10 punten om 2023 en verder leefbaar te houden

Aan het begin van een nieuw jaar rollen de experts over elkaar heen met voorspellingen en trends die het leven gaan beïnvloeden. Die komen maar zelden uit; de meeste voorspellingen voor 2022 konden na een paar weken al de prullenmand in. Daarom kijkt Duurzaamnieuws nu liever naar concrete maatregelen die dat wel kunnen doen.

In de afgelopen periode hebben we gezien dat de samenleving best snel kan reageren op ingrijpende veranderingen. Kijk bijvoorbeeld naar de reactie op COVID: waar het vroeger vele jaren duurde om een vaccin te ontwikkelen, lukte dat nu binnen een jaar.

Zonne-energie groeide in Europa maar liefst met 25% in 2022, ondanks aansluitings- en leveringsproblemen. En de energiebesparing was enorm, onder druk van hoge prijzen.

Wat er nog aankomt

Als het moet dan kan het vaak, ook al piept en kraakt het. 2022 heeft ons wakker geschud en uit onze comfortzone gehaald. Met die nieuwe alertheid is het nu een goed moment om meer hervormingen door te voeren, en oude vanzelfsprekendheden opnieuw tegen het licht te houden. Die waren vaak gebaseerd op “wat kost het” of “wat levert het op”. Kortom, op financiële criteria. De nieuwe vragen zijn: “Kan het eenvoudiger”, “Maakt het ons weerbaarder en veiliger”, “Biedt het voordeel voor iedereen”.

Wat we kunnen doen

Om de nieuwe problemen het hoofd te bieden en grotere problemen in de naaste toekomst te voorkomen, is het belangrijk om prioriteiten te herzien. Het doel is om snel middelen vrij te maken en in te zetten voor maatregelen die maatschappelijk relevanter zijn geworden.

Covid heeft de gezondheidszorg onder druk gezet. De oorlog zette onze energiezekerheid op de tocht. Beide hebben grote gevolgen voor de leveringszekerheid van veel grondstoffen en producten, die voorheen als vanzelfsprekend in overvloed aanwezig waren. En de nieuwe schaarste zorgt in een vrije markt voor onacceptabele prijzen. Daardoor worden burgers hard geraakt en kunnen veel bedrijven zich onnodig verrijken. Dat speelt zich allemaal af tegen de achtergrond van een zich snel verdiepende klimaatcrisis.

Maatregelen om de leefbaarheid te beschermen moeten dan ook op afzienbare termijn realiseerbaar zijn.

• Nationaliseer energiebedrijven. Dat kan vrij snel en het geeft de overheid de mogelijkheid om prijzen in de hand te houden. Duitsland is er al mee begonnen.
• Introduceer noodprocedures voor uitbreiding netcapaciteit. De aansluiting van nieuwe schone energiebronnen wordt geremd door te weinig capaciteit op het net. Uitbreiding wordt vooral vertraagd door procedures. Door deze te verkorten kan veel sneller worden uitgebreid, de afhankelijkheid van fossiele bronnen worden verminderd en de prijzen worden verlaagd.
• Koppel de gas- en elektriciteitsprijs los. Waar de markt nu eens kan zorgen voor lagere prijzen, wordt deze gefrustreerd door de prijskoppeling. Schaf die koppeling af en bereken stroom naar de werkelijke kosten. (Wordt deze werkelijkheid?)
• Verbied korte afstandsvluchten. Die zijn extra vervuilend en de trein is een goed alternatief. Minder luchtvaart helpt ook het stikstofprobleem op te lossen.
• Schaf btw af op lokaal geproduceerde biologische voeding (en verhoog deze op niet noodzakelijke import) Dat helpt het klimaat en de ombouw van onze landbouw
• Bevries uitrol 5g. 5g verbruikt relatief veel energie en kritische onderdelen, want er zijn heel veel routers voor nodig. De techniek houdt bovendien een strategische afhankelijkheid van China in door de gebruikte elektronica, die bovendien schaars is geworden. Toepassingen dragen nauwelijks bij aan maatschappelijke zekerheid, ze zijn vrijwel uitsluitend commercieel.
• Voer een co2 budget in. Met een co2 budget kan uitstoot worden beperkt tot noodzakelijke voorzieningen / reisbewegingen, met behoud van keuzevrijheid.
• Zet grootschalig in op elektrisch deelvervoer in steden. Het oude idee van iedereen een eigen auto werkt niet meer, vooral niet in de steden. Nu elektrisch vervoer begint door te breken ontstaan ook problemen in levering, laad-infrastructuur, energieverbruik en ruimte. Elektrisch deelvervoer helpt die allemaal op te lossen.
• Start serieuze experimenten met een basisinkomen. Het basisinkomen helpt om maatschappelijke gelijkheid te bevorderen en armoede te bestrijden. Het maakt de arbeidsmarkt flexibeler en de overheidsfinanciën simpeler. Experimenten laten dat telkens weer zien.
• Stop met sturen op economische groei en BBP. Het is al een ouwetje in deze lijst: veel groeperingen vragen er al tientallen jaren om. Ga nu eens sturen en meten op maatschappelijk welzijn, in plaats van nietszeggende Euro’s of dollars.

Maatregelen als deze kunnen op redelijk korte termijn worden uitgevoerd, ondanks dat de overheid hierin het voortouw moet nemen. Dat lijkt een paradox, maar het kan wel. De Covid maatregelen waren er vrij snel, terwijl ze toch ingrijpend waren. Zo ook het energie prijsplafond. Misschien verdienden ze geen schoonheidsprijs, maar er gebeurde wel iets. Zo kan het hier ook. Misschien moeten we maatschappijbreed wat meer druk op kamerleden zetten? Het zou zomaar kunnen helpen.

2023 gaat niet makkelijk worden. Maar het kan wel het moment zijn om de spreekwoordelijke kansen van de crisis af te stoffen en uit te proberen. Zodat we er nog lang over praten als het jaar van de omslag.

Omslag ‘23, mijn wens voor ons allemaal!

Peter van Vliet