Zeven miljard Euro extra voor het klimaat, de onthulling van de eerste Tesla Y in Tilburg, 1,5 miljoen daken met PV, waterstoffabrieken in aanbouw en overal waar je kijkt windmolens. Het komt allemaal goed zou je denken. En toch…
De verschillende rapporten van het IPCC (International Panel on Climate Change) beschrijven de klimaatveranderingen tussen het jaar 2000 en 2100, dus gedurende het leven van een mens die nu geboren wordt, bij uiteenlopende scenario’s. Het is een hele reeks modelberekeningen onder de noemer: “Wat als…” Door combinatie van verschillende uitgangspunten en veronderstellingen ontstaan enkele tientallen sub-scenario’s. De voorspelde effecten tonen daardoor alles bij elkaar een flinke bandbreedte, een spreiding die in de richting van 2100 ook steeds groter wordt. Het kan heel slecht aflopen, een beetje meevallen of toch nog goed komen.
Maar de bedachte scenario’s staan op gespannen voet met de realiteit. De wereldwijde emissie van broeikasgassen neemt nog nauwelijks af en is sinds het jaar 2000 bijna verdubbeld. Volgens het slechtste scenario SSP 5- 8,5 zal de emissie rond 2050 weer verdubbeld zijn en omstreeks 2080 verdrievoudigd. Dat scenario is fysiek niet mogelijk omdat de mensheid dit traject niet zal overleven. In het gunstigste geval zijn de emissies in het jaar 2060 tot 0 gedaald. Ook dit scenario is twijfelachtig gezien de traagheid waarmee de transitie tot nu toe verloopt en de enorme weerstand vanuit diverse kanten. In een recente studie van het gerenommeerde Noorse bureau DNV (Det Norske Veritas) wordt verwacht dat omstreeks 2050 wereldwijd nog vrijwel net zo veel fossiele energie wordt verbruikt als in 1990. De opkomst van duurzame energie zal dan hooguit de groei van het verbruik compenseren.
Ondanks de vele uiteenlopende scenario’s van het IPCC en het gebrek aan realiteit is het beeld ook verre van compleet. Afgezien van emissie-afnames en effecten die in de gunstigste scenario’s veel te optimistisch ingeschat worden zoals die van methaan, fluorkoolwaterstoffen en distikstofoxide (lachgas), zijn rampenscenario’s, zware tegenvallers en andere verrassingen bewust niet meegenomen. Ook is geen rekening gehouden met kantelpunten in het klimaatsysteem of met maatschappelijke kantelpunten zoals beschreven in de twee series in Duurzaamnieuws.
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan met een donatie. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
Dat is begrijpelijk en logisch omdat dergelijke scenario’s te onzeker zijn, te weinig wetenschappelijk onderbouwd en alleen maar paniek zouden zaaien. Ze zouden als ongefundeerde doembeelden worden afgedaan. Ook bestaat de kans dat een deel van de bevolking bij een te negatief toekomstbeeld tot fatalisme zou vervallen of juist feestend de laatste dagen gaat doorbrengen. Deze sentimenten zijn ook tijdens de COVID epidemie overigens al duidelijk aanwezig.
Geen ooordeel
Het IPCC acht het niet haar taak om een oordeel te geven over de waarschijnlijkheid van het ene of het andere scenario. Het beperkt zich tot wetenschappelijke modelberekeningen met zware computerprogramma’s die uitgaan van de gekozen aannames en onthoudt zich van politieke of economische gevolgen. Ook dat is alleszins begrijpelijk en redelijk. Als ze wel kansen zouden toekennen aan de scenario’s en de politiek er bij zouden betrekken, zou er bij zoveel mede auteurs namelijk nooit een eensgezind rapport verschijnen. Bovendien zouden wereldleiders over elkaar buitelen om een en ander te weerspreken, zoals min of meer is gebeurd na de onheilspellende rapporten door de Club van Rome.
Doordat het hele erge niet genoemd mag worden, wordt door velen gezegd dat het IPCC te optimistisch is.
Gebrek aan wetenschappelijke onderbouwing is overigens geen enkel punt voor klimaatontkenners. In Nederland zijn deze in de tweede kamer met 18 % vertegenwoordigd en in de VS door 26% van de congresleden, maar dit terzijde. Ook zonder die wetenschappelijke onderbouwing zijn er een paar onvermelde rampscenario’s die tenzij er een wonder gebeurt, zeer waarschijnlijk zijn en bovendien alles met politiek en economie te maken hebben. Ik denk niet dat het verstandig is om die te verbergen. Het gevolg is namelijk dat de fantasie de vrije loop krijgt en er in tal van films fictieve beelden worden getoond die de horror tot in het absurde overdrijven. Het publiek smult daarvan met de geruststellende gedachte dat het toch maar verzonnen is. Het bevordert slechts het wegkijken. Te veel optimisme, zoals bijvoorbeeld het idee dat we met kernenergie en waterstof de zaak kunnen redden, leidt ook niet echt tot een gevoel van urgentie bij industrie en politiek. In een wereld vol fake news is er is m.i. behoefte aan het eerlijke verhaal.
Als columnist van Duurzaamnieuws ben ik niet gebonden aan censuur en hoef ik ook geen eensgezindheid met vele mede-auteurs te betrachten. Ik claim ook niet de waarheid in pacht te hebben. Ik kan geen koffiedik kijken en geen modelberekeningen uitvoeren. Ik kan alleen net als Greta zo veel mogelijk lezen wat gerenommeerde wetenschappers en instituten naar buiten brengen. Maar ik ben te oud en te onopvallend om net als Greta veel indruk te maken bij de VN of de G7. Ik kan alleen beschrijven wat ik in mijn stoutste dromen aan zie komen. Lezers kunnen dat nemen voor wat het waard is. Zet u maar schrap.
Domino effecten
Naar mijn inschatting is heel goed mogelijk:
1 Dat ondanks alle inspanningen de emissie van broeikasgassen niet snel genoeg zal dalen, waardoor de klimaatverandering over één of meer kantelpunten heen geraakt, doorschiet en dan niet meer valt te stoppen. (zie de serie over kantelpunten ) Een dergelijke klimaatcrisis volgt uit het zogenaamde Run-away scenario dat al enige jaren door de auteurs van Arctic News wordt voorspeld.
2 Dat de gevolgen daarvan een economische crisis zullen veroorzaken die zijn weerga niet kent. Enerzijds door de enorme klimaatschade als gevolg van overstromingen, modderlawines, orkanen, droogte periodes en hittegolven met bosbranden. Daardoor zal de mensheid uiteindelijk maar, doordat er te lang getreuzeld is, te laat gedwongen worden tot rigoureuze maatregelen. Dat zal dan alsnog het abrupte einde betekenen van de hele keten van fossiele brandstoffen, inclusief automobiliteit, vliegverkeer en een groot deel van de industrie. Ook dit zal een economische aderlating zijn die nog nooit vertoond is en boven op de gestegen kosten door klimaatschade komt.
3 Dat er een enorme geopolitieke crisis zal ontstaan doordat een groot aantal landen die tot nu toe grotendeels van fossiele energie afhankelijk waren, hun inkomsten verliezen. De kans op gewelddadige conflicten zal hierdoor enorm toenemen.
4 Dat er bovendien een demografische en humanitaire crisis zal ontstaan doordat veel steden door de hitte of door overstroming onbewoonbaar worden en doordat er in veel landen gebrek aan voedsel zal ontstaan. Dit zal gepaard gaan aan sterfte door honger, uitbraak van epidemieën en enorme migratiegolven. De armen zullen massaal sterven en de overlevenden zullen hun land ontvluchten en de hekken en muren die de rijken om zich heen hebben opgetrokken, omver duwen.
Deze vier te verwachten crises staan niet los van elkaar maar vormen één samenhangend geheel waarvan de afloop vrijwel zeker dramatisch tot catastrofaal zal zijn. De wereldbevolking zal dan niet meer groeien zoals in alle scenario’s van het IPCC nog is aangenomen maar zal drastisch afnemen tot hooguit 1 à 2 miljard. Dat is overigens al in 1972 door Wouter van Dieren en de Club van Rome voorspeld, toen er nog nauwelijks over klimaatopwarming werd gesproken, laat staan over kantelpunten van klimaatverandering. Het is een situatie waar de op groei gebaseerde wereldeconomie geen raad mee weet. Het volledig stilvallen van de wereldeconomie en dus ook het stoppen van de emissies, zal echter geen invloed meer hebben op het klimaat. Omdat er kantelpunten van het klimaatsysteem zullen zijn overschreden, kan het duizenden jaren duren voordat het klimaat zich herstelt.
Is dit een doemscenario? Een onrealistisch angstvisioen? Iets om alleen wakker van te liggen zolang de waan van de dag de aandacht nog niet heeft afgeleid? Ja het is hartstikke rampzalig, maar geen doem in de zin dat het overdreven of onrealistisch is. Volgens het idee van een beschikbaar koolstofbudget voordat de twee graden opwarming bereikt is, zullen we dat moment met de huidige emissies al binnen acht jaar bereikt hebben.
Onwaarschijnlijk
De waarschijnlijkheid volgt echter vooral uit de onwaarschijnlijkheid dat we dit nog zouden kunnen voorkomen. Een kans die met de dag kleiner wordt. Dit zou immers een volledige globale politieke eensgezindheid vereisen en ook een enorme solidariteit van rijk met arm. Gezien de hopeloze polarisatie in de huidige politiek en de enorme tegenstand vanuit tal van sectoren is er weinig hoop dat er voldoende zal gebeuren voordat de nood extreem hoog is. Als het dan uiteindelijk gebeurt, zal het waarschijnlijk te laat zijn. Zelfs bij politieke eensgezindheid zou er op korte termijn een razendsnelle technische en economische omschakeling moeten plaatsvinden van de enorme op fossiele energie gebaseerde industrie inclusief alle mobiliteit over de weg, door de lucht en over water. Het zou ook een totale omschakeling vergen van de staalindustrie van de cementindustrie, van de kunstmestindustrie de chemische industrie en van de veeteelt.
In vrijwel alle geïndustrialiseerde landen zal een drastische aanpassing van de infrastructuur nodig zijn met enorme uitbreiding en aanpassing van de netwerken en opbouw van buffers. Dat zal, zelfs als er voldoende geld beschikbaar is, allemaal heel moeilijk voldoende snel te bereiken zijn. Ook zal het een razendsnelle omschakeling vergen naar andere inkomstenbronnen voor landen die nu van fossiel afhankelijk zijn. Sinds 1980 is de klimaatschade wereldwijd al opgelopen tot bijna 2000 miljard US Dollar. Die klimaatschade zal in de komende 10 à 20 jaar nog veel sterker toenemen zonder dat het nog valt te voorkomen. Zelfs als we nu onmiddellijk de emissie van alle broeikasgassen zouden stoppen dendert de klimaatopwarming nog tientallen jaren door. Het geld om de schade te betalen is dan niet meer beschikbaar voor de transitie. Bovendien is het gigantische vluchtelingenprobleem nu al vrijwel onoplosbaar. Er moeten kortom een paar hele grote wonderen gebeuren om nog te voorkomen dat het bovenstaande rampenscenario uitkomt.
Er is volgens mij wel één ander mogelijk scenario dat het verloop richting catastrofe nog kan vertragen en wellicht kan voorkomen. Dat kan als een rigoureuze maatschappelijke kanteling sneller verloopt dan de klimaatkanteling. Uit de beschrijving van beide type kantelingen in de serie in Duurzaamnieuws blijkt dat de maatschappelijke kantelingen vanwege talloze remmende systemen en moeizame politieke besluitvorming tot nu toe nog veel te traag verlopen. Terwijl de kantelingen van het klimaatsysteem door een reeks versnellende factoren al steeds sneller gaan. Door de traagheid van de maatschappelijke besluitvorming en de weerstand uit angst voor te snelle veranderingen die geld gaan kosten, beginnen we te laat en te langzaam. Een rigoureuze omslag kan dan alleen nog plaatsvinden als er complete chaos en paniek ontstaat ten gevolge van een enorme financiële crisis. Dus als alle financiële ballonnen tegelijk klappen. De angst daarvoor is reëel. Dat kan immers spontaan gebeuren zonder dat hiervoor overeenstemming van regeringsleiders nodig is of enige ander collectieve besluitvorming.
Onbeheersbaar
De grote geldstromen in de kapitalistische wereld zijn namelijk onbeheersbaar. Massale paniek is niet te beteugelen en een run op de banken, een beurscrash en een enorme kapitaalvlucht kunnen binnen een jaar of nog kortere tijd plaatsvinden. Pensioenfondsen en aandelen kunnen ineens geen rendement meer hebben en banken kunnen plotseling failliet gaan. Zijn deze processen eenmaal op gang, houdt niemand de vrije val van het hele kapitalistische systeem nog tegen. De hypotheek- en bankencrisis van 2008 en de Covid crisis van 2020 zijn daarbij vergeleken slechts kleine rimpeltjes in het systeem. Ook dit is een rampzalig scenario want de wereldeconomie zal dan door een diep dal gaan en een groot deel van de wereldbevolking zal het niet overleven.
De twee hier beschreven rampenscenario’s zijn als Yin en Yang. De angst voor de één leidt onherroepelijk naar de ander. Worden we niet door de hond, dan toch wel door de kat gebeten. Maar er is één lichtpuntje want als daarmee de waanzinnige suïcidale emissie van broeikasgassen stil valt en de kantelpunten voor het klimaat kunnen worden vermeden, kan de mensheid het nog wel overleven. We staan dus voor de vraag die ik me herinner van toen ik nog met een zelfgemaakt houten geweertje cowboytje op straat speelde: “Je geld of je leven”. Alleen is het nu wel menens.
Als ik deze gedachten tegen iemand uit, en mijn hart vast houdt bij de geboorte van een kind zonder toekomst, is de reactie bijna altijd: “ Ja, daar zullen we maar niet te veel bij stilstaan, want dan kunnen we niets meer.” Die reactie, het grote wegkijken, is precies de reden dat ik de kans op deze rampenscenario’s vrij groot acht. Ik daag alle optimisten echter uit om mijn sombere toekomstbeeld met goede argumenten te weerleggen. Stuur uw geruststellende mening naar Duurzaamnieuws. De serie maatschappelijke kantelpunten kan daarbij wellicht inspireren. Ik hoop dat het lukt om mij en anderen gerust te stellen.
Han Blok