[ Updated corona nieuws ] Covid is weer aan een opmars begonnen. Begin december werd het op een na hoogste niveau van virusdeeltjes in het rioolwater waargenomen. Ook in de VS is er sprake van een behoorlijke stijging, daar al in ziekenhuis opnames, die in sommige staten tot 70% hoger liggen voorheen.
Het RIVM meldt dat in week 50 het landelijk gemiddelde aantal virusdeeltjes in het rioolwater stijgt. Media melden dat het in Amsterdam het op een na hoogste niveau ooit bereikte.
Internationaal zijn er nu geen maatregelen meer van kracht.
Nieuwe variant: BA.2.86
Sinds week 48 zijn BA.2.86 subvarianten dominant in Nederland. JN.1, een subvariant van BA.2.86, heeft hierin het grootste aandeel, net als in een aantal andere landen in Europa. BA.2.86 varianten tonen veel genetische verschillen ten opzichte van de andere varianten die nu circuleren en worden daarom wereldwijd nauwlettend gevolgd. Er zijn nu geen aanwijzingen dat deze subvarianten ziekmakender zijn dan de eerdere omikron-varianten. (Bron: RIVM) Lees meer over BA.2.86 en andere varianten.
Oudere info: Eris en Omicron
EG.5 , die ook Eris wordt genoemd, is een subvariëteit van de Omicron-variant van COVID-19 en is nauw verwant aan andere varianten die wereldwijd circuleren. Het is een gemuteerde versie van het virus.
De prevalentie is wereldwijd gestegen van 7,6 procent van de COVID-19-gevallen eind juni tot 17,4 procent eind juli. Daarom is de WHO nu aangemerkt als “van belang”.
Maar het gezondheidsrisico van deze stam is laag vanwege de gelijkenis met eerder circulerende varianten, aldus de WHO. Het wereldwijde gezondheidsorgaan zei echter dat de subvariant in sommige landen of wereldwijd dominant zou kunnen worden en een toename van COVID-19 gevallen zou kunnen veroorzaken.
Omicron maakt minder ziek en er belanden minder mensen in het ziekenhuis. Dat lijkt te komen doordat dat de variant de longen minder aantast. Omicron is besmettelijker, en besmette mensen zouden wel eerder het virus doorgeven. Daardoor lopen de aantallen besmettingen wel sneller op, maar worden het er niet meer dan bij de delta-variant. Overigens blijft het risico bestaan dat er nieuwe mutaties ontstaan die minder ‘vriendelijk’ zijn. De laatste nieuwe daarvan wordt Kraken genoemd. Die zou wel weer besmettelijker zijn, maar niet meer ziekmakend.
Ook is er nieuwe informatie over de herkomst van het virus. Die lees je hier. In februari 2023 is verder onderzoek naar de oorsprong van het coronavirus stopgezet.
Vooruitzichten
De besmettingen met corona blijven vooralsnog op en neer golven en de overheid golft erachteraan met steeds wisselende maatregelen. Mede omdat er ook internationaal onvoldoende afstemming en overeenstemming is over maatregelen zal dat voorlopig wel zo doorgaan.
Wereldwijd wisselt het beeld sterk per land. In China lopen de besmetting hoog op na het opheffen van de lockdown eind 2022. Op plaatsen waar de vaccinatiegraad laag is, bestaat groot risico op het ontstaan van nieuwe mutaties.
De meest recente belangrijke mutatie is Omicron, die een “extreem hoog aantal” mutaties bevat. Omicron kan verdere ziektegolven veroorzaken door de afweer van het lichaam te ontwijken.
Door de hoge besmettingsgraad verwachten instantie dat Omicron medio januari 2022 vrijwel overal de dominante variant van het coronavirus zal zijn. Hoe ernstig besmettingen uiteindelijk verlopen is nog steeds niet volledig bekend.
Lees hier meer over nieuwe corona varianten.
De WHO heeft nieuwe namen bedacht voor de verschillende varianten en mutaties van het coronavirus. Die volgen het Griekse alfabet. Alfa staat nu voor de oorspronkelijke Engelse variant, Beta voor de Zuid-Afrikaanse, gamma voor de Braziliaanse en delta voor de India variant. De volledige lijst vind je bij de WHO.
Verklaring gevonden voor oversterfte?
[ 5-12-21 ]Het CBS vond een aanzienlijke oversterfte afgelopen najaar, die niet met gebruikelijke oorzaken was te verklaren. Amerikaans onderzoek ontdekte dat vooral wie ernstig ziek was geweest van covid-19, maar dat overleefde, in het daarop volgende jaar een veel hogere sterftekans heeft.
Dieren als permanente dragers van corona
In de VS zijn nu herten ontdekt die het coronavirus bij zich dragen. We wisten al dat katachtigen en nertsen dragers (en besmetters) konden zijn, maar de nieuwe ontdekking betreft dieren die in het wild leven. Ze kunnen besmet zijn door contact met door mensen besmet afval of water. De ontdekking is van belang voor de toekomstige ontwikkeling van het virus. Door besmetting van verschillende soorten ontstaan er reservoirs van het virus die tot nieuwe mutaties, en dus ook tot nieuwe uitbraken kunnen leiden, zelfs als iedereen is gevaccineerd.
Meer corona nieuws over mutaties vind je hier, onder andere over de delta-variant, die besmettelijker blijkt dan al werd aangenomen. Het Amerikaanse CDC maakt een vergelijking met de besmettelijkheid van waterpokken en ebola. Er is een nieuw geneesmiddel getest dat bijzonder effectief lijkt.
Een compleet overzicht van al onze covid en corona artikelen vind je hier.
Laatste corona nieuws over de herkomst
[ update ] In juli 2022 verschijnt er opnieuw een onderzoek naar de oorsprong van SARS-CoV-2, dat wijst naar de vismarkt in Wuhan. Maar ook die conclusie is niet sluitend. Uit de abstract: ” These findings indicate that it is unlikely that SARS-CoV-2 circulated widely in humans prior to November 2019” . Let op het woord ‘widely’. Onbeantwoord blijft de vraag hoe het corona virus op de markt terechtkwam en of er mogelijk een eerdere crossover heeft plaatsgevonden van mens op dier, die later is teruggekruist.
De herkomst van het coronavirus blijft onduidelijk. President Biden van de VS heeft opdracht gegeven tot een nieuw onderzoek daarnaar, maar daar is geen eenduidige uitkomst uit gekomen. Social media hebben hun ban op posts over het onderwerp opgeheven. Duurzaamnieuws is die vraag blijven stellen, ook toen dat taboe werd verklaard. Maar of we ooit achter de waarheid komen is twijfelachtig, omdat China verder onderzoek blijft bemoeilijken.
Na de hoogste baas van de WHO die nader onderzoek instelde naar de mogelijkheid van een laboratoriumongeval als oorzaak van de pandemie, deed ook president Biden van de VS dat. Onze eigen Marion Koopmans zei naar haar bezoek aan China nog dat dit ‘hoogst onwaarschijnlijk’ zou zijn. China weigert overigens de medewerking aan de tweede fase van het WHO onderzoek, omdat daar ook de mogelijkheid van een laboratoriumlek deel van uitmaakt. Vooralsnog kan de oorzaak van de pandemie dus niet met zekerheid worden vastgesteld.
Saillant detail: twee dagen nadat de Amerikaanse en Chinese leiders met elkaar spraken, verscheen een onderzoek dat zou aantonen dat de corona pandemie wel op de markt in Wuhan is begonnen.
Onderzoek dat is gepubliceerd in Science liet eerder zien dat de stelling, dat corona op de vismarkt in Wuhan begon, de prullenbak in zou kunnen. Corona ging al veel eerder rond en dat is nu wetenschappelijk aangetoond.
En onderzoek van de Universiteit van Hamburg geeft sterke aanwijzingen dat de herkomst van het coronavirus niet via natuurlijke weg op mensen is overgegaan. De eerste besmettingen zijn waarschijnlijk toch afkomstig van een ongeluk in het Wuhan laboratorium dat al eerder verdacht werd. De Duitse onderzoekers richten zich nu op een open internationaal debat over de kwestie.
Het coronavirus was al eerder in de VS en in China aanwezig dan tot nu toe officieel werd gecommuniceerd. Onderzoek van bloedmonsters uit verschillende Amerikaanse staten uit december 2019 toont antilichamen aan. Die moeten afkomstig zijn van mensen die al minstens weken daarvoor ziek waren. Lees hier meer.
Het team van de WHO in China heeft haar onderzoek ter plaatse afgerond. Bij terugkomst is de conclusie dat het virus al langer rondging en dat er in januari al meerdere mutaties in Wuhan aanwezig waren. Hier lees je hoe China dat onderzoek heeft tegengewerkt.
Verder herbergen vleermuizen in de grensgebieden van Zuid- en Zuidwest-China meerdere coronavirussen, inclusief naaste verwanten van Sars-CoV-2, dat Covid-19 veroorzaakt. Ook die kunnen oversteken naar mensen. Dat zei Dr. Shi Zhengli van het Wuhan Institute of Virology in The Guardian.
Maar de weg van vleermuis naar mens is nog steeds niet duidelijk, mogelijk nu nog mistiger.
Vaccins
Op dit moment is veel aandacht gericht op de ontwikkeling van vaccins. Verschillende daarvan zijn in december (2020) beschikbaar gekomen en inmiddels zijn de vaccins van Pfizer en Moderna voor Europa goedgekeurd. Afhankelijk van het type, zal de uitrol en distributie daarvan nog de nodige uitdagingen met zich meebrengen.
Astra Zeneca kan niet de beloofde aantallen leveren en heeft een conflict met de Europese Unie. Ook zijn er vraagtekens over de werking van het vaccin bij ouderen. De Duitse autoriteiten raden momenteel af om ouderen met het AstraZeneca vaccin te gaan vaccineren. In Zuid-Afrika wordt het vaccin voorlopig helemaal niet gebruikt omdat het volgens de laatste onderzoeken niet effectief genoeg is tegen de Zuid-Afrikaanse variant.
Veel mensen zijn ook nog afwachtend of de uitzonderlijk snel ontwikkelde vaccins ook veilig zijn.
Inmiddels is ook het Chinese vaccin van Sinovac beschikbaar, wat ook voor Brazilië belangrijk is. Maar uit de laatste tests blijkt dat het vaccin veel minder effectief is dan in eerste instantie werd aangegeven. Dat meldt CNN.
In dit artikel wordt uitgelegd wat een mRNA vaccin is, hoe het werkt en er wordt inzicht gegeven in veiligheidsaspecten.
In het Verenigd Koninkrijk zijn bij de start van de vaccinatie in enkele gevallen allergische reacties opgetreden. Het advies is nu om mensen met een sterke allergische geschiedenis niet te vaccineren. Mensen van wie bekend was dat ze allergisch zijn voor componenten van het virus waren uitgesloten van de tests.
Maar met de beschikbaarheid van vaccins is het probleem nog niet opgelost. Naast de operatie om grote delen van de bevolking in te enten, is er het risico van gedragsverandering. Geen enkel vaccin werkt 100%. Mensen bij wie het niet werkt, kunnen geïnfecteerd raken en anderen besmetten, maar tegelijk zich gedragen alsof ze veilig zijn. Dat kan de besmettingskans verhogen, vooral bij mensen die nog niet gevaccineerd zijn. Sommige vroeg gevaccineerden kunnen zo superverspreiders worden.
Daarnaast kan het virus sneller gaan muteren als gevolg van de vaccinaties, meldt dit artikel. De vroegste mutaties van corona hadden tot voor kort nauwelijks invloed op de mate van verspreiding of de gevolgen van een besmetting. De zogenaamde Engelse en Zuid-Afrikaanse mutaties lijken aanzienlijk besmettelijker, maar dat is nog niet wetenschappelijk bewezen.
Pfizer meldde op 9 november dat haar vaccin 90% effectief is gebleken in de laatste test. Vooralsnog heeft het bedrijf weinig details bekendgemaakt. Wel weten we inmiddels dat het vaccin tot een jaar bescherming zou moeten bieden, dat er twee vaccinaties nodig zijn en dat het serum bij – 80 graden bewaard moet worden. Dat gaat veel problemen opleveren bij de distributie.
Kort daarna maakte Moderna bekend dat haar vaccin – dat erg lijkt op dat van Pfizer – een nog hogere bescherming laat zien in de tests: 94,5%. Voordeel van het Moderna vaccin is dat het op lagere temperatuur bewaard en vervoerd kan worden.
Het vaccin van AstraZenica, waar ook Nederland haar bestelling heeft uitstaan is inmiddels aangemeld voor goedkeuring in de EU. Het vaccin moest eerder een nieuwe testfase ingaan, na eerdere meldingen van positieve resultaten. Over de manier waarop die resultaten werden behaald was het bedrijf niet volledig transparant en er zijn vragen gerezen over de methodiek en de rapportage. Daardoor kan de introductie van het vaccin wellicht enkele maanden vertraging oplopen. De tests zijn begin september ook al onderbroken, omdat een van de proefpersonen een ontsteking in het ruggenmerg zou hebben opgelopen. De tests zijn inmiddels hervat. Het bedrijf is schimmig in de communicatie over de reden van stopzetten: een virale ontsteking in het ruggenmerg van een van de testpersonen. Ook tests bij Johnson & Johnson waren korte tijd gepauzeerd.
Immuniteit
Nieuw onderzoek dat 6 januari is vrijgegeven suggereert dat bij de meeste mensen een robuuste immuunrespons op het virus minstens acht maanden aanhoudt – en er zijn goede aanwijzingen dat het zelfs jaren kan duren. Dat publiceerde Gizmodo. Sommige onderzoeken hadden ook gesuggereerd dat de antilichaamspiegels tegen het virus binnen drie maanden aanzienlijk kunnen dalen.
Maar antilichamen zijn niet de enige bron van immuniteit die we krijgen tegen ziektekiemen zoals het coronavirus. En, tot dusverre, lijken bevestigde verslagen van herinfectie nog steeds zeldzaam. Deze nieuwe studie, gepubliceerd in Science, lijkt de meest actuele kijk te geven op hoe onze immuunreacties op het virus in de loop van de tijd veranderen – en het oordeel is grotendeels positief.
Wie heeft ingezet op groepsimmuniteit moet zich nog maar eens achter de oren krabben. Een uitgebreide studie uit Spanje, die is gepubliceerd in The Lancet, bevestigt nu (6 juli) dat er uiteindelijk na 4 maanden van pandemie slechts 5% van de bevolking antilichamen heeft ontwikkeld. Om groepsimmuniteit te bereiken werd in eerste instantie uitgegaan van een niveau van 60%. Om dat te bereiken zou je de pandemie ongeremd haar gang moeten laten gaan, met alle gevolgen van dien. Meer hierover lees je ook bij CNN.
Maar in december kwam Dr Anthony Fauci, de Amerikaanse viroloog, met een aangepaste schatting dat 75% of meer van de bevolking immuniteit zou moeten ontwikkelen. Hoe lang het duurt voor dat een dergelijk niveau bereikt kan worden zei hij er niet bij…
Frans onderzoek suggereert dat ook na een lichte covid er al immuniteit optreedt. Ook zijn eerste resultaten van onderzoek in Zweden naar de aanwezigheid van antilichamen tegen covid-19 bekend. ‘Waarschijnlijk is de immuniteit langdurig, omdat het virus genetisch stabiel is’, zegt Tomas Bergström, hoogleraar klinische microbiologie in Dagens Nyheter. Wel blijven er vraagtekens bestaan of iedereen die geïnfecteerd raakt antistoffen krijgt en hoe lang je immuun bent. Volgens Gunilla Karlsson Hedestam, hoogleraar vaccinimmunologie, zijn er meer onderzoeken nodig om te zien of mensen met milde of geen symptomen antilichamen ontwikkelen.
Onderzoekers van onder andere Harvard hebben aangetoond dat Makaken (een apensoort) immuniteit kunnen ontwikkelen na een coronabesmetting.
Ook Dr John Campbell meldt op Youtube dat patiënten immuniteit ontwikkelen en niet 2x besmet kunnen raken. Zij kunnen dus bijdragen aan groepsimmuniteit.
Mensen die besmet zijn geweest met het coronavirus en milde klachten hadden, zouden daarna niet automatisch immuun zijn. Dat zei RIVM-baas Jaap van Dissel op 8 april in een briefing in de Tweede Kamer. Een groep zou mogelijk geen immuniteit opbouwen na milde coronaklachten. Dat publiceerde NU.nl.
Om immuniteit vast te stellen moet de aanwezigheid van antilichamen in het bloed worden gemeten. Volgens The Independent (29 april) heeft farmabedrijf Abbott nu een test ontwikkeld en op de markt gebracht waarvoor het 99% nauwkeurigheid claimt.
Besmetting en herinfectie
Recent onderzoek door het Amerikaanse CDC suggereert dat meer dan de helft van het aantal besmettingen met corona worden veroorzaakt door asymptomatische personen, besmette mensen die geen ziekteverschijnselen vertonen. Dat meldt de Washington Post. Besmettingen vinden deels plaats voordat patiënten ziekteverschijnselen vertonen, maar iets meer nog door personen die helemaal niet ziek worden. Als de cijfers kloppen maakt dat het volgen van de richtlijnen nog crucialer om de pandemie in te dammen.
In augustus 2020 is voor het eerst een herinfectie bewezen bij iemand die al eerder met corona was geïnfecteerd. Dat melden op 24 augustus meerdere bronnen, waaronder de NOS. Het bewijs kon worden gevoerd omdat het virus van de tweede infectie van een andere stam bleek. Daarmee staat de theorie van groepsimmuniteit op losse schroeven. Inmiddels zijn er meerdere gevallen bekend, maar herbesmettingen blijven uitzonderingen.
Discussie over mondkapjes
Het dragen van mondkapjes was oorzaak van veel discussie. Die lijkt nu te kunnen worden gesloten op basis van nieuw onderzoek, dat gepubliceerd is door het New England Journal of Medicine NEJM. Daarin wordt geconcludeerd dat zowel het risico op infectie wordt verminderd door het dragen van een mondkapje, maar ook dat als er infectie plaatsvindt, deze als gevolg van een lichtere virusconcentratie, minder schadelijk is.
De effectiviteit van mondkapjes wordt ook bevestigd door de Washington Post. Die krant bericht over een onderzoek waaruit blijkt dat naarmate het aantal mensen dat een mondkapje draagt groter is, die mensen minder personen kennen die met corona zijn besmet. Die correlatie wordt ook bevestigd door besmettingscijfers in de verschillende staten.
Onderzoek dat in Nature Medicine is gepubliceerd komt tot de conclusie dat als 95% van de Amerikanen vanaf nu mondkapjes dragen, daardoor 130.000 minder sterfgevallen zouden optreden tot eind februari 2021.
Het dragen van mondkapjes wordt des te belangrijker als we ook kijken naar het effect van zogenaamde super-spreaders, mensen die extreem veel anderen besmetten door hun gedrag. 20% van de geïnfecteerden kunnen verantwoordelijk zijn voor 80% van het aantal besmettingen. Juist het dragen van een mondkapje kan de effecten van super-spreading beperken. Die kennis stelt ook een eenzijdige aanpak gericht op het terugbrengen van de R0 waarde ter discussie. R0 is namelijk gebaseerd op het gemiddelde. Maar de gemiddelde besmette infecteert nauwelijks anderen. Het zijn juist de extreme gevallen die moeten worden opgespoord, en desnoods gedwongen moeten worden zich aan de maatregelen te houden.
En een anekdote over mondkapjes: de overheid had een patroon voor mondkapjes op haar website geplaatst. Maar dat paste niet, de dienstdoende ambtenaren waren kennelijk niet in staat om de maten in inches correct om te rekenen naar centimeters. De maten zijn inmiddels aangepast.
Algemeen
De ziekte die veroorzaakt wordt door het dodelijke coronavirus 2019-nCoV dat zich wereldwijd als een pandemie verspreidt, heet COVID-19. Het virus zelf wordt door wetenschappers SARS-CoV-2 genoemd.
Het virus verspreidt zich sinds begin 2020 door de wereld. Halverwege het jaar zijn de zwaarst getroffen landen de VS (6,6 miljoen besmettingen), Zuid Amerika, Azië en Afrika. De VS, Rusland, Brazilië en India zijn samen goed voor bijna 50% van de bijna 54 miljoen (stand 15 november) wereldwijd geregistreerde besmettingen. De grens van 1 miljoen officieel getelde doden is gepasseerd.
Buiten Europa valt op dat het aantal dodelijke slachtoffers in Afrika veel lager is dan werd gevreesd. Dit artikel bespreekt mogelijk oorzaken daarvoor.
Het is waarschijnlijk dat de uitbraak tot een pandemie kon uitgroeien doordat de centrale regering in Peking wekenlang in het ongewisse werd gelaten door lokale functionarissen in centraal China over de uitbraak van het coronavirus. Dat stellen Amerikaanse inlichtingendiensten in een intern rapport.
Het rapport concludeerde dat functionarissen in de stad Wuhan en in de provincie Hubei, waar de uitbraak eind vorig jaar begon, informatie probeerden te verbergen voor de centrale leiding van China. De bevinding komt overeen met berichtgeving door nieuwsorganisaties en met beoordelingen door Chinese experts van het ondoorzichtige bestuurssysteem van het land.
Lokale functionarissen houden vaak informatie achter uit angst voor represailles, zeggen huidige en voormalige Amerikaanse functionarissen tegen de New York Times.
Het valt verder op dat de discussie over de herkomst van het virus sinds eind mei 2020 vrijwel volledig uit de media verdwenen is.
Bronnen voor meer informatie
De meest recente maatregelen zijn op de site van de overheid te vinden.
Hier vind je het corona-dashboard van Nederland
Het Europese corona overzicht van het ECDC
Hier vind je een dagelijkse update van het aantal besmettingen per land en verdere relevante data.
Hier vind je een overzicht van alle coronamaatregelen van landen wereldwijd. Ook Wikipedia heeft een overzichtspagina.
Dit doet het virus
Bij de meeste mensen nestelt het virus zich in de bovenste luchtwegen. Het komt daar door besmetting via uitgeademde vochtdruppeltjes van besmette personen of via het aanraken van besmette oppervlakken. Er is ook steeds meer bewijs dat virussen langer in de lucht blijven hangen aan heel kleine deeltjes, aerosolen. Daarvan is een grote groep wetenschappers overtuigd en die publiceerden hun bevindingen in een open brief. De WHO ontkende die mogelijkheid, maar heeft die nu ook erkend. Ook eigen onderzoek van het RIVM heeft de mogelijkheid van de verspreiding van virus in aerosolen bevestigd.
Halveren van de onderlinge afstand tussen mensen verdubbelt in het algemeen het risico op besmetting. Dat is de uitkomst van onderzoek dat werd gepubliceerd in The Lancet. Ook concludeert het onderzoek dat het gebruik van mondmaskers het risico van besmetting kan reduceren. Dat is logisch nu is vastgesteld dat het virus ook via aerosolen kan worden verspreid.
Mensen hoeven geen ziekteverschijnselen te vertonen om besmettelijk te kunnen zijn. Er wordt rekening mee gehouden dat mogelijk de helft van het aantal besmette personen geen symptomen vertoont (asymptomatisch is).
Bij een kleine groep kan het virus verder in het lichaam doordringen dan de bovenste luchtwegen, en via de bloedsomloop meerder organen aantasten, waaronder longen, hart en ook de hersenen. Er zijn concrete aanwijzingen dat het virus via de bloedsomloop de hersenen kan bereiken. Dat melden het Karolinska Universiteitsziekenhuis (Tip: lees met Chrome en translator) en The Lancet.
Covid-19 kan leiden tot een hele reeks van klachten. De belangrijkste zijn kortademigheid, vermoeidheid, hoofdpijn, spierpijn, aantasting van de spijsvertering en misselijkheid, ontwikkeling van bloedstolsels. In zeer ernstige gevallen kunnen deze leiden tot ziekenhuisopname en overlijden.
Herstel vaak langdurig en zwaar, herinfecties aangetoond
Inmiddels ontstaan er steeds meer ervaringsgegevens van patiënten die herstellen van een besmetting. Daarin wordt melding gemaakt van een extreem langdurig proces met een veelvoud aan klachten die normaal functioneren vrijwel onmogelijk maken. Dat komt ook juist voor bij patiënten bij wie het ziektebeeld in eerste instantie licht tot matig werd genoemd. Het is dan de vraag of hier sprake is van een herstel, of juist van de ziekte zelf. Lees meer in het artikel ‘Herstel na COVID soms zwaarder dan de ziekte zelf‘.
Tijdens deze periode komen ook veel stress-gerelateerde klachten voor. Een recent artikel in Molecular Psychiatry beschrijft de rol van ACE2-receptoren hierbij, die door het coronavirus worden aangetast.
Inmiddels zijn er ook voldoende aanwijzigingen voor steeds frequenter voorkomende herinfecties met Covid. Om hoeveel gevallen het precies gaat, en of het gaat om mutaties van het virus, is moeilijk vast te stellen, omdat eerdere infecties vaak niet zijn gedocumenteerd: mensen zijn niet getest bij een eerste infectie, of de testmaterialen zijn vernietigd.
Geen griep
Na enkele maanden ervaring met Covid ontstaat er een consensus dat het algehele risico om te overlijden voor degenen die besmet zijn met de ziekte ongeveer 6 of 7 op de 1.000 is. De Centers for Disease Control and Prevention hebben hun “beste schatting” van het sterftecijfer in juli naar boven bijgesteld van 0,26% naar 0,65%. Ook een bijgewerkte meta-analyse van alle beschikbare onderzoeken door Australische onderzoekers Gideon Meyerowitz-Katz en Lea Merone komt uit op 0,68%.
De kans om aan Covid te overlijden is daarmee ongeveer 10 x zo groot als de kans op overlijden aan een gewone griep. Meer details hierover kun je lezen bij Bloomberg.
Behandelen van COVID-19
Het Zuid-Koreaanse Celltrion heeft en klinische fase II / III-studie afgerond van het Covid-medicijn CT-P59, waarin de veiligheid en werkzaamheid werden geëvalueerd. CT-P59 behandelt Covid-19 met monoklonale antilichamen die de hersteltijden van COVID-19 verbeteren en de progressie van COVID-19 verminderen bij patiënten met milde tot matige en matige symptomen. Bij meer dan 50% van de patiënten trad verbetering op. De ziekteperiode werd korte en de verschijnselen minder sterk. De studie is gepubliceerd in Nature Communications.
Uit een onderzoek bij fretten blijkt dat dagelijkse toepassing van een neusspray infectie met Covid kan voorkomen. Uit verder onderzoek moet blijken of de methode even effectief is bij mensen.
Op 15 oktober publiceerde de WHO de resultaten van een grootschalig onderzoek, de Solidarity Trial, naar een aantal experimenteel ingezette geneesmiddelen. Behandelingen met Remdesivir, Hydroxychloroquine, Lopinavir en Interferon bleken weinig of geen effect te hebben op COVID-19 bij behandeling in het ziekenhuis. Dat blijkt uit de totale mortaliteit, het begin van de beademing en de duur van ziekenhuisopname.
Op 11 augustus publiceerde de Universiteit van San Francisco een vinding, die een grote doorbraak in de beheersing van de pandemie kan betekenen. Wetenschappers van de UCSF vonden een methode om de spikes van het virus te blokkeren met nanodeeltjes, die makkelijk en goedkoop te produceren zijn.
Het Limburgse Zuyderland ziekenhuis heeft een simpele behandelmethode ontwikkeld voor de zwaarste covid-patiënten, die de overlevingskans aanzienlijk verhoogt en de IC opnametijd verkort.
Onderzoekers van de University of South Florida Health Morsani College of Medicine en het University of Arizona College of Pharmacy testen verschillende bestaande verbindingen die de replicatie van het COVID-19-virus (SARS-CoV-2) in menselijke cellen blokkeren.
Ontstekingsremmer en immuunsysteem-onderdrukker Dexamethason blijkt effectief om zware covid-gevallen te verlichten. Dat blijkt uit nieuw onderzoek dat is gepubliceerd in Nature.
Pharming Group, een farmaceutisch bedrijf uit Leiden, gaat het middel Ruconest uitgebreid testen. De medicijn werkt mogelijk tegen ernstige symptomen als gevolg van een besmetting met het coronavirus (COVID-19). De resultaten van een eerste proef met vijf patiënten noemt Pharming “bemoedigend”.
Ook het medicijn remdesivir lijkt resultaten te geven bij zware COVID-19 patiënten. Dat meldt CNN op 17 april. Remdesivir werd oorspronkelijk voor de behandeling van ebola ontwikkeld, maar was daarvoor onvoldoende effectief.
Het Radboudumc heeft een nieuwe mogelijkheid ontdekt om het coronavirus aan te pakken. Die publiceerde het ziekenhuis op 10 april. In de behandeling staat de stof bradykinine centraal, die bloedvaten in de longen lek maakt.
Hoewel er nog geen vaccin of geneesmiddel tegen COVID-19 bestaat, neemt het inzicht in mogelijke behandeling met bestaande en experimentele geneesmiddelen toe. Het RIVM publiceerde een overzicht van behandelwijzen.
Het MIT werkt aan een medicijn dat het coronavirus zodanig inpakt dat het de longen van de mens niet kan binnendringen. Het gaat om een stukje proteïne (peptide) dat menselijk eiwit nabootst en zich zo aan het virus bindt, dat daardoor onschadelijk wordt gemaakt.
En de EU steekt 80 miljoen in de Duitse onderneming CureVac die een vaccin tegen COVID-19 ontwikkelt. Dat meldt de NOS. Het bedrijf kwam eerder in het nieuws toen Donald Trump het bedrijf wilde overnemen om het vaccin exclusief voor de VS te verwerven.
Het Radboud UMC gaat onderzoeken of vaccinatie tegen TBC gezondheidswerkers voorlopig wat meer bescherming kan bieden tegen corona.
En waarom mensen verschillend reageren op een coronabesmetting wordt onderzocht door het UMCG in Groningen.
Amerikaanse artsen onderzoeken of een overreactie van het eigen immuunsysteem van mensen behandeld kan worden met bestaande medicijnen. Dat schrijft de New York Times in dit artikel. De cytokine storm, zoals de reactie wordt genoemd, zou behandeld kunnen worden met tocilizumab, een middel dat wordt gebruikt tegen een overactief immuunsysteem.
Statistieken interpreteren
Let op bij het interpreteren van statistische gegevens: het aantal besmettingen per land bijvoorbeeld zegt niet zo veel, omdat in elk land anders wordt gemeten en getest. Duitsland test bijvoorbeeld heel veel mensen, waardoor het verschil tussen het aantal echte besmettingen en het geregistreerde aantal er kleiner zal zijn. In Nederland zal dat juist omgekeerd zijn.
Nu er meer wordt getest zullen ook de aantallen geregistreerde besmettingen snel toenemen. Dit gebeurt net op het moment dat veel grenzen weer open gaan. Dat maakt het moeilijk om in te schatten wat het effect van open grenzen op het aantal besmettingen is.
Een ander punt is het aantal overleden patiënten als gevolg van een coronabesmetting. Die aantallen kunnen pas definitief worden vastgesteld wanneer we de afwijking van sterftecijfers tijdens de pandemie kunnen vergelijken met de normale curves. De cijfers die nu gepubliceerd worden zijn alleen sterfgevallen die officieel in ziekenhuizen en laboratoria worden vastgesteld. De Washington Post geeft hiervan een goede uitleg.
De Financial Times publiceerde een uitgebreid overzicht met verschillende statistieken die meer inzicht opleveren. Onder andere een vergelijking van totale sterftecijfers per land met voorgaande jaren, wat een meer realistisch beeld geeft van het werkelijke sterftecijfer als gevolg van corona. Tevens geeft het overzicht cijfers van grote steden.
De oversterfte volgens het CBS over maart en april 2020 ten gevolge van Covid-19 is bijna het dubbele van de RIVM-cijfers over die periode.
De Duitse Universiteit van Göttingen publiceerde een onderzoek, dat laat zien dat het werkelijke aantal besmettingen veel hoger ligt dan de officiële cijfers. Instanties zouden maar 6% van het werkelijke aantal besmettingen in beeld hebben. Nieuwe schattingen daarover variëren van 20 tot 40%.
De website 538 publiceerde een artikel over wat er allemaal fout kan gaan bij het vergaren en interpreteren van cijfers rond de coronabesmettingen en hoe zinvol of juist zinloos het is om cijfers te vergelijken. En ook The Conversation bespreekt dit uitgebreid.
Effect van lockdown
Het Zweedse Expressen meldt dat de Deense cijfers, waarop een lockdown werd gebaseerd, niet kloppen. Terugrekening laat zien dat de R0 waarde ten tijde van de maatregel in werkelijkheid veel lager lag dan gecommuniceerd, en sindsdien nauwelijks is gezakt. Op 24 juli meldde het Zweedse Dagens Nyheter dat de Deense premier Mette Frederiksen heeft gelogen toen ze zei dat de lockdown was ingesteld op advies van de Deense gezondheidsdienst. Die was tegen een lock-down.
Ook uit wetenschappelijke hoek in Nederland klinkt kritiek op de coronamaatregelen van het kabinet. “Als je terugkijkt in de statistieken dan weten we dat de ‘intelligente lockdown’ niet nodig was geweest“, zegt Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Universiteit, tegen de NOS. De Nederlandse cijfers zijn vergelijkbaar met de Deense.
Landen met een strikte lockdown lijden economisch grotere schade, en lijken vatbaarder voor een tweede golf na het versoepelen van de maatregelen. Een indicatie daarvoor is de situatie eind juli in Zweden: de laagste economische schade in Europa, en nog steeds daling van het aantal besmettingen.
Herkomst nog niet bekend
Over de herkomst van het virus is nog steeds geen echte duidelijkheid, al komen er wel steeds meer signalen dat menselijk ingrijpen een rol speelt. Dat beschrijven we in dit artikel. Dat concludeert dat we nog steeds niet kunnen uitsluiten dat het virus afkomstig is van menselijk ingrijpen, ondanks dat grote delen van de pers dit zonder valide motivatie afdoen als samenzweringstheorie.
Volgens de Noorse wetenschapper Birger Sørensen is het coronavirus zeer waarschijnlijk ontstaan door menselijk ingrijpen. Hij laat zien hoe eigenschappen van verschillende virussen in één virus terecht kunnen komen, dat de eigenschappen heeft van SARS-CoV-2. En hij toonde de mogelijkheid van een onbedoelde ontsnapping van die virussen uit een lab aan. Hoe gebrek aan transparantie door de Chinezen verder bijdraagt aan de verwarring kun je in dit artikel lezen.
Ook wetenschapper en publicist Jonathan Latham van The Bioscience Resource Project laat in een uitgebreid artikel zien dat de mogelijkheid van een laboratoriumuitbraak een volstrekt legitieme hypothese is die verder dient te worden onderzocht.
Het virus was aanwezig in het Wuhan Institute for Virology, het instituut ontving formeel geld voor onderzoek naar de overdracht van het virus tussen dieren en uiteindelijk op mensen, en voorlopers van het virus waren er al sinds 2012 aanwezig. Bovendien werd de werkwijze in de instelling door de Amerikaanse inlichtingendiensten als potentieel onveilig betiteld.
Al die tijd stond het onderzoek onder leiding van Shi Zheng-li, die inmiddels verdwenen lijkt.
Ook weerlegt Latham het ‘bewijs’ van Andersen et al als zou het virus op natuurlijke wijze door dieren zijn overgebracht.
Latham vestigt zijn hoop op journalisten om de conflicterende belangen bloot te leggen die onafhankelijk onderzoek in de weg staan.
Onderzoekers van Cornell University betwijfelden al eerder een volledig natuurlijke ontwikkeling van het virus. Zij schrijven: “We gebruikten een benadering voor het modelleren van structurele homologie om het SARSCoV2-spike-eiwit te karakteriseren en de bindingssterkte ervan aan de menselijke ACE2-receptor te voorspellen. Vervolgens hebben we het mogelijke transmissiepad onderzocht waarmee SARSCoV2 mogelijk naar mensen is overgestoken door modellen van ACE2-receptoren van relevante soorten te construeren en de bindingsenergie van SARSCoV2-spike-eiwit aan elk te berekenen … Over het geheel genomen geven de gegevens aan dat SARSCoV2 uniek is aangepast om mensen te infecteren, wat vragen oproept of het in de natuur is ontstaan door een zeldzame kans of dat de oorsprong ergens anders ligt.”
Dat ook de grote stelligheid waarmee sommige wetenschappers menen te kunnen beweren dat het virus onmogelijk door menselijk ingrijpen kan zijn ontstaan, is misplaatst en misleidend. Dat kun je ook opmaken uit het al eerder aangehaalde artikel uit Newsweek van 27 april. Daarin wordt onder andere aangehaald hoe oorspronkelijk menselijk ingrijpen in DNA kan worden verdoezeld, door gemanipuleerde genen in dieren over te brengen, ze daar een aantal generaties te laten muteren, en ze vervolgens weer te onderzoeken.
Dat soort onderzoek werd ook in Nederland gedaan door Ron Fouchier van het Erasmus Medisch Centrum. Dat onderzoek werd destijds al zo gevaarlijk geacht dat publicatie lang werd tegengehouden.
Virus toch uit lab ontsnapt?
Hoewel het eerder met grote stelligheid werd ontkend, blijkt de ontsnapping van het virus uit het Wuhan Institute of Virology toch een reële mogelijkheid als oorzaak voor de pandemie. Dat blijkt uit onderzoek van de Amerikaanse leger-inlichtingendienst DIA, zo meldt Newsweek op 27 april.
De Washington Post had al eerder diplomatieke berichten in handen over Amerikaanse functionarissen die al in januari 2018 alarm hebben geslagen over mogelijke veiligheidsinbreuken in een laboratorium in Wuhan, China. Diplomaten en wetenschappers maakten zich toen al zorgen over de veiligheid van het onderzoek naar coronavirussen bij dieren als vleermuizen, dat in het lab werd uitgevoerd. Slordige veiligheidsprotocollen voor het werken met besmettelijke virussen in het laboratorium zouden ‘een risico vormen voor een nieuwe SARS-achtige pandemie’. Het bericht brengt de mogelijkheid dat het virus per ongeluk uit het laboratorium is gelekt opnieuw in beeld.
Oudere informatie
Hieronder volgt eerder gepubliceerde informatie die niet meer wordt vernieuwd.
Blijven bewegen kan longontsteking voorkomen
Beweging klinkt als het laatste wat iemand moet doen nadat hij positief is getest op COVID-19, maar fysiotherapeuten van UW Medicine zeggen dat bewegen van cruciaal belang is om een van de dodelijkste bijwerkingen van de ziekte te voorkomen. Het team werkte gedurende enkele weken aan korte oefenvideo’s speciaal voor COVID-19-patiënten. De meeste zijn eenvoudige bewegingen, zoals het gebruik van een rietje om op een kopje te blazen en het over een tafel te bewegen, benen strekken aan het einde van het bed of oefeningen om de borst te openen.
Besmetting mens op dier
Op twee nertsenbedrijven in Gemert-Bakel en Laarbeek zijn besmettingen van COVID-19 bij verschillende nertsen geconstateerd. Dat meldt het ministerie LNV op 26 april. De nertsen vertoonden diverse ziekteverschijnselen waaronder ademhalingsproblemen. Er is onderzoek ingesteld om de bron van de besmettingen te achterhalen. Omdat enkele medewerkers bij beide bedrijven verschijnselen van het coronavirus hadden, wordt uitgegaan van een besmetting van mens op dier. Uit eerder onderzoek blijkt dat fretachtigen, en daarmee ook nertsen, gevoelig zijn voor besmetting met COVID-19. Er zijn op dit moment geen aanwijzingen dat landbouwdieren of huisdieren een rol spelen in de verspreiding van COVID-19. Het ministerie laat verder onderzoek doen.
Inmiddels zijn er besmettingen op meerdere nertsenbedrijven aangetroffen en zijn bedrijven geruimd.
Mutaties
Virussen muteren tijdens de overdracht tussen dragers. De meeste mutaties hebben geen grote gevolgen voor de aard van de infectie, en doorgaans worden virussen zwakker door mutatie. Dat wordt nu ook bevestigd door onderzoek van de Universiteit van Göteborg. Bloomberg meldt op 20 mei dat er in Noord China een mutatie van het coronavirus lijkt voor te komen die het verloop van de ziekte Covid-19 verandert. De ziekte zou langer duren, vooral de longen aantasten en het duurt langer voor dat patiënten negatief testen. Het zou gaan om een variant die uit Rusland komt.
Inmiddels is ook sprake van een nieuwe mutatie, G614, die in Europa en vooral de VS voorkomt. Deze is besmettelijker dan het oorspronkelijke virus, maar voor zover nu bekend, niet gevaarlijker.
Luchtvervuiling en overgewicht verhogen sterftekans
Wie in een regio met een hoge mate van luchtvervuiling besmet raakt heeft een aanzienlijk hogere sterftekans, laat onderzoek zien. Ook tonen kaarten die gebieden tonen met sterke luchtvervuiling opvallende overeenkomsten met de zwaarst besmette gebieden: steden in China, Lombardije in Italië, Noord-Brabant in Nederland. Er is een direct verband: COVID-19 tast de luchtwegen sterk aan. Wie al aangetaste of zwakke luchtwegen heeft loopt groter risico en zal eerder en / of heftiger door de ziekte worden getroffen.
Ook lijken stofdeeltjes in vervuilde lucht de verspreiding van het virus te bevorderen. Dat kun je lezen in The Economist.
Inmiddels blijken meer dan 80% van de opgenomen IC patiënten overgewicht te hebben. Een verklaring daarvoor geeft het UMCG in het Dagblad voor het Noorden: Het virus is specifiek dol op ACE2-receptoren in de longen. Het grijpt zich aan dit eiwit vast en dringt vervolgens de longcellen binnen. Hoe meer vetweefsel, des te meer ACE2-receptoren, des te meer plek voor het virus om schade aan te richten.
Dat obesitas een grote risicofactor is wordt ook bevestigd door een groot onderzoek onder patiënten in New York.
Discussie over de rol van China
China hield opzettelijk bewijs achter van de uitbraak van het coronavirus of vernietigde dit. Dat meldt de Australische krant The Saturday Telegraph op 2 mei. Die krant kreeg een rapport van samenwerkende inlichtingendiensten Five Eyes in handen. Dat spreekt volgens de krant over een “aanval op internationale transparantie” die tienduizenden levens kostte.
Het rapport stelt dat de Chinese regering “met gevaar voor andere landen” het nieuws over het virus heeft verdoezeld. Artsen die zich hierover uitspraken werd het zwijgen opgelegd of verdwenen, bewijs uit laboratoria werd vernietigd en het land weigerde om levende monsters te verstrekken aan internationale wetenschappers die werken aan een vaccin.
Ook meldt de krant dat met steun van de Australische regering een team van Chinese wetenschappers is opgeleid en gefinancierd die dodelijke coronavirussen genetisch veranderde zodat die van vleermuizen op mensen konden worden overgedragen en die niet konden worden genezen. Die studie is nu het onderwerp van onderzoek naar de oorsprong van COVID-19.
CNN meldt op 4 mei dat de Amerikaanse regering over informatie beschikt dat China al voorafgaand aan de coronauitbraak de export van medicijnen en mondmaskers opzettelijk vertraagde.
Al in het begin van de pandemie verschenen er berichten over een mogelijke rol van het Wuhan Institute of Virology in de uitbraak van SARS-CoV-2. Die werden al snel afgedaan als zijnde nepnieuws of complottheorieën. Maar op 11 april publiceerde de Daily Mail een uitgebreid artikel waarin de krant beschrijft dat Shi Zhengli, een wereldbekende virusonderzoeker, al begin januari de genetische code van het nieuwe coronavirus kende. En dat de Chinese overheid deze informatie achterhield. Hetzelfde artikel beschrijft ook hoe de Amerikaanse overheid gevaarlijk corona-onderzoek in China financiert, dat ze niet in de VS mogen uitvoeren.
Vertragen van publicaties en vermoedelijke censuur op resultaten door de Chinese overheid wordt inmiddels ook door CNN bevestigd.
Virus blijft in leven op verschillende oppervlakken
Het virus kan in leven blijven in de lucht en op verschillende oppervlakken. Dat melden onderzoekers van Princeton University. In aerosolen is dat tot 3 uur, op koper tot 4 uur, tot 24 uur op karton en tot 2-3 dagen op plastic en roestvrij staal. Ook dit artikel wacht nog op een peer review. Deze informatie onderstreept het grote belang van persoonlijke hygienemaatregelen.
Inmiddels heeft het RIVM aangegeven dat de kans op besmetting via oppervlakken klein is, als de hygienemaatregelen worden opgevolgd.
Overigens verwijderde de WHO op 17 maart de mededeling van haar website dat pakketten uit China veilig zijn.
Het begin van de corona uitbraak
In januari 2020 komen de eerste berichten naar buiten over de uitbraak van een nieuwe virusinfectie in Wuhan, China. Die uitbraak blijkt al in december 2019 te zijn begonnen, maar werd door de Chinese overheid stil gehouden.
In februari heeft de Chinese overheid een nieuwe manier van registreren geïntroduceerd, waardoor de cijfers over het aantal besmettingen en de sterfgevallen moeilijker vergelijkbaar werden met eerder gepubliceerde data.
Berichten tijdens het begin van de uitbraak zeiden dat het virus mogelijk afkomstig zou zijn uit een laboratorium in de stad Wuhan, dat onderdeel uitmaakt van een geheim programma voor biologische wapens in China. Dat schreef de Washington Times op 26 januari 2020.
Er is echter tot nu toe geen bewijs voor elk van de veronderstellingen over het ontstaan, de samenstelling en de verspreiding van het nieuwe virus. Overal ter wereld zoeken wetenschappers naar antwoorden op de vele vragen. De onduidelijkheid leidt tot nieuwe vragen. Uit nieuw onderzoek komt wel een besmetting door proefdieren uit het eerder aangewezen laboratorium in Wuhan in beeld. Er is echter geen relatie met biowapens gevonden.
Inmiddels is er wel een relatie gevonden met eerder onderzoek op basis van het SARS coronavirus, waarbij de werking van het virus kunstmatig werd versterkt. Daar lees je hier meer over.
De Chinese overheid werkte onduidelijkheid zelf in de hand, door wetenschappers in vroeg stadium vitale informatie te onthouden. Zo werd de Huanan vismarkt in Wuhan als bron voor de eerste infecties aangewezen, maar gaf de Chinese overheid geen enkele informatie over hoe, of via welk dier het virus zou zijn overgebracht. Er is zelfs geen informatie of er überhaupt dieren zijn onderzocht op het virus, terwijl deze informatie van cruciaal belang is voor het onderzoek naar de oorsprong van het 2019-nCoV virus. The Epoch Times doet hiervan uitgebreid verslag.
Onderdeel van het verslag is een beschrijving van onderzoek naar Coronavirussen in het Wuhan Institute of Virology, en hoe deze virussen na mutatie groter gevaar opleveren voor mensen. De virussen stammen af van vleermuizen, maar kunnen niet rechtstreeks mensen besmetten. Daarvoor is een ander dier noodzakelijk, als gastheer. Er bestaat nu een serieuze verdenking dat mogelijk proefdieren uit het laboratorium de dragers zijn. Het achterhouden van informatie hierover door de Chinese overheid wordt door The Epoch Times bestempeld als een mogelijke internationale cover-up van de daadwerkelijke oorzaak van de epidemie.
CNN publiceerde eerder een artikel dat laat zien hoe weinig we feitelijk weten over het nieuwe coronavirus. Het zelfde artikel meldt ook dat veel besmettingen in China juist in ziekenhuizen plaatsvinden.
Ondertussen prijst de WHO (World Health Organization) de Chinese overheid voor haar aanpak in het bestrijden van het virus.
Eerder werd geschreven over een paper uit India waarin 2019-nCoV werd gelinkt aan HIV, dat na publieke discussie werd teruggetrokken. De uitspraken bleken gebaseerd op een onzorgvuldige conclusie op basis van te weinig data.
Er zijn grote overeenkomsten met bestaande virussen die in vleermuizen voorkomen, maar de analyse van de mutaties om van deze virussen naar 2019-nCoV in mensen te komen vertoont nog flinke witte vlekken. Dat komt mede doordat er geen materiaal beschikbaar is dat afkomstig is van de eerste besmette mensen op de markt.
De op dit moment meest waarschijnlijke uitkomst van het onderzoek zover is dat er oorspronkelijk één enkele persoon besmet is geraakt en dat het virus via deze persoon (en mogelijke tussenstappen) op de vismarkt in Wuhan terecht is gekomen. Dat meldt Science Magazine.
Radio Free Asia heeft de week voor de publicatie van de Washington Times een televisiereportage uit 2015 uitgezonden over het meest geavanceerde laboratorium voor virusonderzoek van China, het Wuhan Institute of Virology. Het laboratorium is voor zover bekend de enige locatie in China die met dodelijke virussen kan werken.
Biowapen niet waarschijnlijk als bron van corona
Kort na het bekend worden van de uitbraak gingen er geruchten rond dat het virus het product van ontwikkeling van biowapens zou zijn. De Washington Post publiceerde daarop een artikel met reacties van verschillende experts. Zij achten het onwaarschijnlijk dat het 2019-nCoV coronavirus afkomstig is van onderzoek naar biologische wapens.
Chinese autoriteiten zeggen nog steeds dat ze de oorsprong van het coronavirus niet kennen.
Vanuit het Chinese leger zou een serum zijn ontwikkeld tegen het virus. Daar is echter na deze melding niets meer over vernomen.
Lees ook:
Zo maken we de wereld weerbaar na de coronacrisis
Overzicht van het aantal aan COVID-19 overleden personen per miljoen inwoners van het land.
De duurzame les uit de coronacrisis
Experimenten met coronavirus al in 2013 afgewezen wegens risico’s voor de volksgezondheid
