De Nederlandse energiehuishouding gaat ingrijpend op de schop. Onze wijken worden volgens de kabinetsdoelstelling aardgasvrij en klimaatneutraal. De verduurzaming van de warmtevoorziening is hierbij een belangrijk aandachtspunt. Welke mogelijkheden liggen er dan voor warmtebronnen zoals aardwarmte, aquathermie, biomassa en de restwarmte uit afvalverwerking en datacenters?
De Nederlandse overheid heeft de ambitie om de gebouwde omgeving uiterlijk in 2050 aardgasvrij en klimaatneutraal te maken. In deze transitie staan warmtenetten steeds meer in de belangstelling. Van oudsher maken warmtenetten gebruik van warmte uit afvalverwerkingsinstallaties en gascentrales. Maar er zijn inmiddels steeds meer bronnen die duurzamere warmte kunnen leveren. Van zonnecollectoren, aardwarmte en waterstof tot aquathermie, biomassa en datacenters.
In de meeste scenario’s voor onze toekomstige warmtevoorziening – van het rapport van het klimaatpanel van de Verenigde Naties tot het recent doorberekende Klimaatakkoord in Nederland – speelt biomassa een belangrijke rol. Toch worden er ook kanttekeningen geplaatst bij de duurzaamheid van het verbranden van biomassa.
CO2-vrije warmte
“Nuon/Vattenfall heeft de ambitie dat de stadsverwarming uiterlijk in 2040 volledig CO2-vrij is. Dat vraagt om een brede mix aan verschillende klimaatvriendelijke warmtebronnen”, zegt Bart Dehue, programmamanager duurzame warmte bij Nuon, dat in acht regio’s in Nederland warmtenetten beheert.
De warmtenetten van Nuon in Amsterdam-Oost, Diemen en Almere verminderen de CO2-uitstoot op dit moment met 45 procent in vergelijking met gasgestookte cv-ketels. Als onderdeel van de route naar CO2-vrij wordt het warmtenet aangesloten op een nieuwe biomassaketel die wordt gebouwd naast de huidige gascentrale in Diemen. Dehue: “De grootschalige inzet van duurzame bronnen zoals geothermie en waterstof is op korte termijn nog niet mogelijk. Warmte uit datacenters of oppervlaktewater is nog niet geschikt voor alle woningen vanwege de lage temperatuur en draagt op de korte termijn nog onvoldoende bij aan het reduceren van de CO2-uitstoot. Daarom is biomassa nu de best available option.”
Cor Leguijt, manager Energie & Brandstoffen bij CE Delft, onderschrijft deze visie. “Op de korte termijn zijn er voor het warmtenet in Diemen geen andere duurzame opties beschikbaar dan biomassa. Geothermie kan een belangrijke bron gaan worden, maar voor het gebied rond Diemen is pas recent een onderzoeksprogramma gestart dat moet uitwijzen of die techniek daar mogelijk is.” Ervan uitgaande dat de diepe ondergrond überhaupt geschikt is voor de warmtewinning, duurt het nog zeker zo’n tien jaar voordat er een werkende geothermiebron is gerealiseerd die kan worden aangesloten op het warmtenet.
Rijtje van duurzame bronnen
Ook Kornelis Blok, hoogleraar energiesysteemanalyse aan de TU Delft en directeur bij adviesbureau Navigant (voorheen Ecofys), vindt dat de keuze voor biomassa op dit moment goed verdedigbaar is. “Hoe sneller we CO2 besparen, des te beter het is voor het klimaat. Op de korte termijn is biomassa een goede manier om CO2-emissies te verminderen en opwarming van de aarde te beperken. Biomassa hoort zeker thuis in het rijtje van duurzame bronnen. Niet voor niets maakt biomassa deel uit van allerlei duurzame scenario’s, zoals die van de Europese Commissie en het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties.”
Biomassa als back-up
De biomassacentrale in Diemen is een tijdelijke tussenstap op weg naar een warmtenet met andere duurzame bronnen, benadrukt Dehue. “De biomassacentrale zal de komende twaalf jaar volop in gebruik zijn. Maar in deze periode worden ook allerlei nieuwe bronnen ontwikkeld en aan het warmtenet gekoppeld. Denk aan geothermie, restwarmte uit datacenters, aquathermie en waterstof.” De biomassacentrale gaat steeds meer fungeren als back-up voorziening voor piekmomenten. Bijvoorbeeld als het heel koud is of als de andere installaties in onderhoud of storing zijn. Zodra er voldoende warmte uit andere duurzame bronnen beschikbaar is, zal de biomassaketel weer uit gebruik gaan.
Leguijt en Blok achten een lock-in effect, waarbij het ontwikkelen van alternatieve bronnen door de komst van de biomassacentrale wordt gehinderd, onwaarschijnlijk. Ze wijzen erop dat serieus werk wordt gemaakt van het ontwikkelen van alternatieven, wat blijkt uit de verschillende pilots – bijvoorbeeld met restwarmte uit datacenters – die in de planning staan.
Geen opties uitsluiten
Leguijt concludeert: “Het draait uiteindelijk om de vraag: wil je het klimaatprobleem aanpakken of niet? Als je oplossingen afwijst die nu mogelijk zijn, zoals de biomassaketel, dan creëer je de situatie dat de komende tien jaar nog aardgas wordt verstookt. Als we het klimaatprobleem serieus willen aanpakken dan kunnen we ons simpelweg niet permitteren om opties uit te sluiten.”
Samen bepalen we de richting van de toekomst, elke dag weer. Koelen we het klimaat weer af? Blijven we veilig? Maken we de samenleving eerlijker? Als je kunt, help dan mee. Steun ons als lid of donateur. Want zonder voldoende ondersteuners redden we het niet. Dank je wel.
Wil je ons liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan hier aan voor de gratis nieuwsbrief.
Alvast bedankt - en blijf veilig en gezond!
Team Duurzaamnieuws
