In de aanloop naar die grote bijeenkomst over de aanpak van de verandering van ons atmosferische klimaat is Parijs plotseling slachtoffer geworden van die andere klimaatverandering, de politieke. Als je terugkijkt in de geschiedenis kun je sterke overeenkomsten ontdekken. Toevallig of niet komen de draden bij elkaar in de stad die nu (weer) bloedt, Parijs. De plek waar het oude systeem onder de guillotine werd beëindigd om plaats te maken voor vrijheid, gelijkheid en broederschap. Die principes liggen er nu zelf met het hoofd onder het mes, samen met de condities om voort te kunnen bestaan op onze planeet. Er zijn vergelijkingen te trekken. Misschien wel lessen te leren.
Premier Mark Rutte zei na de aanslagen dat onze fundamentele waarden worden bedreigd. Dat is waar. Hij zei niets over de manier waarop we die waarden aan anderen willen opleggen. En het is ook waar dat die manier niet deugt. Want uiteindelijk leidt die handelwijze tot veranderingen in de politiek en in de dampkring, die slachtoffers maken. Die slachtoffers zijn mensen voor wie het leven stopt als gevolg van ontwikkelingen waaraan ze persoonlijk part noch deel hebben. Hun leven stopt langzaam door gebrek aan water, voedsel of minimale condities, of plotseling door een kogel of een bom. En van nog veel meer mensen wordt het bestaan langdurig en soms blijvend verminkt door ziekte, verwonding of trauma.
Aan beide golven van transformatie, die van het klimaat en die van de politieke wind, ging een revolutie vooraf, de Franse en de industriële. En beide revoluties werden door de zelfde noviteit aangejaagd, namelijk het opdelen van de wereld in stukjes en het recht voor iedereen om die te bezitten en te exploiteren. De mens scheidde zich af van de natuur en maakte er een gebruiksvoorwerp van. God werd vriendelijk doch dringend verzocht zich nog uitsluitend binnen de muren van de kerken te bewegen en het contact met zijn volgers te beperken tot de zondagochtend. En ethiek en moraal werden slechts aangehoord voor zover ze de exploitatie van de Naamloze Vennootschap De Wereld niet in de weg stonden.
Tweehonderd zesentwintig jaar later komen de gevolgen van het handelen van het verlichte deel van de wereld terug op de plaats van vertrek. Dat is een grote boog. Dichter bij in de tijd liggen meer directe aanleidingen voor de crisis in Parijs.
Die motieven vinden we rond de exploitatie die in het kielzog van de revoluties op gang kwam. Exploitatie van middelen, mensen en natuur als gevolg van het praktiseren van het recht op vrijheid en het recht op bezit. Gaandeweg werden die rechten versmald tot de rechten van de westerse wereld, die zich achter de uitgangspunten van de verlichting had verenigd. Het ging vooral om onze rechten en ons bezit, en het uitoefenen van die rechten mondde steeds vaker uit in onderdrukking van andere culturen en het vernietigen van de natuur.
Rond het recht om te bezitten en de dorst om te groeien ontwikkelde zich de economie en het was uiteindelijk vooral de economie die zich zo vrij mogelijk moest kunnen ontwikkelen. De westerse politiek werd gaandeweg een proces om de voorwaarden te scheppen waarin de (vrije markt-) economie kon groeien. En het geloof daarin kreeg steeds meer (fundamentalistische) religieuze trekken.
Het vehikel dat we hebben ontwikkeld om vrijheid te exporteren, democratie (gelijkheid en broederschap waren gaande de rit al uit de trein gevallen), stuitte met name in de islamitische wereld op grote weerstand. Die kwam niet zozeer voort uit afkeer om de wil van het volk te betrekken bij beslissingen, maar vooral door de gedwongen scheiding tussen kerk en staat. De kerk IS de staat in islamitische landen. Op een vergelijkbare manier waarop onze democratie en de vrije markt samen een zijn. En de weerstand tegen het opheffen daarvan in de islamitische wereld is mogelijk nog groter dan die van de VS tegen het opheffen van de vrije markteconomie.
IS is het product van die samengebalde haat en uit zich in alles als het extreme tegenbeeld van wat de VS en haar alliantie propageren. Onderdrukking in plaats van vrijheid. Gruwelijke moord in plaats van tolerantie. Misbruik in plaats van respect. Vernietiging in plaats van opbouw.
IS uit zich in taal, beeld en handelen openlijk als ons ultieme schrikbeeld. Diep onder ons gepolijste communicatie-toplaagje ligt daarvan de aanleiding verscholen: het aan de rest van de wereld opleggen van onze denkbeelden.
Uiteindelijk hebben de gevolgen van een revolutie die ontstond uit uitbuiting en repressie geleid tot explosief toenemende destabilisering als gevolg van uitbuiting en repressie. Met zowel een politieke als een ecologische klimaatcrisis tot resultaat. En Parijs opnieuw als hoofdtoneel.
Peter van Vliet
