Twee jaar geleden zette ze samen met staatssecretaris Knops van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en gedeputeerde Baljeu van de provincie Zuid-Holland haar handtekening onder de Green Citydeal EnergieRijk Den Haag. “Een unieke samenwerking. Drie bestuurlijke lagen, Rijk, provincie en gemeente, verenigd in één programma; dat zie je nergens anders in Nederland”, aldus Liesbeth van Tongeren, wethouder Duurzaamheid, Milieu en Energietransitie in Den Haag. Maar: “We hebben nog heel wat elektrodeboilers te gaan.”
Doel van EnergieRijk Den Haag (ERDH) is om 24 overheidsgebouwen in het Haagse centrum klimaatneutraal te krijgen in 2040 én een succesvolle aanpak te ontwikkelen die de stedelijke energietransitie in binnen- én buitenland helpt versnellen. Van Tongeren: “De gebiedsgerichte aanpak is deel van de opgave die er vandaag de dag nu eenmaal ligt. Vroeger zochten mensen brandhout en staken ze turf om in hun brandstofbehoefte te voorzien. Later raakten wij in Nederland behoorlijk verwend door de Groningse gasbel. We zijn het heel normaal gaan vinden dat je op kantoor en thuis de boel gemakkelijk verwarmt met gas, en dat de kwaliteit van brandstof overal hoog en vergelijkbaar is. Maar zo vanzelfsprekend is dat niet. Warmte kun je moeilijk over een lange afstand verplaatsen. Als we van het gas af gaan, zullen we per straat en per wijk moeten onderzoeken wat daar de beste duurzame energievorm is, en hoe we er het beste aan warmte kunnen komen. Voor de ene wijk zal aardwarmte uitkomst bieden, in een andere buurt is dat warmte uit een warmteleiding uit Rotterdam, op een derde plek komt de warmte via een elektrodeboiler de wijk in. Er is dus niet één slimme trend die het helemaal gaat maken, niet langer één oplossing die overal past. Het is én, én, én.”
De voorbeelden hierboven zijn drie initiatieven in Den Haag. De elektrodeboiler die in 2019 in de Haagse wijk Ypenburg in gebruik werd genomen, de warmteleiding die restwarmte uit de Rotterdamse haven naar Den Haag gaat pompen om er huishoudens te verwarmen en de aanstaande aardwarmtecentrale aan de Leyweg, die ook een primeur wordt in zijn soort. Van Tongeren: “EnergieRijk Den Haag gaat over de verduurzaming van 24 kantoorpanden over drie sporen. Je kunt een op pand altijd energiezuiniger maken, bijvoorbeeld met isolatie. De uitdaging zit hem in het tweede spoor waar ERDH over gaat: het onderling verbinden van de Warmte-Koude-Opslagnetwerken van deze gebouwen met een ringleiding, waardoor de netwerken elkaar kunnen aanvullen en ze zuiniger kunnen werken. Tot slot gaat de energietransitie over het steeds lokaler en duurzamer inkopen van energie. Als dat netwerk van WKO-installaties werkt binnen ERDH, zou het een heel mooie volgende stap zijn om er ook woningen op aan te sluiten. Maar laten we vooral eerst leren kruipen, voordat we gaan hordenlopen.”
Liesbeth van Tongeren is sinds 2018 wethouder Duurzaamheid, Milieu, Energietransitie bij de gemeente Den Haag. “Klimaatverandering is de grootste bedreiging van onze tijd. De urgentie is groot.”
Meedoen
Over de vraag of inwoners staan te popelen om deel te nemen aan ERDH, kan van Tongeren duidelijk zijn: “Nee, en dat lijkt me ook logisch. Ik vind niet dat iedereen zich met alles moet bezighouden, daar hebben we experts voor. We hebben de politie om te zorgen dat de regels gevolgd worden, daar ga je je als burger ook niet mee bemoeien. Op een vergelijkbare manier hebben we goede overheidsinstanties die verantwoordelijkheid hebben én nemen voor de energietransitie op hoofdlijnen. Op dat niveau hoef je er als burger dus niet steeds bovenop te zitten. Terecht willen inwoners wél graag op de hoogte gehouden worden van eventuele overlast bij de uitvoering van ERDH-werkzaamheden in hun buurt. En ze zijn ook zeker geïnteresseerd in het meeliften op initiatieven die binnen ERDH worden bedacht en getest, voor hun eigen gebruik. Op dat vlak zie je mooie dingen gebeuren. Bewoners verenigen zich bijvoorbeeld in collectieven om samen hun wijk te verduurzamen: we hebben in Den Haag zo’n 180 burgerinitiatieven!”
De gemeente Den Haag werkt momenteel ook hard aan een Stedelijk Energieplan. Van Tongeren: “Daarin staan natuurlijk de grote programma’s als EnergieRijk Den Haag. Maar het gaat ook over wat bedrijven kunnen doen. Hoe kunnen bouwbedrijven bijvoorbeeld door schaalvergroting sneller en voordeliger duurzame oplossingen maken? En, minstens zo belangrijk in het plan: het geeft suggesties over wat inwoners kunnen bijdragen. We bieden voor álle Hagenaars manieren om energie te besparen, hoe groot of klein hun beurs ook is, met of zonder subsidie. Iedereen heeft zo zijn eigen redenen om duurzamer te willen leven, en dat is prima. Aan ons als overheden de taak om de verduurzaming zo goed mogelijk te faciliteren en te ondersteunen.”
Het begint met een verlangen
De burgerinitiatieven stemmen Van Tongeren duidelijk opgewekt. “TU-professor Anke van Hal vertelde tijdens een congres dat ik bijwoonde eens dat er in menselijk handelen pas iets gebeurt als je ergens naar verlangt. Daarom zijn mooie voorbeelden zo belangrijk. Pas als mensen zien: ‘Dat is handig, dat wil ik ook!’, gaat het verlangen branden. Het verlangen drijft mensen, zorgt voor eigenaarschap. Ik hoorde eens een verhaal over een flat in Denemarken waar mensen de hele winter tobden met hun doorweekte schoenen en kleren. Die konden ze nergens drogen. Pas toen ze doorkregen dat een initiatief voor duurzame warmte een droogkast omvatte waar ze hun natte spullen in kwijt konden, werden ze enthousiast over het plan. Het verlangen had voor draagkracht gezorgd. In die zin is duurzame energie wel een lastige, want als het klaar is, zie je er als het goed is helemaal niets van! Het zit weggewerkt onder de grond, in een gebouw of in een centrale. We zullen die mooie initiatieven zichtbaar moeten maken en houden, zodat mensen er (letterlijk!) warm voor lopen.”
Leren
Betekent die visie dat Van Tongeren en haar team constant bezig zijn de lessons learned van het ERDH-programma naar buiten te brengen? “Nee, dat gaat niet. Er is enorm veel werk te doen. Ik wil vooral dat we aan de slag gaan, buiten dingen gaan doén. Daar zet ik mijn mensen voor in. Komt nog bij dat ik in mijn 35-jarige loopbaan heb geleerd dat de ‘best practice’ van gebied A zelden of nooit geknipt en geplakt kan wordt op gebied B. Logisch ook. Groningen is Den Haag niet, bijvoorbeeld. Je hebt daar te maken met heel andere randvoorwaarden. Wat wél kan, is op kleinere schaal en op technisch gebied van elkaars ervaring leren. Wat ook kan, is de contracten die juristen momenteel ontwikkelen, bijvoorbeeld voor voor ‘energy as a service’, op andere plaatsen hergebruiken.”
“Overigens,” gaat Van Tongeren verder “vind ik het absoluut noodzakelijk dat er in deze sector veel opgeleid en bijgeschoold wordt.” Voor de plannen van Avans Hogeschool om in hun masters de opgedane kennis uit ERDH op te nemen, is ze dan ook zeker te vinden. “Wij dragen daar als gemeente Den Haag graag aan bij waar mogelijk, maar onze prioriteit ligt bij dingen doén in de stad.
Urgentie
Mark Rutte noemde de energietransitie de grootste opgave waar Nederland mee te maken krijgt sinds de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. “En als Mark het zegt, dan is het zo”, lacht Van Tongeren. Om er uiterst serieus aan toe te voegen: “Klimaatverandering is een enorm probleem. De grootste bedreiging van onze tijd. De urgentie is groot. Tachtig procent van de Hagenaars ziet het als een kwestie waar we dringend mee aan de slag moeten. We hebben het de afgelopen tientallen jaren erg spannend voor onszelf en voor de planeet gemaakt, en we hebben nog heel wat elektrodeboilers en WKO-netten te gaan. Maar moedeloos word ik nooit. Ik ga ervan uit dat er heel veel mensen zijn die doen wat ze kunnen om zo duurzaam mogelijk te leven. Het kán.”
EnergieRijk Den Haag: de cijfers na 2 jaar
Belangrijkste programmaresultaten EnergieRijk Den Haag:
1. Er is een gebiedsgericht samenwerkingsformat voor publieke, semi-publieke en private partijen ontwikkeld (Green Citydeal) en door bestuurders getekend op donderdag 27 september 2018
2. Er is een werkende organisatie-overstijgende samenwerking en ingeregelde governance met stuurgroep (drie bestuurslagen), adviesraad, programmateam en thematafels ingericht
3. Er zijn vier potentiële warmte/koude opslag (WKO) netten geïdentificeerd; het WKO-net Binnenstad is bovendien het 1e WKO net in bestaand stedelijk gebied.
Eind 2020 start er een marktconsultatie voor net Binnenstad.
4. Er is een strategie/aanpak ontwikkeld met het collectief van ERDH als hefboom voor de verduurzaming van de resterende warmtevraag vanuit het stadsverwarmingsnetwerk.
Deze strategie hangt nauw samen met de beoogde WKO-netten en de gebouwgebonden maatregelen;
5. Er zijn voor alle ERDH gebouwen gebouwtransitiepaden opgesteld. In het tranistiepad zijn de toekomstige gebouwmaatregelen omschreven. De volgende stap is de ontwikkeling van een aanpak waarbij de dimensies maatregelen – gebouwen – gebied – en tijd samenkomen. Uitgangspunt hierbij is dat maatregelen worden gerealiseerd op ‘natuurlijke rennovatiemomenten’.
Tip van de wethouder: tune je cv-ketel!
“Veel jongeren tunen hun auto, maar het zou beter zijn voor het milieu als iedereen zijn cv zou laten tunen. Dat je Hr-ketel werkt, betekent namelijk nog niet dat hij waterzijdig ingeregeld is, zoals dat heet. En dat kan tot 40% op je gasrekening schelen. Ook als je nog niet van het gas af bent, kun je zo al veel minder gas gaan gebruiken.”
