Stikken in de stoffen, groei bereikt harde grenzen
Klein, vol en welvarend. Nederland is al eeuwen een voorbeeld van een succesvolle samenleving waarin de kolen, geiten en wolven naast elkaar konden bestaan. Maar naarmate die samenleving voller en complexer werd, werd het evenwicht fragieler. Nu lijken er harde grenzen bereikt, in uitstoot, in prestaties en in het geduld van de samenleving.
Geld verdienen en toch het land redelijk schoon houden ging Nederland tot nu toe redelijk goed af. We zijn niet vies van groei, maar beschermen onze bevolking tegelijk tegen de ergste gevolgen voor milieu en klimaat. Althans, dat hielden we onszelf graag voor.
Plaagstootjes
Het klimaat gaf al jaren lang een steeds verder toenemende stroom van plaagstootjes in de vorm van extreme weerrecords. Vervelend, maar tot nu toe overkomelijk. En ook rekbaar in de interpretatie. Voor extreem weer zijn geen harde normen vastgelegd.
Die normen hebben we wel als het gaat om veilige concentraties van stoffen in het milieu. Plotseling worden die grenzen bereikt en gaan ze de groei verstikken. Politiek en bedrijfsleven zijn ineens wakker, want nu gaat het echt groei en geld kosten. Tegelijk verhardt de inzet van klimaatactivisten, die duidelijk aangeven dat ook de grenzen van hun geduld zijn overschreden.
Wanneer een complex systeem, wat de Nederlandse samenleving bij uitstek is, uit evenwicht raakt gaat het zich onvoorspelbaar gedragen. Vergelijk het met een pan water die het kookpunt bereikt: je ziet belletjes komen, verspreid over de bodem en klein genoeg om het water in de pan rustig te houden. Totdat er plots een versnelling optreedt en de hele pan verandert in een kolkende massa van spetterende luchtbellen. Je weet dat de luchtbellen er komen, maar het is onvoorspelbaar op welke plek en hoe sterk.
Tolerant en creatief
Nederlanders staan bekend als tolerant en creatief. Dat zijn mooie eigenschappen, maar minder praktisch als het om regelgeving gaat. Regels zijn er om de samenleving juist te beschermen tegen het overschrijden van harde grenzen. Ironisch genoeg zijn we juist met het stikstofbeleid te tolerant en creatief geweest in het toepassen van die regels, zodat de rechter de rode lijn aangaf. Met als gevolg dat we nu in een dominoreeks terecht komen die een groot deel van de economie dreigt te verstikken.
Dat juist nu ook het vervuilende en gevaarlijke PFAS in de bodem de kop opsteekt is een ander voorbeeld van die onvoorspelbare belletjes die het aanstaande kookpunt aankondigen.
De dominostenen vallen ondertussen in alle richtingen. Terwijl het land van het aardgas af moet en veel meer hernieuwbare energie een must is om het klimaatakkoord ook maar bij benadering te halen, kunnen nieuwe projecten niet worden uitgevoerd. Niet alleen vanwege de stikstof, maar ook door de grenzen in de capaciteit van het elektriciteitsnet. Protesten vanuit de samenleving krijgen een steeds verstorender effect op het functioneren ervan. Een vertragende economische groei mag dan goed zijn voor het klimaat, het zal de uitvoering van regeringsplannen om het inkomen van grote en vooral kwetsbare groepen in de samenleving eindelijk te verruimen in gevaar brengen. Met nog meer onvrede als gevolg.
Explosief
Ten slotte hebben we nog een collectieve handicap die ons ervan weerhoudt om op tijd in te grijpen. Ons, als wetenschappers, als ondernemers en bestuurders, en als burgers. We zien veranderingen vooral als geleidelijke ontwikkelingen in de tijd, terwijl ze in werkelijkheid plotseling, onvoorspelbaar en explosief optreden. En naarmate de omgeving waarin ze plaatsvinden complexer en instabieler is, zijn de effecten sterker.
Kortom, onze systemen geven aan dat ze niet langer willen groeien. Heter dan 100 graden wordt water niet, daarna wordt het verstikkende stoom. Maar het lijkt erop dat we liever stikken dan dat we dat toegeven.
Peter van Vliet
Meer artikelen uit de categorie: Inzicht
