Van de week vielen de stempassen in de bus voor het referendum op 6 april over het associatieverdrag met Oekraïne. We mogen gaan stemmen in een referendum waarvan de regering al heeft aangegeven dat ze nog niet weet of ze de uitslag zal respecteren. En we mogen stemmen over een verdrag dat in de praktijk al wordt uitgevoerd. Er wordt zo aan twee poten van de democratie tegelijk gezaagd. Niet gaan stemmen is zoveel als het opgeven van je democratische illusie. Tegen gaan stemmen is een goed recept voor desillusionaire maagkramp. Als je voor bent en het gaat je alleen maar om het resultaat kun je waarschijnlijk wel thuisblijven. Het had net zo goed op 1 april gehouden kunnen worden.
Waarom dan toch de moeite doen om een van de schaarse stemhokken op te zoeken? Misschien om ooit aan je kleinkinderen te kunnen uitleggen dat je in ieder geval een bijdrage hebt geleverd aan het voorkomen van duidelijk te voorziene ellende.
Wat zijn de argumenten? Europa-nu.nl stelde een lijst op:
Argumenten voor het associatieverdrag
- De Europese Unie kan een rol spelen in het oplossen van conflicten in Oekraïne door toezicht te houden op wapenstilstanden, het terugtrekken van zware wapens en het uitwisselen van krijgsgevangenen. De EU brengt daardoor stabielere buitengrenzen tot stand waardoor de veiligheid van lidstaten wordt verhoogd.
- Oekraïne moet volgens het associatieverdrag haar economie moderniseren en overheidssteun aan bedrijven afbouwen. Het wordt daardoor interessanter voor bedrijven om te investeren in Oekraïne. Op dit moment is Nederland de een-na-grootste Europese investeerder in het land. Veel Nederlandse ondernemers zijn getroffen door handelsboycots door Rusland en hebben interesse in Oekraïne.
- Het associatieverdrag maakt handel makkelijker en goedkoper. Import- en exporttarieven worden afgebouwd. Dit zorgt voor een grotere afzetmarkt voor bedrijven uit de EU en maakt import vanuit Oekraïne eenvoudiger. Ook Oekraïense exporteurs besparen bijna 500 miljoen euro per jaar omdat zij minder douanerechten hoeven te betalen.
- Door het aangaan van samenwerking wordt Oekraïne gedwongen om zich meer aan te passen aan EU-standaarden voor mensenrechten en democratie. Ook moet Oekraïne meer werk maken van het tegengaan van corruptie.
- Associatieverdragen hoeven niet te leiden tot nieuwe lidmaatschappen van de Europese Unie, maar leiden wel tot een machtiger Europees economisch blok. Dit betekent dat de Europese Unie sterker staat in onderhandelingen met andere staten.
- Door het associatieverdrag krijgt de Europese Unie meer geo-politieke invloed in het oostelijke gedeelte van Europa. Op 1 januari 2016 traden ook associatie-overeenkomsten met Moldavië en Georgië in werking.
- Oekraïne staat er economisch slecht voor. Om te voorkomen dat de economie van Oekraïne instort, kunnen EU-lidstaten het land helpen met financiële steun en technische assistentie.
Argumenten tegen het associatieverdrag
- Oekraïne wordt ondanks een vredesakkoord nog steeds geteisterd door een oorlog. In minder dan een jaar tijd zijn er meer dan 6000 mensen omgekomen. Delen van het land staan onder leiding van pro-Russische separatisten die meer autonomie eisen. Het land is te instabiel om zo’n vergaande samenwerking als een associatie-akkoord mee aan te gaan.
- De economische situatie in Oekraïne is instabiel. Tijdens de Krim-oorlog is de Oekraïense staatsschuld gestegen tot 110 procent van het bruto binnenlands product. In 2015 is de economie van Oekraïne met 9% gekrompen. Ook heeft het land meerdere leningen open staan bij het IMF. In het verdrag staat dat Oekraïne voor EU-steun in aanmerking komt. De bijstand wordt vastgesteld op basis van de behoeften van Oekraïne. Volgens tegenstanders gaat er dan te veel geld naar Oekraïne.
- Het associatieverdrag geeft een aanzet tot het afschaffen van visumverplichtingen. Mogelijk kunnen Oekraïners in de loop van 2016 visumvrij naar de EU reizen. Oekraïne staat bekend als een land waar veel mensenhandel, drugssmokkel en illegale prostitutie voorkomt. Visumvrij reizen kan het makkelijker maken voor criminelen om ongezien naar de Europese Unie te verhuizen.
- Oekraïne is een voormalig Sovjet-land en heeft lange tijd goede relaties onderhouden met Rusland. Een associatie-overeenkomst zorgt ervoor dat Rusland een deel van haar invloed kwijt raakt. De Russische regering heeft dan ook laten weten dat het verdrag ‘ernstige consequenties’ zal hebben voor Oekraïne. Zo neemt Rusland maatregelen om de invoer van Oekraïense levensmiddelen stop te zetten.
- Met het associatieverdrag worden import- en exporttarieven afgebouwd. Oekraïne integreert daardoor in de interne markt van de Europese Unie. Russische producten worden daardoor duurder, omdat daar nog wel importtarieven over betaald moeten worden. Het verdrag kan de handelsrelaties van de EU met Rusland in gevaar brengen. Dit kan leiden tot boycots van Europese producten of het terugtrekken van investeringen.
- Een associatie-overeenkomst leidt tot een betere samenwerking met Oekraïne op het vlak van veiligheid en defensie. De Europese Unie zal dus vaker partij kiezen in (militaire) conflicten. Dit kan leiden tot een killere relatie met Rusland.
- Een associatieverdrag kan gezien worden als een opstap naar een uiteindelijke toetreding van Oekraïne tot de Europese Unie en de euro. Er wordt in het verdrag echter niet gesproken van een toetreding. President Porosjenko van Oekraïne heeft wel aangegeven dat hij op een lidmaatschap hoopt.
Zo’n lijstje is op zichzelf wel overzichtelijk, maar het toont niet de onderlinge samenhang tussen verschillende punten. Bij voorbeeld de economische effecten in relatie tot de politieke verhoudingen, die kunnen veranderen als gevolg van het verdrag. Verder oplopende spanningen met Rusland bij voorbeeld zullen tot steeds grotere economische schade leiden. Die kan de mini-economie van Oekraïne tot in lengte van jaren niet compenseren. De omvang van die economie is kleiner dan die van onze provincie Noord-Holland en het belang is een minieme 0,2% van de totale Nederlandse export. Bovendien is zaken doen in Oekraïne nog vele malen riskanter dan in Rusland.
De problemen van het land beperken zich niet tot mensen- en drugshandel. Oekraïne is met stip het meest corrupte land in de Europese zone, inclusief Rusland. Tot nu toe bleek het land ook nogal onbetrouwbaar in het nakomen van verplichtingen. Het is in dat licht dan ook niet de meest logische zet om de grenzen nu al open te stellen, nog voordat enige voorwaarde uit de overeenkomst is vervuld.
Hoewel het verdrag een voorbereiding inhoudt op het aanpassen aan Europese normen, geldt vooralsnog de lokale wetgeving. Die houdt uitverkoop van landbouwgrond niet tegen en laat praktijken als grootschalige toepassingen van genetisch gemanipuleerde voedselproducten toe , naast de winning van schaliegas.
Met de winning van schaliegas kun je uiteindelijk nog wel stoppen. Met de verspreiding van genetische gemanipuleerde gewassen ligt dat anders, net als het laten vestigen van grote Amerikaanse bedrijven die onomkeerbare belangen krijgen. Tel daarbij de toenemende spanningen met Rusland op die worden gecompenseerd met Amerikaanse militaire aanwezigheid en je mixt een cocktail die tot stevige hoofdpijn leidt.
Economisch werpt dat scenario zijn schaduw al vooruit: hoewel de Oekraïne er financieel niet anders voor staat dan Griekenland, zegt het IMF (dat door de VS wordt gedomineerd) bij voorbaat al dat het zal blijven financieren. Als Kiev niet kan terugbetalen, en die kans is groot, mag het haar schuld waarschijnlijk wel aflossen met de eigendomsoverdracht van land en staatsbedrijven. Waar zagen we dat eerder?
En dan nog deze: in een interview van NU.nl met minister Koenders (buitenlandse zaken) haalt deze een aantal keren aan dat het verdrag er zou moeten komen omdat het de wens is van de meerderheid van de Oekraïense kiezers. Hoe verhoudt zich dat met de uitspraak van onze regering dat ze nog moet zien of ze de wens van de Nederlandse kiezer in deze wel volgt?
Het is bijzonder. De EU wil zich voor laten staan op hoge normen als het gaat over vrijheid, democratie en veiligheid. Maar tegelijk spant het zich in om met Oekraïne de meest corrupte natie in de regio binnen te halen (en met Turkije en passant de meest dictatoriale en explosieve). Bij de lokale praktijken in die landen lijkt wat er in Brussel gangbaar is niet meer dan kinderspel. Maar misschien is dat nu wel juist de bedoeling.
Peter van Vliet
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
