Wordt 2022 een rampjaar voor duurzaamheid, klimaat en voor jou?

Is er nog hoop op een beetje respijt voor duurzaamheid en klimaat in de rest van 2022? De vooruitzichten daarop zijn niet bepaald gunstig. Het kan nog veel kanten op, maar wat kunnen we op basis van de ontwikkelingen nu al verwachten, en hoe bereiden we ons daarop voor?

2022 krijgt steeds meer weg van het jaar, waarin de perfecte storm losbarstte. Het is zo’n periode waarin alles wat je niet wil, tegelijk gebeurt en de hele wereld op z’n kop zet. Zo voelt het nu al. Maar we moeten nog vier maanden door. 

Wat we zien is het begin van een herijking van de machtsbalans in de wereld. Het kapitalistische systeem heeft harde grenzen van haar tegenstanders bereikt: voor Rusland door het structureel reduceren van zijn geopolitieke invloed, voor China juist door het in de weg staan van de uitbreiding daarvan. De harde confrontaties die dat oplevert beloven weinig goeds.

Wat er vooraf ging

Veel van wat er dit jaar (en in de aanloop er naartoe) escaleerde zijn gebeurtenissen en ontwikkelingen, waarvan ons werd voorgehouden door leiders, experts en media dat ze juist níet zouden plaatsvinden.

Ik noem er een paar:

• Rusland zou een betrouwbare energieleverancier zijn
• de nato zou niet verder uitbreiden naar het oosten
• co2 uitstoot zou omlaag gaan
• Poetin zwoor bij hoog en bij laag dat Rusland Oekraïne niet zou aanvallen
• de coronagolf zou met een paar maanden voorbij zijn
• inflatie zou beperkt zijn en kort van duur
• stijging van energieprijzen zou maar tijdelijk zijn

en sinds een paar weken hebben we alweer twee nieuwe varianten: apenpokken worden geen epidemie, en Pelosi bezoekt Taiwan om de democratie daar te versterken.

Wanneer je de verschillende ‘voorspellingen’ (of waren het leugens?) op een tijdlijn plaatst, zie je hoe de escalatie onder de radar heeft plaatsgevonden.

Voor zowel de pandemie, als voor de ‘speciale operatie’ in Oekraïne, start die lijn rond 1990. 

Het was rond die tijd dat wetenschappers serieus begonnen te waarschuwen voor de waarschijnlijkheid van komende pandemieën en het was de tijd waarin de Nato en de VS toezeggingen en beloftes deden om de Nato niet richting Rusland uit te breiden, vanuit de toen geldende grenzen.

Bovendien was het de periode waarin de grote klimaatconferenties van de VN werden voorbereid, die onder andere resulteerden in de afspraken van Kyoto en Parijs. 

We weten nu dat van alledrie verzekeringen er geen is nagekomen of ingevuld. De Nato breidde zich uit als een konijnenfamilie en de kans op een pandemie werd wereldwijd volledig onder het hoogpolige tapijt van de regeringsburelen geschoffeld. Het klimaat werd tenminste nog wat lippendienst bewezen, maar mocht zich verder vrijwel ongestoord opwarmen voor extreme uitbarstingen. 

Hoe dat zo kon gebeuren? In het midden jaren 80 van de vorige eeuw werd de neoliberale economie (NLE) gelanceerd door het duo Thatcher & Reagan. Uitgedost met het label ‘Goedgekeurd door de bewakers van de democratie’ leende deze zich uitstekend voor een koppelverkoop: wie democratie wilde, kreeg de NLE er gratis bij. Wie niet meewerkte werd achtergelaten in chaos. Vraag het maar aan Irak, of aan Afghanistan.

Wat in de NLE te veel geld kost, wordt afgeserveerd. Zoals klimaatbescherming. Of het voorkomen van pandemieën. En wat de NLE helpt te groeien krijgt vrij spel. Zoals de Nato.

Als de voorzitter van het parlement van de Verenigde Staten van Amerika de andere kant van de wereld opzoekt om er ‘de democratie te helpen versterken’ op een eiland dat door een concurrerende wereldmacht wordt geclaimd, moet je dus gezond achterdochtig worden. Vooral als dat eiland de wereldproductie van – toch al schaarse – computerchips domineert. Want die minuscule krengen zijn zo’n beetje de motor van de onvolprezen NLE geworden. Om die veilig te stellen wil je wel een risicootje nemen natuurlijk.

Wie profiteert?

We zagen tijdens de coronapandemie al dat de verschillen in rijkdom versneld toenamen. Vooral de grote bedrijven profiteerden. Dat is nu met de exploderende inflatie niet anders: veel bedrijven verhogen de prijzen zelfs extra bovenop de inflatie-stijgingen.

Heel veel van dat geld stroomt de oceaan over, een groot deel van de superverdieners zijn immers in Amerikaanse handen. Maar er speelt nog meer.

Omdat Europa de rente minder snel verhoogt dan de VS, en doordat de vraag naar dollars in een crisis doorgaans toeneemt, wordt de dollar duurder. Europa zit juist in de knel omdat het vrijwel alle energie moet importeren, en moet betalen in dollars.

De sterke dollar maakt import voor de VS goedkoop, export levert meer op en de stijging van de dollarkoers compenseert de renteverhoging bij afbetaling van (staats)schulden. De hoge energieprijs maakt energieproductie in de VS winstgevender, en maakt het desastreuze fracking weer rendabel. De oorlog in Oekraïne zorgt voor meer wapenaankopen door Europa in de VS en maakt Europa afhankelijker van hun energie.

Ook waren de VS vele jaren lang de grootste exporteurs van tarwe en maïs. Die positie stond de laatste jaren juist onder druk vanwege toenemende concurrentie uit….. Rusland en Oekraïne. Door het wegvallen van de graanexport uit Oekraïne en Rusland wordt de positie van de VS weer veel sterker, en door de hogere prijzen wordt er meer verdiend, net zoals bij olie en gas. 

Wat kunnen we verwachten?

Amerika heeft er op de korte termijn kennelijk groot belang bij om de oorlog langer te laten duren, ook al omdat die Rusland verder zou verzwakken. Europa vangt de klappen op, wordt zwakker en wordt (weer) afhankelijker van de VS.

Problemen in toeleveringsketens kunnen verder toenemen door de spanningen rond Taiwan en door steeds weer oplaaiende covid-infecties en bijbehorende lockdowns in China. Dat levert voortdurende tekorten op van vitale onderdelen van veel producten, zoals computerchips. Wat er wel geleverd kan worden wordt nog duurder.

Klimaatverandering zorgt ondertussen voor steeds meer olie op het vuur. Bosbranden zorgen voor nog meer uitstoot en versnelling van de klimaatverandering, droogte en laag water zorgen voor problemen in de landbouw, transport en de energievoorziening in zowel kolencentrales (geen aanvoer van kolen) als kernenergie (geen koeling voor de reactors). Op andere momenten en plaatsen zorgt extreme regen voor slachtoffers en vernieling van infrastructuur.

Duurzaamheid en klimaat worden de grote verliezers (en democratie misschien ook)

Duurzame producenten hebben meer last van de ontwikkelingen dan reguliere: ze zijn doorgaans al duurder en door duurdere grondstoffen en onderdelen, die vaak beperkter beschikbaar zijn, lopen de levertijden verder op. Dat is vooral voelbaar in de energietransitie: elektrisch auto’s zijn steeds moeilijker leverbaar en worden duurder. Hetzelfde geldt voor zonnepanelen, omvormers en voor windturbines, maar ook in andere sectoren. 

Door de stijgende (energie)prijzen hebben consumenten en kleinere bedrijven minder ruimte om te investeren. 

Door de oplopende rente en de onduidelijke vooruitzichten voor de opbrengst wordt het moeilijker om grote (klimaat)projecten te financieren. 

De rel tussen de VS en China over het bezoek van Nancy Pelosi aan Taiwan zet de klimaatdoelen -opnieuw- op scherp, omdat China alle klimaatoverleg met de VS per direct heeft stopgezet.

Terwijl gesprekken over klimaatmaatregelen vertragen, versnellen de gevolgen van de klimaatverandering. Hitte, droogte, overstromingen, bosbranden, ze komen inmiddels vrijwel dagelijks voorbij in de nieuwsuitzendingen.

De tussentijdse verkiezingen in de VS beloven weinig goeds voor de steun voor de huidige regering van Joe Biden. Vooral de exploderende inflatie wordt hem aangerekend en zijn eigen partijgenoten trekken hun handen al langzaam van hem af.

De onlangs goedgekeurde plannen voor enorme investeringen in onder andere schone energieprojecten zullen hem en het klimaat daarbij op korte termijn niet gaan helpen. Het kost jaren voordat er überhaupt een schop de grond in gaat, door omslachtige en ondoorzichtige regels en door de vele procedures die zullen worden aangespannen door tegenstanders van de voorgenomen projecten.

Die zwakke positie van Biden geeft -nog- meer ruimte aan de conservatieve krachten in de VS die vooral de fossiele industrie steunen. Mocht dat leiden tot een terugkeer van Trump (of een aanhanger), dan kan ook Europa de borst nat maken. Het zal onder Trump 2 op aanzienlijk minder steun van de VS kunnen rekenen, maar wel geconfronteerd worden met rechtstreekse ondermijning van de EU, gezien zijn innige vriendschap met Viktor Orbán en andere politici van onfris statuur. 

Wat kun je er zelf aan doen?

De komende tijd domineert onzekerheid over zo’n beetje alles waar we tot nu toe nauwelijks over hoefden na te denken. Aan de politieke ontwikkelingen kun je weinig doen. Maar om jezelf financieel een beetje te beschermen helpt het om zo weinig mogelijk schulden te hebben, dan ben je minder gevoelig voor inflatie. 

Leg wat strategische voorraden aan en beperk onnodige uitgaven. Niet dat je nu meteen moet gaan hamsteren, maar wat extra voorraad van houdbare zaken kan helpen om tijdelijke onderbrekingen van aanbod te overbruggen. Zorg voor een reserve computer en telefoon (onderhoud die oude nog maar een tijdje). De tijd dat je de volgende dag je bestelde apparaat in huis hebt kan voorgoed voorbij zijn. 

Breng je energieconsumptie zo veel mogelijk terug, zowel van je woning als van je vervoer. De thermostaat lager en wat slimmer je kilometers plannen levert meteen iets op, voor jezelf en voor het klimaat. En kun je nog wat investeren? Isoleer nog wat extra, leg die zonnepanelen toch maar aan wanneer je dat nog niet hebt gedaan (want dat compenseert ook het verbruik van de airco die je straks misschien nodig gaat hebben). 

Misschien nog het belangrijkste: wen jezelf aan om te denken vanuit veerkracht en weerbaarheid, in plaats van luxe en comfort. Wat heb je echt nodig en wat houdt je overeind als het echt tegenzit. Want de tegenwind houdt nog wel een tijdje aan.

Peter van Vliet