Zoals bij elke majeure ramp is ook bij de huidige vluchtelingencrisis de eerste reflexvraag: hoe heeft dit kunnen gebeuren? Waarna politici over elkaar en de media heen rollen met verwijzingen naar oplossing die anderen moeten verzinnen en verzorgen; niet zij zelf. Zoals onze eigen Mark Rutte, die op vrijdag 4 september in een persconferentie met een uitgestreken gezicht stond te verkondigen dat Nederland een vooraanstaande rol wil spelen in de oplossing van de crisis. En op de vraag van een journalist van het FD, hoe hij dacht dat te gaan doen wanneer het kabinet nog geen beleid heeft geformuleerd, doodleuk antwoordde: "We tonen ambitie". Oftewel in gewoon Nederlands: wij doen even niets en wachten op de rest. In de politieke klimaatverandering zijn visie en daadkracht al even afwezig als in de meteorologische. Met toenemende instabiliteit en extremen als gevolg.
De regering van president Barack Obama vindt dat Europa de problemen rond de grote stroom vluchtelingen zelf op moet lossen. Een deel van Europa, met de rechts-radicale Hongaar Viktor Orban op kop, vindt dat Duitsland dat maar moet doen. De groep, die vooral bestaat uit voormalige Oostbloklanden die kort geleden nog door de EU uit de modder zijn getrokken, verzetten zich nu het sterkst tegen een verplichte opname naar rato van draagkracht, zoals de Europese Commissie die in de komende week voor wil gaan stellen.
In het Midden-Oosten zitten de directe buurlanden van de conflicthaarden, Libanon en Jordanië, al tjokvol en kijken de rijke oliestaten stoïcijns de andere kant op als het om hulp gaat. Ze steunen ten slotte de terreurgroepen al die de ellende mede veroorzaken.
Heeft Europa deze vluchtelingenstroom aan zichzelf te danken?
Het is geen toeval dat zoveel vluchtelingen Europa binnenstromen. Ze komen grotendeels uit landen die zijn ingestort nadat het Westen heeft geïntervenieerd om hun regime te vervangen. Dat zegt de Amerikaanse politicoloog James Paul tegen IPS.
Regimewissel in Afghanistan en Irak was het doel van de Verenigde Staten met hun invallen in 2001 en 2003, met hulp van Duitsland, Engeland, Frankrijk, Italië en Spanje. Regimewissel was ook het doel van Frankrijk en Engeland toen ze de no-flyzone boven Libië instelden, in 2011, tegen Kadhafi. En in Syrië geven de westerse landen al jaren steun aan groepen die president Assad weg willen hebben.
Dit zijn niet toevallig de landen waar nu de meeste vluchtelingen vandaan komen. Het zijn dus "regimewissel"-vluchtelingen, zegt James Paul, een bekende politiek wetenschapper die voorheen directeur was van het Global Policy Forum in New York.
De stellingname ademt dezelfde cynische hypocrisie die veel Amerikaanse politici en commentatoren eigen is: omdat sommige Europese landen de VS volgen in hun ongebreidelde inmenging in buitenlanden (waarvan ze de cultuur nog steeds niet begrijpen), zijn de daarop volgende problemen voor de volgers, niet voor de aanstichters. Die wilden ten slotte alleen maar 'democratie' brengen.
Maar vrijwel elke keer als de VS ingrijpen in een ander land is het resultaat een enorme politieke puinhoop, maatschappelijke ontwrichting en een humanitaire ramp. William Blum geeft daar een uitgebreide analyse van in zijn boek "Schurkenstaat" (Rogue State) met een uitgebreid overzicht van Amerikaanse interventies in buitenlanden en hun gevolgen, inmiddels in bijna 100 landen sinds 1945.
Het is inderdaad goed om de oorzaken van de crisis te bezien vanuit het perspectief van regimewissel. Maar laten we wel eerlijk zijn over de veroorzakers daarvan en de achterliggende belangen.
In het vacuüm dat na de interventies ontstaat, floreren terroristische organisaties die angst, doem en verder verderf zaaien. De conflicten die daaruit voortvloeien, en ook de defensieve reacties daarop in de rest van de wereld, zijn koren op de molens van de wapen- en defensie-industrie waarop de economie in de VS voor een groot deel is gebaseerd. Er is geen hogere wiskunde nodig om aan die uitkomst te komen. Het probleem leeft wereldwijd. De puist van de crisis breekt nu naast Europa open. Er voor wegvluchten kan niet meer.
Ook met die wetenschap blijven de honderdduizenden Europa binnenstromen en het is onze humanitaire plicht die mensen op te vangen. We hebben de middelen, het zal passen, meten en inschikken zijn, maar het kan. Bovendien kan dat op een manier waar we uiteindelijk als samenleving ook nog voordelen bij kunnen hebben.
Dat liet de Egyptische miljardair Naguib Sawiris zien in een uitzending op CNN. Hij stelt voor om een onbewoond eiland in de Middellandse zee te kopen, mensen daar op te vangen en hun helpen om er een nieuw leven en een nieuwe economie op te bouwen. Hij zegt daar de middelen voor te hebben en die beschikbaar te willen stellen. Zijn enige hindernis is de politieke wil om het toe te staan.
Je kunt vraagtekens zetten bij het beeld van een eiland, dat associaties oproept met isoleren en apart houden van mensen. Dat is zeker niet zijn bedoeling, maar het kan makkelijk door tegenstanders als argument worden aangevoerd. Zijn idee is echter overal toepasbaar. Je kunt denken aan de vrijwel verlaten kustgebieden van Noord Afrika, die (weliswaar met de nodige garanties voor veiligheid) prima nieuwe steden kunnen huisvesten. Het kan in de oostelijke helft van Duitsland, verlaten dorpen in Frankrijk, Noordoost Groningen. En het kan op kleine schaal in leegstaande kantoorpanden in stadsdelen waar nu vaak geen hond wil wonen en waarvan de eigenaren de economische afschrijving niet langer kunnen dragen.
Geef mensen de middelen en de steun om zelf letterlijk een nieuw bestaan op te bouwen. Daarmee doen ze nieuwe kennis en ervaring op en bouwen ze een nieuw stuk, vitale economie op in de sleetse Europese bedrijvigheid. Ze kunnen worden gecoacht door mensen die nu zonder werk zitten, maar wel beschikken over waardevolle praktische kennis en kunde die ze kunnen overdragen. En door mensen in staat te stellen om zelf een nieuw bestaan op te bouwen, geef je ze ook hun waardigheid en hun perspectief op een toekomst terug. Daar word je als samenleving alleen maar beter van.
Peter van Vliet
Lees ook