dak lelijk te vinden, of om te klagen over de horizonvervuiling van windturbines. Men denkt dat we nog lang niet zonder fossiel kunnen en haast niemand gelooft dat we 75% van onze energie zinloos verspillen.
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan als ondersteunend lid. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
Om met die nodeloze verspilling te beginnen:
Nederland gebruikt op basis van de energie-inhoud van alle primaire fossiele energiebronnen olie, benzine, kolen en gas ca 765 miljard kWh per jaar (CBS Statline). Die grondstoffen worden ingezet met een zeer laag rendement. Met 30 à 40 % opbrengst in de energiecentrales, en circa 20% in de auto’s gooien we het meeste nutteloos overboord. Het gebruik van gas voor verwarming kan via warmtepompen met een kwart van de hoeveelheid energie. Gebruik van restwarmte geeft zelfs 100% besparing, maar als de bron daarvan nog fossiel is, schieten we daar niets mee op.
Dat kan allemaal anders. Als we de kolen- en gascentrales allemaal zouden sluiten en volledig overgaan op stroom uit wind en zon, en tevens de verwarming via warmtepompen, warmtenetten en duurzame restwarmte en alle auto’s elektrisch laten rijden, hebben we nog maar circa 200 miljard kWh nodig. Het kan nog minder als we door middel van isolatie zo’n 30 % van de warmtebehoefte besparen. Dan komen we uit op een gebruik van 175 miljard kWh. Het zou zelfs nog 15 miljard kWh minder kunnen door inzet van biogas, biomassa, biodiesel, geothermie en inkoop van groene stroom uit het buitenland.
Hoe komen we op een duurzame manier aan de resterende hoeveelheid van 160 miljard kWh/j ?
Het Parijs akkoord gaat er vanuit dat we in 2035 minstens 17 GW capaciteit via 3000 grote windturbines op zee hebben. Dat zou dan 60 miljard kWh per jaar kunnen opleveren en dat is 35 keer zo veel als we in 2016 konden realiseren. Een flinke slok op een borrel maar lang niet genoeg. Als we langs alle snelwegen in Nederland op elke 335 meter één windturbine van 3 MW zetten, kunnen we met deze 6000 kleinere turbines nog eens 40 miljard kWh opwekken. Dat is dan ruim 6 keer zo veel als we nu al doen. Langs snelwegen is geen probleem. Daar kun je het gezoef van de rotorbladen echt niet boven het andere lawaai uit horen en er zijn daar toch al geen vogels meer omdat die al tegen de auto’s en geluidswallen te pletter zijn gevlogen. Veel meer windturbines op land is niet maatschappelijk haalbaar, want behalve wegen, industriegebieden, dorpen en steden bestaat volgens een handje vol bezwaarmakers ons land voor de rest alleen nog maar uit unieke landschappen met schitterende vergezichten en natuur. Dus moeten we nog 60 miljard kWh ergens anders vandaan halen.
Als de helft van alle woningen via PV op eigen dak of via een postcoderoos op een andere plek het eigen stroomgebruik produceert, levert dat 12 miljard kWh. Dan zouden we per provincie nog 100 hectare aan zonneparken kunnen aanleggen waarmee we 16 miljard kWh maken. Dat is bij elkaar dan 22 keer zo veel PV panelen als nu, maar zelfs dan nog niet genoeg. Door nog een paar duizend extra windmolens op zee tot een totale capaciteit van 26 GW komen we dan in totaal op 160 miljard kWh duurzaam opgewekte energie.
We kunnen een beetje schuiven met deze aantallen, maar in grote lijnen is dit het beeld voor de toekomst. Anno 2016 hebben we alles bij elkaar nog maar ongeveer 8 % van die benodigde hoeveelheid bereikt. Volgens minister Kamp liggen we echter op schema.
Wat gaat dat allemaal kosten?
De investeringskosten voor een totaal van 26 GW windturbines bedragen circa €52 miljard. Voor de PV installaties hebben we het over ongeveer €30 miljard. Daar komen natuurlijk kosten bij voor aanpassingen van de infrastructuur, maar in grote lijnen kunnen we voor ongeveer € 100 miljard onze energievoorziening geheel duurzaam hebben.
Dat is dan alleen de energievoorziening, maar we moeten ook nog investeren in isolatie, in elektrische auto’s en in warmtenetten en warmtepompen. Dat gaat zeker ook nog eens €300 miljard kosten. Zouden we daarbij de ambitie hebben dat dit allemaal in 25 jaar moet gebeuren, en de kosten uitsmeren dan moeten we dus met elkaar rekening houden met €16 miljard per jaar, ofwel 2% van ons Bruto Nationaal Product.
Wie zal dat betalen?
Omdat we hebben afgesproken dat de vervuiler betaalt, lijkt het me logisch dat de gebruikers van fossiele energie de rekening moeten betalen. Nu is klimaatverandering door broeikasgassen vooral ontstaan door de ophoping van broeikasgassen die in de afgelopen 100 jaar door ons zijn uitgestoten en het is moeilijk om de kosten met terugwerkende kracht op de vervuilers te verhalen. Dus moet het verhaald worden op de vervuilers van de toekomst. Geen probleem. Met 2 cent transitiebelasting over elke kWh primaire fossiele energie voor iedere gebruiker, zouden we al €15 miljard per jaar kunnen binnenhalen. Dat wordt tijdens de transitie natuurlijk minder en zelfs nul als we over 25 jaar geen fossiel meer gebruiken.
Daarom moeten we de transitieheffing per kWh primaire energie geleidelijk opvoeren met ongeveer één cent per jaar van 2 naar 20 cent. Iedere particulier die, of elk bedrijf dat zelf investeert en daardoor minder fossiele energie gebruikt, hoeft daarna natuurlijk ook evenredig minder transitieheffing te betalen. Alleen al een bindende beleidsafspraak om dit te gaan doen, zal de investeringen door particulieren en bedrijfsleven een enorme impuls geven.
Zo simpel is het, maar is het ook echt nodig?
Over de noodzaak kunnen we van mening verschillen. Terwijl 98 % van de wetenschappelijke onderzoekers er niet aan twijfelt en 192 landen de Parijs akkoorden hebben getekend, zijn er echter ook nogal wat mensen die zonder kennis van zaken de klimaatverandering glashard ontkennen. Op grond van de verzamelde kennis uit de hele wereld gebundeld in het vijfde rapport van het IPCC trekt men de conclusie dat we nog tot 2050 de tijd hebben om via een vrij drastisch transitiescenario (RCP2.6) te zorgen dat de gemiddelde temperatuurverhoging op aarde onder de 20 C blijft.
Dat is zeer optimistisch. Zowel vanwege de haalbaarheid van het meest stringente scenario RCP 2.6, als vanwege de voorspelde klimaatverandering. De aannames bij dit scenario dat omstreeks 2010 is opgesteld zijn, dat al vanaf 2011 het gehalte methaan in de atmosfeer sterk zal gaan dalen en dat ook het gehalte CO2 vanaf 2020 sterk zal dalen. Volgens deze aannames worden de concentraties broeikasgassen berekend. De voorspellingen over de temperatuurstijging zijn vervolgens gebaseerd op de hoeveelheid ingestraalde energie bij die concentraties. Op zich al een moeilijke rekensom, maar de berekeningen houden echter geen rekening met versnellingen van de opwarming door een tiental feed-back mechanismen.
Dat zijn mechanismen zoals het albedo effect, de vermindering van aerosolen, de hogere gehaltes waterdamp in de atmosfeer, de verandering van straalstromen op grote hoogte, de verminderde opname van CO2 door de verzuring van de oceanen, de verminderde opname door afsterven van koralen en het vrijkomen van grote hoeveelheden methaan uit het clathraat van de Noordelijke ijszee en uit ontdooiende permafrost gebieden van Siberië en tenslotte de versnelde temperatuurstijging zodra de buffer door smeltend ijs drastisch is verminderd. Een groep wetenschappers die regelmatig publiceren op arctic-news.blogspot.nl onder de pseudoniem Sam Carana heeft wel een aantal van deze factoren meegenomen en voorspelt op grond daarvan dat we in 2026 al meer dan 10 graden opwarming gaan meemaken. Eerlijk gezegd zullen we dat echter nooit meemaken omdat de mensheid dit eenvoudig niet zal overleven.
Wellicht is deze voorspelling weer te pessimistisch, hoewel daar eigenlijk geen goede rede voor is omdat alle feed-back mechanismen die tot versnelde opwarming kunnen leiden nu al waarneembaar op gang zijn gekomen. De voorspellingen door de wetenschap lopen dus uiteen tussen nog 33 jaar de tijd en over 9 jaar einde van de mensheid. Dat geeft in ieder geval aan welk gigantisch risico we al op zeer korte termijn lopen. Met de komst van de regering Trump, wordt de kans op een doemscenario zeker niet kleiner.
Het lost echter niets op als we Trump de schuld geven. We hebben zelf ook boter op ons hoofd. Ook in ons land durft geen enkele politieke partij, en geen enkele krant of nieuwsrubriek deze werkelijkheid over het voetlicht te brengen. In plaats daarvan stoppen we de kop in het zand neuzelen we over rubberkorreltjes in het kunstgras, waarvan mensen die deze korrels in grote hoeveelheid opeten over 50 jaar kanker zouden kunnen krijgen.
Tenslotte de vraag hoe haalbaar een snelle omschakeling is
Ondanks de noodzaak om binnen 25 jaar volledig klaar te zijn, denken veel mensen dat er voor overschakeling op duurzame energie nog vele tientallen jaren nodig zijn en dat dat onnoemelijk veel geld gaat kosten. Geld dat via subsidies door de overheid betaald zou moeten worden en ten koste zal gaan van de economische groei. In werkelijkheid gaat er nu al veel meer subsidie naar fossiele energie en zijn de externe kosten via klimaatverandering en gezondheid niet in de prijs van fossiele energie inbegrepen.
Deze totale externe kosten worden geschat tussen 12 en 55 US$ per ton CO2 en dat correspondeert met 0,4 tot 1,7 cent per kWh Voor het Nederlands verbruik van 765 miljard kWh betekent dat 3 tot 13 miljard per jaar kosten voor gezondheidszorg die niet door de fossiele energiesector betaald worden.
Via de vrijstelling van energiebelasting voor gas en elektriciteit wordt door Nederland ook nog zo’n €13,5 miljard per jaar subsidie aan het bedrijfsleven verleend. De overheid hoeft dus helemaal niet met méér subsidies over de brug te komen, maar moet de subsidies aan bedrijven voor gebruik van fossiele energie stoppen. Alle benodigde investeringen komen dan vanzelf op gang zonder dat de overheid er nog iets aan hoeft te doen of betalen.
Slechts weinig mensen weten dat in heel veel landen energie uit wind en zon ook zonder subsidie al goedkoper is dan uit nieuwe kolen- of gascentrales. Bovendien worden er door de omschakeling naar duurzame energie tien keer zoveel banen gecreëerd als er in de fossiele energiesector verdwijnen. De opgestelde capaciteit van windturbines en PV groeit wereldwijd met 22 % respectievelijk 45 % per jaar. Met deze groeicijfers kan de elektriciteitsvoorziening binnen 15 jaar geheel uit duurzame bronnen komen. De omschakeling van gasverwarming naar alternatieven en de overgang naar elektrische auto’s kan in Nederland zelfs binnen 10 jaar gerealiseerd worden.
Al met al is het zowel technisch als economisch zeer wel haalbaar om binnen 15 jaar volledig in de hele wereld te zijn overgeschakeld. Er is eigenlijk geen enkele reden om dit niet te doen, tenzij we er voor kiezen om met alle 16 politieke partijen die allemaal andere prioriteiten hebben, zeurend en klagend ten onder te gaan. Het is allemaal een kwestie van kiezen en dat kunnen we al over enkele maanden. Misschien iets voor bij de andere goede voornemens?
Han Blok
