vpro tegenlicht: overleven in de chaos
Nooit eerder leefde de mens in zo’n vrije, veilige en toegankelijke wereld als vandaag. Armoede en criminaliteit nemen wereldwijd af, de levensverwachting en het opleidingsniveau stijgen. Ook in Nederland hadden we nooit eerder zoveel mogelijkheden. Toch heeft deze welvarende wereld ook een keerzijde. Niet alleen putten we de aarde uit, ook vragen we veel van ons eigen vermogen. “We hebben een samenleving gecreëerd waar wij als mens eigenlijk niet meer aan kunnen voldoen” zegt psychiater-filosoof Damiaan Denys. Zit de echte crisis in onszelf?
Miljoenen jaren was de belevingswereld van de mens niet veel groter dan zijn directe omgeving. Het menselijk brein is zo geprogrammeerd dat het die omgeving probeert te doorgronden. In een grenzeloze wereld vol prikkels, complexe informatie en alternatieve waarheden, zien we door de bomen soms het bos niet meer. Wat voor effect heeft zo’n overweldigende hoeveelheid informatie op onze mentale gesteldheid en op die van de samenleving als geheel? Waarom zijn we bang terwijl de wereld nog nooit zo veilig was? Waarom voelen we ons steeds vaker depressief en eenzaam, terwijl de wereld nog nooit zo toegankelijk en verbonden was? En hoe kan het toch, dat zoiets fundamenteels als het leefbaar houden van de aarde, niet door iedereen als noodzaak wordt ervaren?
Voor de Noorse socioloog Kari Norgaard is klimaatverandering het meest alomvattende sociale onderzoek ooit. De manier waarop mensen hiermee omgaan biedt namelijk waardevolle inzichten in menselijk gedrag en organisatievermogen in tijden van extreme veranderingen. Omdat oplossingen voor klimaatverandering ingrijpend en complex zijn, en bovendien vaak buiten onze directe invloedssfeer liggen, roept het onderwerp ongemakkelijke gevoelens op, zoals angst, schuld en machteloosheid, gevoelens die men liever uit de weg gaat.
De Britse neuroloog Anil Seth wijst op de subjectieve aard van onze realiteit, dat in feite een collage is van individuele ervaringen, gevoelens en overtuigingen. In een samenleving waarin iedereen de vrijheid heeft om zijn eigen unieke waarheid vorm te geven en met anderen te delen, is het volgens Seth logisch dat we steeds moeilijker tot consensus kunnen komen over een gezamenlijk realiteit. In deze overweldigende veelheid en vrijheid, aan beelden van de werkelijkheid snakt ons brein naar overzicht, grip en eenduidigheid.
Hoe gaan we daar als individuen mee om? Volgens de Vlaamse psychiater en filosoof Damiaan Denys moeten we ons afvragen of de wereld echt in crisis is, of dat de crisis eigenlijk in onszelf zit. We zijn op zoek naar controle in een wereld die per definitie oncontroleerbaar is en dat heeft ons bang gemaakt.
Met o.a. Kari Norgaard (sociologe), Anil Seth (neuroloog) en Damiaan Denys (psychiater-filosoof)
Regie: Daan Veldhuizen
Meer artikelen uit de categorie: Nieuws
