Nederland is in lockdown. Dat zat er al een tijdje aan te komen. Al maandenlang werd ervoor gewaarschuwd en toch gebeurt het. Waarom? We gaan op zoek naar antwoorden.
De corona pandemie blijft telkens weer de kop op steken met nieuwe golven van besmettingen. We zagen het na de zomervakantie, we zagen het na bijeenkomsten en we zien het na de winkeldrukte na black friday.
Het RIVM deed onderzoek naar het draagvlak van de coronamaatregelen en naar de naleving daarvan. Wanneer we die met elkaar vergelijken zien we het volgende beeld ontstaan.
Over het algemeen is het draagvlak voor de maatregelen groot: het varieert van 81% tot 93%. Uitzondering is het ontvangen van een maximaal aantal personen thuis. Daarvoor is het draagvlak maar 60%.
Wanneer we kijken naar de naleving van de maatregelen, dan zien we een grote spreiding, van 35% voor vaak handen wassen tot 93% ontvangen van een maximaal aantal personen thuis. Overigens valt op dat deze maatregel de enige is waarvoor de naleving groter is dan het draagvlak.
Zorgwekkend is dat slechts 44% van de ondervraagden aangeeft thuis te blijven bij klachten of zich bij klachten te laten testen. Meer dan de helft doet dit dus niet. En de overige maatregelen worden gemiddeld door een derde van de ondervraagden niet nageleefd, ondanks het (soms veel hogere) draagvlak.
Wat dat voor gevolgen kan hebben laten we zien aan de hand van een paar voorbeelden. Zoals een wetenschappelijke conferentie in Boston. Die vond plaats in het begin van de pandemie en tijdens de conferentie waren er nauwelijks maatregelen van kracht. De besmettingen die daar plaatsvonden hadden uiteindelijk meer dan 300.000 besmettingen tot gevolg.
Bekend is ook de tweede uitbraak in Zuid-Korea die werd aangewakkerd door een kerkdienst.
De kern van de boodschap is dat een paar mensen die zich niet aan maatregelen houden en besmet raken, een domino-effect kunnen veroorzaken. Dat zijn de zogenaamde super-spreaders.
Gaat de lockdown helpen?
Een ander kenmerk van de groep superverspreiders is dat ze doorgaans erg sociaal actief zijn en veel contacten hebben. Een lockdown zal de kans dat mensen besmet raken en het virus verspreiden zeker verminderen.
Maar er zijn zorgwekkende signalen. Zoals de 30% die zich niet aan maatregelen houdt. Ze kunnen weliswaar niet winkelen of naar het cafe, maar een harde kern zal zeker proberen om thuis of op afgelegen plekken feesten te organiseren. We weten dat dat gebeurt en we weten ook dat daarop niet of nauwelijks wordt gehandhaafd.
Openbaar vervoersbedrijven constateren dat 10% van de reizigers bewust geen mondkapje draagt. Velen daarvan maken deel uit van een harde kern van mensen die zich tegen elke vorm van maatregelen verzetten, en waarop het uitdelen van boetes ook geen effect schijnt te hebben.
Zelfs als die harde kern maar 1% van de Nederlandse bevolking uitmaakt, gaat het om bijna 200.000 mensen. Ga maar na wat die kunnen aanrichten als een paar besmettingen tijdens een conferentie 300.000 besmettingen wereldwijd tot gevolg kunnen hebben.
Harder handhaven
China boekt indrukwekkende resultaten in het beheersen van de pandemie. Dat kan het land alleen maar bereiken door het nemen van draconische maatregelen. Op het moment dat er een besmetting opduikt vindt er vrijwel onmiddellijk een bevolkingsonderzoek plaats en gaan hele gebieden in quarantaine. Ook de handhaving daarvan is rigoureus. Vergeleken daarmee is de Nederlandse aanpak (en de Europese in het algemeen) vissen met een gescheurd net.
En een vaccin dan?
Coronavaccins geven voorlopig vooral hoop. De ervaring tot nu toe leert dat die hoop ook leidt tot optimistische inschattingen van de snelheid waarmee bescherming kan worden opgebouwd. Natuurlijk is het geweldig dat er nu al goedgekeurde vaccins zijn. Maar de eerste vaccinaties die met veel bombarie worden gepresenteerd zijn vooral pr-acties. De daadwerkelijke uitrol is een heel ander verhaal. Daarover horen we ook al de eerste concrete berichten die op vertraging duiden: problemen met transport en opslag, minder beschikbare hoeveelheden dan verwacht, latere goedkeuringen van een deel van de producenten. En opnieuw 30% die niet mee wil doen.
Naast de bekende en concrete problemen zijn er ook nog de onzekerheden over de daadwerkelijke bescherming van de vaccins: hoe lang is de bescherming werkzaam, voor hoeveel mensen werkt ze in de praktijk? 90% bescherming klinkt fantastisch, maar dat betekent ook dat het voor 10% van de gevaccineerden niet werkt. Mensen die zich ondertussen wel beschermd voelen en daarnaar handelen.
Bovendien grijpen de vaccins alleen in op de longen, en niet op de hogere luchtwegen, van waaruit juist de besmettingen voortkomen. Als je zelf niet ziek wordt kun je dus wel besmettelijk zijn.
Er wordt hard gewerkt om de coronapandemie te beteugelen. Maar vooral in de westerse wereld zijn de maatregelen onvoldoende gecoördineerd, gecontroleerd en gehandhaafd. Daar zijn wellicht argumenten voor aan te dragen als het gaat om het beschermen van de economie en handhaven van de maatschappelijke stabiliteit.
Onderaan de streep gaat het nu echter om onze totale samenleving, die alleen duurzaam kan voortbestaan wanneer aan de meest elementaire voorwaarde, de gezondheid van de mensen waaruit ze bestaat, wordt voldaan.
Die samenleving wordt op dit moment wellicht nog meer bedreigd door een groep die zich niet solidair wenst te gedragen, dan door de hele pandemie zelf. Maar misschien is dat wel de echte pandemie.
Lees ook: De laatste ontwikkelingen rond het coronavirus en COVID-19