Triumphisme, Tragiek en Transitie
Das war einmal - Met een verbijsterende snelheid zit het jaar er al weer op. Als u dit leest is Sinterklaas al weer vertrokken al dan niet met witte of zwarte Pieten, zijn de boodschappen voor de Kerstdagen al zo’n beetje in huis en kijken we uit naar het uitpuffen op de bank bij familie, partners en andere geliefden. Normaal is er aan het eind van het jaar ook iets van vreugde, van - ook al is het met mate - tevredenheid. Nog even achteromkijken, wat waren ook al weer de voornemens, wat is er allemaal mislukt, maar wat is er ondertussen ook bereikt. En dan alles afwegende mogelijk het voorzichtige eindoordeel over 365 dagen prutsen, werken en proberen dat het nog niet zo slecht is.
Dit jaar vind ik dat ronduit lastig. Zeker, er is hard gewerkt, maar zijn we nog wel met de goede dingen bezig? Is er iets bereikt wat ertoe doet, wat impact heeft en zo ja, impact waarop? Lastige vragen die ook steeds moeilijker te beantwoorden zijn. We gaan even voorbij aan de lancering van ‘het’ plan van Rutte, het gewoonlijke gekrakeel van de politieke partijen over actuele nikserigheid of de schijnbaar obligatie nietszeggendheid van de Troonrede. En zeker, we hebben nu een hele serie rapporten over de circulaire economie met als onbetwiste topper het Rijksbrede Programma CE. Maar waar is het vervolgdebat daarover? Hoe gaan we dit structureel en voorbij volgende kabinetten financieren? In de staatsbegroting voor 2017 staat niets en de aalmoes die de staatsecretaris ter beschikking heeft gesteld bij de lancering van het huidige programma helpt alleen bij het wat beter ophalen van afval bij scholen. Waar de rest vandaan moet komen is een raadsel. In ieder geval is het niet begroot. En dat terwijl deze economische omslag toch wel een substantiële investering over tenminste een decennium of twee vraagt.
Onderbuikvolksvertegenwoordiging
Maar er is ernstig veel meer. Het lijkt wel alsof er scheuren in het weefwerk van de maatschappij zichtbaar worden. Waar is het debat over de rol van de democratie in een digitaliserende samenleving? Hoe komt het dat heel grote groepen mensen zich niet meer vertegenwoordigd zien in de politiek? Wie vertegenwoordigen die politieke partijen eigenlijk nog en is dat wel representatief? Of is ook dat al een achterhaald debat? Hebben we daarom de Brexit meegemaakt? Splitsen met wat als winst, terwijl het magische woord samenwerken zou moeten zijn. Anders komen we er echt niet. Of is het daarom dat we zonder dat we dat doorhadden de triomf van het Triumphisme meegemaakt.
De Vox Populi kiest uit haar midden de denigrerende, snerende, discriminerende, en in dooddoeners grossierende selfmade brulaap met op hoge leeftijd nog een vermoeiend testosteron gehalte. Gewoon brullende borstkloppende apenrots types, die kennelijk en feitelijk grote groepen mensen aanspreken. Wat als deze trend to onderbuikvolksvertegenwoordiging gaat doorzetten? Als zich deze b.v. in Nederland laat vertalen in een Kabinet Wilders 1 (nee dat willen we niet maar ondertussen), in Frankrijk in een vrouwelijke president Marine Le Pen en in Duitsland Angela Merkel verslagen wordt door Frauke Petry van de Alternative für Deutschland (AfD) Partij? Onwaarschijnlijk? Ik zou het niet zomaar een twee drie durven zeggen.
En wat te denken van het en-plein-publiek doodschieten van een ambassadeur. Nee u hoeft het niet eens te zijn mij de politieke kleur en opstelling van deze regime representant maar vindt u het normaal. Of tegelijkertijd een tweede collectieve vrachtauto moord-aanval; eerst Nice, nu Berlijn, morgen ... Was er niet zoiets als de geschiedenis die zich steeds weer herhaalde? Het antwoord is echt niet Angela Merkel als ‘Mutti Deutschland’ dwingen tot aftreden en maar hopen dat het daarna goed komt. En al helemaal niet retrospectie achteraf zeggen: ‘Das haben Wir nicht ge ... Is de koers voor het komende jaar het recht van de sterkste met als wapenbroeders angst en terreur?. Het lijkt wel alsof de antwoorden op zijn, de leiders niet meer leiden en de nieuwe moraal geen moraal is.
Terug naar het Nieuwe Normaal
Daags na de Amerikaanse verkiezingen konden gewone burgers op de televisie aangeven waarom zij juist voor Trump gekozen hadden. Terugkerend argument daarbij was dat nu alles weer goed zou komen. ‘Back to Normal’ als het nieuwe normaal. Als variant op huisje-boompje-beestje en bed-bad-brood terug naar werk-bier-sport (of zoiets). Een ondernemer als president die beloofd heeft dat gaat fiksen en vermoedelijk het geen enkel probleem vindt als president ook nog een of twee keer failliet te gaan. Dat hoort er gewoon bij. Is dat normaal? Is dat het gewenste terug naar een ongedefinieerd zeg maar rustig gevaarlijk romantisch? Ik denkt dat dat werkelijk niet klopt. Gelukkig hebben mensen gekozen op machtige stoelen minder macht dan ze zelf denken, maar desondanks nog wel heel veel ruimte om het sentiment en de ontwikkelingen te beïnvloeden.
Verandering van tijdperk
Tegen de achtergrond van dit alles lukt het mij niet om met een bescheiden en milde tevredenheid terug te kijken naar dit jaar. Het wordt steeds duidelijker dat de instituties en systemen die we pakweg de laatste 150 jaar hebben ontwikkeld rond politiek, economie en ‘maatschappij’ niet meer aansluiten bij de maatschappij van vandaag. Steeds meer mensen raken in hun hoofd en fysiek op drift of gaan op de vlucht. Politiek correct handelen raakt uit de gratie. Publieke lompheid en eigen economie eerst voeren de boventoon. Werken aan een gemeenschappelijk doel is uit. Discriminatie van alles en iedereen wordt normaal. ‘Make America great again’ is in het licht van deze ontwikkelingen een gevaarlijke frase.
Als we dat niet willen zit niets anders op dan om met elkaar te beginnen aan de grote maatschappelijk verbouwing. Een nieuw perspectief, nieuwe instituties en nieuwe systemen. Gangbaar is om zo’n radicale insteek transitie te noemen. We redden het niet om de problemen van vandaag te adresseren met een beetje oppoetsen, een paar miljard erbij en een ongefocust plan over ‘anders’ van Rutte. Dat is echt te mager, te oppervlakkig en gewoon nietszeggend. Dus nodig ik u langs deze weg uit om onder de kerstboom mee te denken over hoe het echt anders moet. Want dat dat moet, is zonder twijfel. Dat is het enige ‘nieuwe normaal’ dat we nog hebben. Verbouwen dus maar. Ik wens u en de uwen mooie momenten en een voorspoedige start van het nieuwe jaar.
Jan Jonker
Meer artikelen uit de categorie: Inzicht
Beste Jan,
Dank voor deze inspirerende woorden. Alhoewel ik geen kerstboom heb, zal ik mij de komende feestdagen – ten zoals de rest van het jaar – inzetten voor deze taaie transitie…
Je zou een deel van je problemen kunnen oplossen en je vragen kunnen beantwoorden, als je wat scherper en eerlijker zou kijken. En dan niet naar de Ander, maar naar Jezelf en jouw vooronderstellingen en aannames.
Je hebt het over “wij” alsof dat een onwrikbaar en vaststaand gegeven is. Alsof die “wij” per definitie gelijk hebben. Het is precies die tamelijk arrogante vanzelfsprekendheid in het denken, rechtstreeks geërfd van de christelijke kerken (maar dan zonder god en/of naastenliefde), waar het mis ging. Met “ons” gaat het goed. Prachtige roze bril om de wereld door te bekijken.
Net als met de klimaatverandering waren de signalen er al lang. Je hoefde de krant maar open te slaan en de verhalen van mensen met wie het niet goed ging, ook in Nederland, spatten van de pagina’s af. Regelmatig verpakt tussen de regels in als succesverhaal van een bedrijf of politieke partij, verpakt in neologismen, vaak verpakt als een verslag van het geluid in “de onderbuik”. Zodat “wij” het konden negeren en “ons” niet schuldig hoefden te voelen en door konden gaan met dat fijne “politiek correct” zijn.
De Vox Populi, waar je zo heerlijk genuanceerd over schrijft, heeft gekozen voor iemand die “niet de zittende macht” is. Het is de ultieme poging om de roze bril van de maatschappelijke neus te slaan, met de strijdkreet: “Wie niet wil luisteren, moet maar voelen”. In het kapitalistische systeem van de enkele winnaar en de vele verliezers waren er te veel verliezers en is de rekening aan de daarvoor (vermeend?) verantwoordelijke politiek gepresenteerd. Zijn die kiezers misleid door het Grote Geld? Oh, vast wel. Maar dat doet helaas niet ter zake.
De depressief ogende verzuchting “als we dat niet willen zit er niets anders op” etc. illustreert de lange weg die je te gaan hebt. Je ziet de onvermijdelijke verandering niet als een aanlokkelijke uitdaging waar je actief aan bij kunt (moet? zal?) dragen, maar vanuit het perspectief van een aan de roze bril verslaafde conservatief, die slechts de vernederende, onprettige noodzaak ervaart de bril af te zetten en de werkelijkheid waar te nemen zoals deze is. Zolang je blijft kankeren op Trump en hem en anderen de schuld geeft, geef je het Grote Geld de macht in handen en zal het heel, heel moeilijk worden om af te kicken.
Verandering an sich is niet het probleem en is dat ook nooit geweest. Het probleem zat en zit juist in de stagnatie en klontering van macht in politiek en kapitaal. Dat resulteert, zo leert de geschiedenis, gewoonlijk in forse destructie, waarna er pas weer ruimte is voor iets nieuws. Daarom stevenen “we” nu af op een schoksgewijze en, tot mijn grote verdriet, ongerichte en stuurloze verandering en beslist geen transitie.
De schrijvers van bijv. DeCorrespondent.nl doen regelmatig hun best om nieuwe ideeën te bespreken. En als je durft waar te nemen wat er mis is (begin met niets daarvan uitsluiten) dan vindt je genoeg aanknopingspunten en levert elke internet-zoekmachine een schat van voorstellen hoe het morgen anders kan. Zodat de roze bril niet meer nodig is om de werkelijkheid acceptabel te maken.
En ja, ik rekende mijzelf ook tot de “wij”. Maar mijn roze bril werd mij al een decennium geleden ontnomen. Ik heb mij een roepende in de woestijn gevoeld en gruw nog altijd van mijn onvermogen om de alarmknop te vinden en deze tijdig in te drukken.
Max Dendermonde wist het al toen hij zijn boek schreef: “De wereld gaat aan vlijt ten onder”.