In een ogenblik van onoplettendheid noemde ik in mijn vorige column de bossen “de longen der aarde”. Dat is natuurlijk een metafoor voor de functie van gasuitwisseling. Gelukkig was er een oplettende lezer die me erop attendeerde dat de vergelijking niet klopt. De gasuitwisseling is namelijk precies omgekeerd aan die van longen. De bomen ademen geen koolzuurgas (CO2) uit, maar nemen het juist op en produceren daarbij Zuurstof (O2).
In een poging om een en ander te onderbouwen met wat getallen stuitte ik echter op een woud van tegengestelde meningen binnen wetenschappelijke kringen. Het beeld dat algemeen de publieke opinie beheerst, is dat we als de bliksem miljarden, nee triljoenen bomen zouden moeten planten om de aarde te redden van een inmiddels te hoge CO2 concentratie. Zelfs als we nu zouden stoppen met ons gebruik van fossiele energie, of alle emissies van CO2 door mensen en industrie onder de grond zouden stoppen, zouden we het klimaat niet meer kunnen redden. We moeten dus iets doen om de huidige te hoge concentratie naar beneden te krijgen en aanplant van bossen zou daarvoor de enige methode zijn.
Geld verdienen
Dit besef heeft intussen een industrie opgeleverd die veel geld verdient met herbebossingsprojecten. Ook mogen bosbestanden meegeteld worden in de nationale koolstofbalansen zodat die gunstiger voor een land uitkomen en krijgen landen daarvoor kredieten. De luchtvaartsector gebruikt donaties voor bosaanplant ter compensatie van vliegschaamte. Daarover schreef ik al eens eerder en kwam tot de conclusie dat dit je reinste volksverlakkerij is. Tegelijkertijd oogsten de dramatische ontbossingen in Brazilië en Indonesië ten behoeve van Soja en Palmolieplantages veel kritiek vanuit de milieu- en klimaatbeweging. De belangen van de herbebossers zijn inmiddels zo groot dat een groep wetenschappers de volle laag shit over zich heen kreeg toen ze de functionaliteit van bossen als vastleggers van koolstof ter discussie durfden te stellen.
Het is niets nieuws dat de netto binding van koolstof sterk afhangt van de productiviteit van een bos. Ondanks de hoge groeisnelheid van bomen in tropisch regenwoud, is na enige tientallen jaren de afsterving van biomassa en vertering van dood hout in de humuslaag door een leger bodem micro-organismen en insecten soms net zo groot. Behalve van de leeftijd van het bos, hangt dit ook af van de bodemgesteldheid. In een moerasbos verteert de humuslaag niet snel en vormt zich veen. De veenlaag legt dan meer koolstof vast dan het hout. In een productiebos wordt het hout weggehaald voordat het bos rijp is en zichzelf verteert, maar of er een netto vastlegging plaatsvindt hangt helemaal af van wat er daarna met het hout gebeurt. Hout dat vroeger of later in een kachel verbrand wordt, kan eventueel het gebruik van fossiele brandstof vervangen en daarmee de emissie terugdringen, maar via deze route verdwijnt er netto geen CO2 uit de atmosfeer.
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan met een donatie. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
Meer dan bos alleen
Het vastleggen van koolstof in veen is niet voorbehouden aan bossen. Ook andere vegetatietypen kunnen hier aan bijdragen. Of dit gebeurt hangt weer helemaal af van de waterspiegel. Stijgt die langzaam mee met de veenvorming dan gaat het goed, maar bij een verlaging van het waterpeil zal het veen alsnog verteren en komt de CO2 weer vrij. Gezien de enorme omvang van moerasgebieden met veenvorming gedurende de afgelopen 10.000 jaar (het holoceen) en de wisselende hoeveelheden neerslag en variabele waterspiegels, denkt men dat dit de op en neergaande klimaatveranderingen gedurende het holoceen kan verklaren.
Wat geldt voor biomassa in veen, geldt eigenlijk ook voor biomassa in de wereldzeeën en oceanen. De hoeveelheid koolstof die in algen en wieren wordt vastgelegd is enorm, maar netto kan het nul zijn omdat de afstervende biomassa weer verteert. Alleen in gebieden waar het mariene sediment naar zuurstofloze dieptes wegzakt en zich laagje voor laagje ophoopt is er een netto vastlegging van koolstof. In het plaatje van Nasa Earth Observatory staan wat getallen over de massabalans.
De recente publicaties die zo veel kritiek kregen van de herbebossers betrof echter een paar andere processen. Gabriel Popkin geeft daarvan een overzicht in Nature.
Zo zouden de dennenbossen in koude gebieden het albedo effect van een witte besneeuwde of bevroren bodem teniet doen en daardoor veel zonnewarmte absorberen. Het is totaal niet duidelijk hoe groot de bijdrage van dit effect op wereldschaal is. Een ander proces betreft de emissie van methaan, terpenen, isopropaan en andere vluchtige koolwaterstoffen met een sterk broeikaseffect dan wel met een effect op wolkenvorming.
Waterdamp
Dat grote bosgebieden enorm veel water verdampen is niets nieuws, maar tot op heden is het met de beste klimaatmodellen niet mogelijk te voorspellen of dit positief of juist negatief bijdraagt aan de opwarming van de aarde. Immers waterdamp is een sterk broeikasgas, maar wolken reflecteren juist zonlicht.
Het hele beeld rondom de functie van bossen en bomen kan nog veel gecompliceerder gemaakt worden als we andere aspecten dan klimaatopwarming er bij betrekken. Zo zijn er regionale invloeden op de hoeveelheid regenval in een gebied en er is een buitengewoon grote rol voor bomen als vastleggers van stof en het tegengaan van erosie. Als opvangers van stof zou de metafoor van longen der aarde wellicht nog juist zijn. Maar er is nog meer, want in steden waar de opwarming vanwege de hoeveelheid steen een graad of tien erger is dan daarbuiten, is de schaduw van bomen een zegen. Ook het psychologisch effect van bomen mag niet vergeten worden en tenslotte vormen natuurlijke bossen een complex ecosysteem met duizenden soorten planten en dieren.
Die laatste functie gaat echter verloren als men zoals gebruikelijk is na het kappen op de kaalslag jonge bomen van hetzelfde soort aanplant en aldus oerbossen omzet in productiebos.
Al met al reden om het beeld van bossen als “longen der aarde” flink te nuanceren en voor de invloed op de CO2 balans en het klimaat de resultaten van tal van lopende meetprogramma’s vanuit hoge torens en satellieten eerst maar eens af te wachten.
Han Blok
