Universiteiten vormen de elite van het onderwijssysteem en ze vervullen een voorbeeldfunctie. Toch werkt de helft van de universiteitsmedewerkers op een afdeling waar sprake is of is geweest van een sociaal onveilige werkomgeving. Vier op de tien heeft hier zelfs persoonlijk mee te maken (gehad). Van deze groep zit 44% nog steeds in deze onveilige situatie. Dat blijkt uit onderzoek van de vakbonden FNV en VAWO onder ruim duizend universiteitsmedewerkers.
De vormen van sociale onveiligheid variëren van pesten, machtsmisbruik, vernederen en uitsluiten tot het achterhouden van informatie en (seksuele) intimidatie. Vooral vrouwen (44%) maken in het onderzoek melding van hun negatieve ervaringen, maar ook mannelijke universiteitsmedewerkers (35%) hebben er last van.
Vakbonden FNV en VAWO noemen de cijfers ‘schokkend’ en ‘al lang geen incidenten meer’. Zij vinden dat universiteiten zo snel mogelijk in alle instellingen duidelijk moeten maken dat ongewenst gedrag absoluut niet wordt getolereerd en wordt bestraft. Tevens roepen de bonden op tot het instellen van een onafhankelijke klachtencommissie en een speciale ombudsman/vrouw op universiteiten.
Achterhouden informatie, intimidatie en uitsluiting
Uit het onderzoek blijkt dat het in de meeste gevallen gaat om roddelen (48%) en het bewust achterhouden van informatie (46%). Ook intimidatie of machtsmisbruik door hoogleraar of leidinggevende scoorde hoog (39%). Een respondent geeft aan: ‘Mijn werk werd geplagieerd door een vooraanstaande hoogleraar. Mij werd gezegd te zwijgen of ik moest vrezen voor mijn baan’. Een ander schrijft: ‘Ik word buitengesloten als coauteur bij publicaties. Ook is mij gevraagd om namen van anderen aan mijn manuscripten toe te voegen.’
Verder geven relatief veel mensen aan dat zij worden uitgesloten (37%) en dat er sprake is van discriminatie of ongelijke behandeling (29%). Vrouwen scoorden hierop hoger dan hun mannelijke collega’s. Twee respondenten: ‘Een mannelijke collega maakt veel seksueel getinte opmerkingen over studenten en over mij,‘ en ‘Vrouwen worden nog steeds achtergesteld. Ik werd openlijk gevraagd naar mijn kinderwens bij mijn sollicitatie. Ook vragen ze zich hardop af of je dit werk wel aankunt met een gezin.’
Slecht leiderschap voornaamste reden onveiligheid
Hoewel veel universiteitsmedewerkers een sociaal onveilige werkomgeving ervaren, is de sfeer tussen collega’s vaak beter. Respondenten beoordelen deze goed tot zeer goed (68%). Een respondent formuleert het als volgt: ‘De sfeer op mijn afdeling is goed, maar dat is als een eiland in de stormachtige oceaan.’
Slecht leiderschap wordt als voornaamste reden genoemd van een sociaal onveilige werkomgeving. Maar liefst 73% noemde dit de belangrijkste oorzaak.. De oudere medewerkers (36-55 jaar) geven dit vaker aan (78%), dan de medewerkers tussen 26 en 35 jaar (65%). Een universiteitsmedewerker meldt: ‘Mijn leidinggevende schreeuwt en maakt je klein door aan capaciteiten te twijfelen.’
Donald Pechler, directeur VAWO: ‘Helaas heb ik als individuele belangenbehartiger zelf in persoon kunnen constateren dat oudere, buitenlandse en vrouwelijke werknemers door nieuwe en jonge leidinggevenden werden geschoffeerd. Schreeuwen tijdens een beoordelingsgesprek, het verbieden om de werkkamer te mogen verlaten zonder toestemming van de leidinggevende en als enige medewerker niet mogen meeverhuizen naar de nieuwe afdeling.’
Naast leiderschap worden ook problemen binnen de hiërarchie (49%) en hoge werkdruk (43%) genoemd. Een kwart wijt het aan de onderlinge competitie vanwege het moeten behalen van onderzoekfinancieringen.
Werk maken van sociale veiligheid
De vakbonden FNV en VAWO willen op zeer korte termijn met de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU) in gesprek over het instellen van een landelijke, onafhankelijke klachtencommissie. FNV-bestuurder Jan Boersma: ‘Op dit moment zijn er alleen interne klachtencommissies binnen universiteiten en geldt de bestaande landelijke Klachtencommissie Onderwijs niet voor universiteiten. De resultaten van ons onderzoek laten zien dat een externe, onafhankelijke commissie broodnodig is.’
Verder vinden FNV en de VAWO dat er, naast de huidige vertrouwenspersoon, ook een ombudsman of -vrouw moet worden ingesteld. Boersma: ‘Op dit moment is de vertrouwenspersoon vooral belast met de eerste opvang van collega’s die worden geconfronteerd met ongewenst gedrag. Dit is wat ons betreft nog niet voldoende. Bij een aantal universiteiten loopt nu een pilot met een ombudsman of – vrouw. Wat ons betreft moet de invoering hiervan worden versneld, zodat er bij meldingen ook concreet onderzoek kan worden gedaan en er zwaarwegende aanbevelingen kunnen worden gedaan naar de werkgever om maatregelen te kunnen treffen en sancties op te leggen.’
Onderzoek LNVH Scientific Harassment
Los van de enquête blijkt ook uit het wetenschappelijk onderzoek in opdracht van het Landelijke Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH) dat scientific harassment een groot probleem is. Dr. Marijke Naezer, prof. dr. Marieke van den Brink en prof. dr. Yvonne Benschop, allen verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen, onderzochten 53 cases van incidentele voorvallen en meer structurele vormen van wangedrag en intimidatie. De uitkomsten hiervan zijn schokkend: het sterk hiërarchische karakter van de academie, de hoog competitieve en individualistische cultuur, het ontoereikend reageren op gevallen van harassment en het – al dan niet gedwongen – zwijgen van de slachtoffers, maken dat wangedrag en intimidatie gemakkelijk kunnen ontstaan en niet of nauwelijks worden aangepakt.
Inconvenient truth
De impact van harassment is groot op zowel professioneel vlak als binnen het privéleven. Wangedrag en intimidatie schaden niet alleen het persoonlijke leven, ook de organisatie en wetenschap in het algemeen leiden eronder. Slachtoffers en hun collega’s zijn niet in staat het werk af te leveren dat zij wel zouden hebben gekund onder veiliger omstandigheden. Bovendien ontstaat er een uitstroom van hooggekwalificeerde wetenschappers.
Het is wellicht een inconvenient truth, zo stellen de onderzoekers, maar wangedrag en intimidatie in de wetenschap komen voor. Het wordt veroorzaakt en in stand gehouden door culturele en structurele factoren en kan desastreuze gevolgen hebben. LNVH spreekt specifiek het leiderschap aan een expliciet zero tolerance beleid te voeren op het gebied van harassment en procedures rondom het aankaarten van harassment laagdrempelig, transparant en effectief te maken. Maatregelen die gezamenlijk moeten leiden tot een cultuurverandering binnen de wetenschap.
Samen bepalen we de richting van de toekomst, elke dag weer. Koelen we het klimaat weer af? Blijven we veilig? Maken we de samenleving eerlijker? Als je kunt, help dan mee. Steun ons als lid of donateur. Want zonder voldoende ondersteuners redden we het niet. Dank je wel.
Wil je ons liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan hier aan voor de gratis nieuwsbrief.
Alvast bedankt - en blijf veilig en gezond!
Team Duurzaamnieuws
