Rob Hengeveld is een moedige zwartkijker. Moedig, omdat hij zonder omwegen het taboe van bevolkingsgroei als belangrijkste oorzaak van de ecologische crisis neerzet. En een zwartkijker omdat hij geen enkele andere oplossing voor die crisis kan bedenken dan een serieuze reductie van de menselijke soort. Liefst zo snel mogelijk ook.
Steeds meer mensen die alsmaar meer consumeren veroorzaken zo als vanzelf een onafwendbare ecologische crisis. Dat is het thema van het boek Wildgroei van Wageningen-wetenschapper Rob Hengeveld, oorspronkelijk vorig jaar gelanceerd in het Engels onder de titel Wasted World.
In een heldere analyse laat Hengeveld zien hoe toenemende complexiteit leidt tot een onevenredig snellere toename van de behoefte aan energie. Het is niet alleen de toename van het aantal mensen die problemen veroorzaakt, het is ook nog eens de steeds snellere en intensievere interactie tussen mensen onderling (en de systemen die ze daarvoor gebruiken) die als katalysator werkt op de energiebehoefte. Waar een middeleeuwse boer voldoende had aan wat hout om de kachel te stoken en zijn eten te koken (de rest produceerde hij met spierkracht van zichzelf of van zijn dieren), heeft de moderne mens een schier eindeloze dorst aan – voornamelijk eindige fossiele – energie, voor zijn warmte, licht, voedsel en vervoer, maar ook voor zijn communicatie en vooral de productie van alle spullen die hij denkt nodig te hebben. Je kunt eigenlijk nauwelijks iets bedenken wat moderne mensen gebruiken, waaraan geen energie is gespendeerd. Daarbij vergeleken is de grondstofschaarste kinderspel. Immers: zonder energie kunnen we die grondstoffen sowieso niet omzetten in bruikbare producten.
Die wetmatige, exponentiële toename aan energiebehoefte is overigens niet exclusief voorbehouden aan homo sapiens. Ze geldt net zozeer voor e-coli en voor moleculen, laat Hengeveld zien.
Wie vervolgens opmerkt dat we nu toch naar een circulaire economie gaan, waar afval voedsel wordt en waarin we cradelen bij het leven, wordt onverbiddelijk afgestraft door de auteur. Recycling is gedoemd om te mislukken. Op de eerste plaats omdat het opnieuw meer energie vergt en op de tweede plaats omdat er bij elke fase van hergebruik toch grondstof verloren gaat, zodat er ten slotte niets overblijft om te hergebruiken. We zijn gedoemd om met veel minder mensen veel minder te consumeren. Zo is het en niet anders.
Daarmee verlaat Hengeveld volgens mij de wetenschap. Volstrekt onaangekondigd haalt hij de opmerking uit de coulissen, dat kernenergie de enige oplossing is voor de toenemende energiebehoefte. Zon en windenergie worden afgeserveerd met een opmerking dat voor de productie van zonnecellen en windmolens toch ook grondstoffen nodig zijn. Maar een onderbouwing van die stellingen krijgen we niet.
Dat is best pikant, want juist de toepassing van zonne-energie haalt een belangrijk deel van de kritiek van Hengeveld op cradle-to-cradle onderuit. Immers, de energieproductie van zonne-installaties is extreem groot in verhouding tot hun materiaalverbruik, zeker bij CSP (concentrated solar power waarbij met spiegels stoom wordt opgewekt, waarmee elektriciteit wordt gemaakt in een gesloten systeem)
En ook aan technische ontwikkeling en menselijke inventiviteit, die kunnen leiden tot een snel afnemende materiebehoefte, wordt nauwelijks een woord verspild.
Natuurlijk gaan we met (te) grote snelheid op een haakse bocht in de menselijke geschiedenis af. Een bocht waar we maar al te makkelijk uit kunnen vliegen. En natuurlijk draagt vooral de omvang van de bevolking bij aan dat risico. Maar aan nog meer doembeelden van angst en onmacht hebben we geen behoefte. Wie nu nog niet weet hoe kritiek de situatie is, die wil het waarschijnlijk ook niet weten. En de rest van ons wil oplossingen. Maar die geeft ook Hengeveld niet.
Daarmee schaart Hengeveld zich bij een wildgroei aan doemdenkers zonder visie. Waarom je het boek dan toch zou moeten lezen? Om zo gefrustreerd te raken door zijn deels scherpe en terechte analyse en zijn volledig verzaken in het aandragen van oplossingen, dat je niets anders meer kan bedenken dan zijn ongelijk te gaan bewijzen. Daarmee draag je dan als vanzelf bij aan duurzame oplossingen voor deze crisis.
