Burgerschap voor de toekomst: duurzaam en divers

We staan voor de grootste uitdaging ooit: een halt toeroepen aan klimaatverandering. Daartoe moet Nederland halverwege deze eeuw van het gas af zijn en gaan we grondstoffen- en materialenstromen circulair organiseren. Om het internationale belang van duurzame ontwikkeling te onderstrepen ondertekende ook de Nederlandse overheid de Sustainable Development Goals. Telkens opnieuw wordt benadrukt dat de burger actief moet bijdragen aan de duurzame transitie. Genoeg te doen de komende decennia en dat lukt alleen als we dwars door alle organisatielagen en over alle grenzen heen de krachten bundelen, want duurzaam doe je niet alleen. Hoogste tijd voor toekomstgericht burgerschap.

Onze nabije toekomst is een verbindend thema bij uitstek, maar onze regering lijkt andere zorgen te hebben. Onze nationale driekleur, volkslied en de Nachtwacht blijken namelijk onvoldoende gewaardeerd te worden door de schooljeugd. Burgerschaplessen, opgebouwd rond een verleden dat landgenoten met en landgenoten zonder Nederlandse roots ten principale niet delen, moeten daar verandering in brengen. Democratie zit niet in de genen, aldus de verantwoordelijke minister. Een natie die met de voeten in het stijgende zeewater en met de blik naar binnen haar volkslied kan zingen, is dat waar de huidige regering in de toekomst om herinnerd wil worden? Smeltende poolkappen en plastic soup trekken zich niets aan van landsgrenzen en een al dan niet gedeelde nationale historie. Wij pleiten voor het zoeken naar verbinding in het nu, gericht op een gezamenlijke, duurzame toekomst. Duurzaamheid blijkt namelijk niet in de genen te zitten.

Ongemakkelijke thema's

Voor nog te veel mensen binnen en buiten Nederland zijn termen als klimaat, duurzaamheid en circulariteit abstracte en ongemakkelijke thema’s waar oplossingen voor bedacht worden door mensen die zij niet kennen en die hen niet kennen. Duurzaamheid zorgt daarmee voor een nieuwe tweedeling in de Nederlandse samenleving: tussen hen met toegang tot kennis en netwerken gericht op transitie, en zij die deze kennis en toegang ontberen. Die tweedeling doorbreken vereist toenadering van twee kanten.

Met betrekking tot onze toekomst zijn wij allemaal probleemeigenaar van duurzaamheidsvraagstukken veroorzaakt door huidige en vorige generaties. Velen lijken onvoldoende doordrongen van de urgentie van dergelijke problemen; ze zijn onvoldoende bekend met wat zij zelf kunnen bijdragen of ze hebben simpelweg andere prioriteiten. Dat is niet zo vreemd; dergelijke ingewikkelde vraagstukken zijn bijna niet te bevatten voor de burger die er niet dagelijks mee bezig is en die onvoldoende beseft dat duurzaam iets is dat je samen moet doen. Mensen die dat wel en al lang weten kom je veelvuldig tegen op de vele seminars en conferenties die aan duurzaamheid, klimaat en circulariteit gewijd worden. Daar bespreken zij hoe zij anderen zouden kunnen bereiken en betrekken.

Wat zelden gebeurt is dat die anderen daadwerkelijk worden uitgenodigd of opgezocht om te vragen naar hun kennis, ideeën en ervaringen. Op die seminars tref je zelden de Nederlanders met internationale roots die effecten van klimaatverandering of de dreiging van conflicten rondom grondstoffentekorten van dichtbij, vaak uit pijnlijke eigen ervaringen, kennen. Die deze kennis graag delen en die de kennis die zij in Nederland opdoen over duurzaamheidvraagstukken graag terug koppelen naar de sociale netwerken binnen en buiten Nederland waar zij deel van uitmaken. Om de hoek van diezelfde seminars groeien nieuwe generaties op die te weinig meekrijgen over het belang van de duurzame transitie.

Kracht van diversiteit

Voor innovatie heb je een divers team nodig. Als de overheid serieus werk wil maken van de duurzame transitie wordt het de hoogste tijd om de rijkdom aan ervaringen, meningen en ideeën van alle Nederlanders daarbij te betrekken. Dat lijkt makkelijker gezegd dan gedaan, want net als duurzaamheid blijkt oog voor de kracht van diversiteit niet bij iedereen in de genen te zitten. Nederlanders zonder ‘duurzame roots’ moeten dus toegerust worden met kennis en netwerk om samen met anderen bij te kunnen dragen aan de transitie. Dat begint op de plek waar alle geledingen van de samenleving elkaar tegenkomen: op school. Vanaf jonge leeftijd al samen aan de slag gaan met duurzame thema’s om je eigen toekomst vorm te geven; het gebeurt nu nog veel te facultatief. Een hoofdstuk hier, een projectweek daar… overvolle onderwijsprogramma’s bieden nauwelijks ruimte voor ontwikkeling van duurzaam denken. Juist nieuwe generaties; de probleemeigenaren van de nabije toekomst, verdienen het om al vanaf jonge leeftijd samen te leren denken in, en werken aan, duurzame oplossingen. Hoogste tijd dus voor het structureel inbedden van duurzaam denken met en voor iedereen in het onderwijs!

De voorvaderen waarover de minister de jeugd zo graag wil onderwijzen, konden hun stempel op onze geschiedenis drukken doordat ze een verschil maakten, overigens niet zelden omdat ze ‘van buiten’ kwamen. De historische mijlpalen van democratisch burgerschap kenmerken zich doordat ze disruptief waren en een kentering bewerkstelligden. Laat ons, in alle diversiteit die de Nederlandse samenleving rijk is, de generatie worden waarover dat in de toekomst gezegd kan worden met betrekking tot de duurzame transitie.

Moniek Kamm, Qader Shafiq

Moniek Kamm is docent / onderzoeker bij Saxion UAS, faculteit FEM, waar zij zich vanuit het lectoraat Business Models bezig houdt met de koppeling van onderwijs en onderzoek rondom de organisatievraagstukken die de duurzame transitie met zich meebrengt. Moniek doet promotie onderzoek naar strategieontwikkeling bij regionale community-based netwerken. Haar onderzoek sluit aan bij het onderzoeksprogramma naar Nieuwe Business Modellen onder leiding van Prof. Dr. J. Jonker. Daarnaast heeft ze ruime ervaring met programmamanagement binnen projecten rondom duurzame ontwikkelingsvraagstukken. Contact: m.a.a.kamm@saxion.nl

Qader Shafiq is directeur van Bureau Wijland, partner in Duurzaamheid en Diversiteit. Hij is initiatiefnemer van o.a. de Academie voor Kleurrijk Leiderschap en Kleurrijk Groen, een project dat Nijmegenaren met internationale roots actief betrekt bij de Nijmegen Green Capital. Qader is een Nederlander met Afghaanse wortels, 
geboren in Kabul. Zijn niet aflatende inzet voor het verbinden van alle Nederlanders en zijn scherpe blik op de samenleving zijn terug te vinden in de vele gedichten en columns die hij publiceert. Contact: q.shafiq@bureauwijland.nl

Foto: Raad van kinderen, Jumbo.

Lees meer over: maatschappij

Meer artikelen uit de categorie: Inzicht