Triumphisme, Tragiek en Transitie

Das war einmal – Met een verbijsterende snelheid zit het jaar er al weer op. Als u dit leest is Sinterklaas al weer vertrokken al dan niet met witte of zwarte Pieten, zijn de boodschappen voor de Kerstdagen al zo’n beetje in huis en kijken we uit naar het uitpuffen op de bank bij familie, partners en andere geliefden. Normaal is er aan het eind van het jaar ook iets van vreugde, van – ook al is het met mate – tevredenheid. Nog even achteromkijken, wat waren ook al weer de voornemens, wat is er allemaal mislukt, maar wat is er ondertussen ook bereikt. En dan alles afwegende mogelijk het voorzichtige eindoordeel over 365 dagen prutsen, werken en proberen dat het nog niet zo slecht is.

Dit jaar vind ik dat ronduit lastig. Zeker, er is hard gewerkt, maar zijn we nog wel met de goede dingen bezig? Is er iets bereikt wat ertoe doet, wat impact heeft en zo ja, impact waarop? Lastige vragen die ook steeds moeilijker te beantwoorden zijn. We gaan even voorbij aan de lancering van ‘het’ plan van Rutte, het gewoonlijke gekrakeel van de politieke partijen over actuele nikserigheid of de schijnbaar obligatie nietszeggendheid van de Troonrede. En zeker, we hebben nu een hele serie rapporten over de circulaire economie met als onbetwiste topper het Rijksbrede Programma CE. Maar waar is het vervolgdebat daarover? Hoe gaan we dit structureel en voorbij volgende kabinetten financieren? In de staatsbegroting voor 2017 staat niets en de aalmoes die de staatsecretaris ter beschikking heeft gesteld bij de lancering van het huidige programma helpt alleen bij het wat beter ophalen van afval bij scholen. Waar de rest vandaan moet komen is een raadsel. In ieder geval is het niet begroot. En dat terwijl deze economische omslag toch wel een substantiële investering over tenminste een decennium of twee vraagt.

Onderbuikvolksvertegenwoordiging

Maar er is ernstig veel meer. Het lijkt wel alsof er scheuren in het weefwerk van de maatschappij zichtbaar worden. Waar is het debat over de rol van de democratie in een digitaliserende samenleving? Hoe komt het dat heel grote groepen mensen zich niet meer vertegenwoordigd zien in de politiek? Wie vertegenwoordigen die politieke partijen eigenlijk nog en is dat wel representatief? Of is ook dat al een achterhaald debat? Hebben we daarom de Brexit meegemaakt? Splitsen met wat als winst, terwijl het magische woord samenwerken zou moeten zijn. Anders komen we er echt niet. Of is het daarom dat we zonder dat we dat doorhadden de triomf van het Triumphisme meegemaakt.

De Vox Populi kiest uit haar midden de denigrerende, snerende, discriminerende, en in dooddoeners grossierende selfmade brulaap met op hoge leeftijd nog een vermoeiend testosteron gehalte. Gewoon brullende borstkloppende apenrots types, die kennelijk en feitelijk grote groepen mensen aanspreken. Wat als deze trend to onderbuikvolksvertegenwoordiging gaat doorzetten? Als zich deze b.v. in Nederland laat vertalen in een Kabinet Wilders 1 (nee dat willen we niet maar ondertussen), in Frankrijk in een vrouwelijke president Marine Le Pen en in Duitsland Angela Merkel verslagen wordt door Frauke Petry van de Alternative für Deutschland (AfD) Partij? Onwaarschijnlijk? Ik zou het niet zomaar een twee drie durven zeggen.

En wat te denken van het en-plein-publiek doodschieten van een ambassadeur. Nee u hoeft het niet eens te zijn mij de politieke kleur en opstelling van deze regime representant maar vindt u het normaal. Of tegelijkertijd een tweede collectieve vrachtauto moord-aanval; eerst Nice, nu Berlijn, morgen … Was er niet zoiets als de geschiedenis die zich steeds weer herhaalde? Het antwoord is echt niet Angela Merkel als ‘Mutti Deutschland’ dwingen tot aftreden en maar hopen dat het daarna goed komt. En al helemaal niet retrospectie achteraf zeggen: ‘Das haben Wir nicht ge … Is de koers voor het komende jaar het recht van de sterkste met als wapenbroeders angst en terreur?. Het lijkt wel alsof de antwoorden op zijn, de leiders niet meer leiden en de nieuwe moraal geen moraal is.

Terug naar het Nieuwe Normaal

Daags na de Amerikaanse verkiezingen konden gewone burgers op de televisie aangeven waarom zij juist voor Trump gekozen hadden. Terugkerend argument daarbij was dat nu alles weer goed zou komen. ‘Back to Normal’ als het nieuwe normaal. Als variant op huisje-boompje-beestje en bed-bad-brood terug naar werk-bier-sport (of zoiets). Een ondernemer als president die beloofd heeft dat gaat fiksen en vermoedelijk het geen enkel probleem vindt als president ook nog een of twee keer failliet te gaan. Dat hoort er gewoon bij. Is dat normaal? Is dat het gewenste terug naar een ongedefinieerd zeg maar rustig gevaarlijk romantisch? Ik denkt dat dat werkelijk niet klopt. Gelukkig hebben mensen gekozen op machtige stoelen minder macht dan ze zelf denken, maar desondanks nog wel heel veel ruimte om het sentiment en de ontwikkelingen te beïnvloeden.

Verandering van tijdperk

Tegen de achtergrond van dit alles lukt het mij niet om met een bescheiden en milde tevredenheid terug te kijken naar dit jaar. Het wordt steeds duidelijker dat de instituties en systemen die we pakweg de laatste 150 jaar hebben ontwikkeld rond politiek, economie en ‘maatschappij’ niet meer aansluiten bij de maatschappij van vandaag. Steeds meer mensen raken in hun hoofd en fysiek op drift of gaan op de vlucht. Politiek correct handelen raakt uit de gratie. Publieke lompheid en eigen economie eerst voeren de boventoon. Werken aan een gemeenschappelijk doel is uit. Discriminatie van alles en iedereen wordt normaal. ‘Make America great again’ is in het licht van deze ontwikkelingen een gevaarlijke frase.

Als we dat niet willen zit niets anders op dan om met elkaar te beginnen aan de grote maatschappelijk verbouwing. Een nieuw perspectief, nieuwe instituties en nieuwe systemen. Gangbaar is om zo’n radicale insteek transitie te noemen. We redden het niet om de problemen van vandaag te adresseren met een beetje oppoetsen, een paar miljard erbij en een ongefocust plan over ‘anders’ van Rutte. Dat is echt te mager, te oppervlakkig en gewoon nietszeggend. Dus nodig ik u langs deze weg uit om onder de kerstboom mee te denken over hoe het echt anders moet. Want dat dat moet, is zonder twijfel. Dat is het enige ‘nieuwe normaal’ dat we nog hebben. Verbouwen dus maar. Ik wens u en de uwen mooie momenten en een voorspoedige start van het nieuwe jaar.

Jan Jonker