In verschillende gemeenten in Nederland zijn energiecommissarissen aan het werk. De actieve bewoners gaan voor hun buurtgenoten met de lokale energietransitie aan de slag. Energiecommissarissen uit Amsterdam en Nijmegen vertellen over de klimaatdoelstellingen en toekomstplannen.
Toen het Amsterdamse duurzaamheidsplatform 02025 ondernemer Ruud Koornstra tot Nationale Energiecommissaris benoemde, bleek politiek Den Haag veel belangstelling te hebben voor zijn ideeën. Al snel ontstond het idee om lokale energiecommissarissen aan te stellen, die vanuit hun expertise en bevlogenheid het voortouw nemen in de energietransitie in hun eigen stad.
Inmiddels zijn voor de drie noordelijke provincies, Amsterdam en Nijmegen energiecommissarissen aangesteld. In Amsterdam richten zij zich op het enthousiasmeren van bewoners binnen hun eigen wijk en het aanjagen van buurtinitiatieven. In Nijmegen vervullen de energiecommissarissen elk vanuit hun eigen achtergrond een rol in het realiseren van de energietransitie in de stad.
Oosterdokseiland als duurzame pionier
Een van de Amsterdamse energiecommissarissen is Jacqueline Cramer. Van 2007 tot 2010 was zij minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu. Momenteel werkt ze als hoogleraar duurzame innovatie aan de Universiteit Utrecht en is ze actief in diverse adviesraden voor de overheid, het bedrijfsleven en de non-profit sector.
Cramer woont op het herontwikkelde Oosterdokseiland, waar ze de afgelopen jaren als voorzitter van een van de vier Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) op het eiland de aanjager was van diverse duurzame maatregelen. “We zijn als VvE overgegaan op led-verlichting met bewegingssensoren en dit heb ik ook gecommuniceerd naar de andere VvE’s. Sommige hebben het initiatief overgenomen. En we hebben zonnepanelen op ons woonblok laten leggen en ook dit idee probeer ik onder de andere bewoners van Oosterdokseiland te verspreiden.”
Sleutelrol voor energiecommissaris
Vanwege haar inzet binnen de VvE werd Cramer gevraagd energiecommissaris te worden. Volgens Cramer kan de energiecommissaris een sleutelrol spelen in de wijkgerichte aanpak die Amsterdam uitrolt voor de energietransitie. “Energiecommissarissen kunnen denk ik meer dan de gemeenteambtenaar die voor een wijk of buurt is aangesteld. Ze kunnen het contact met bewoners zo organiseren dat mensen vertrouwen hebben in wat er gebeurt.”
Goed communiceren met burgers en ze betrekken bij alle plannen is van onmisbaar belang, aldus Cramer. “Als je kijkt naar stadswarmte, dan is dat een prima oplossing voor de toekomstige energievoorziening. Maar alles staat of valt het wel of niet weten te creëren van draagvlak.”
Burgers betrekken bij aardgasvrij
De gemeente Amsterdam heeft de ambitie om in 2020 ruim 100.000 woningequivalenten op het stadswarmtenet aangesloten te hebben. In 2040 zouden dit er 230.000 moeten zijn, wat neerkomt op veertig procent van de bebouwing van de stad. De stadswarmte levert een bijdrage aan de klimaatdoelstellingen van de gemeente, die ernaar streeft dat de totale CO2-uitstoot in 2025 veertig procent lager is dan in 1990 - en in 2040 met maar liefst 75 procent is verminderd.
Cramer is van mening dat mensen meer betrokken moeten worden bij de transitie naar aardgasvrij. “Het gaat er dus om hoe je die transitie naar aardgasvrij samen met wijken organiseert en hoe je als gemeente samen met de wijk de beste mix van oplossingen realiseert. Mensen willen dat er niet over hun hoofden heen wordt beslist, maar samen met hen.”
Nijmeegse stakeholders
“Elk van de Nijmeegse energiecommissarissen is een stakeholder met een eigen achtergrond: politiek, academisch, bouw, burgerinitiatief en sociale woningbouw”, vertelt energiecommissaris Sietse Jager, werkzaam als projectmanager bij woningcorporatie Talis. Energiecommissaris Simone Ploumen, technisch manager aardgasvrije wijken bij gemeente Nijmegen, vult aan: “We zijn allemaal al werkzaam in de energietransitie en ons gezamenlijke doel is deze te versnellen. Daarvoor is het belangrijk om samen te werken met alle mensen en achtergronden die je daarvoor nodig hebt.”
Kruisbestuiving
Jager hoopt samen met de andere energiecommissarissen dingen in beweging te kunnen zetten. “Het is gemakkelijk om kritiek te leveren op een alternatief voor aardgas, of te denken: hier komen we niet uit. Maar op die manier schrijf je oplossingen af en creëer je een situatie waarin je maar aardgas blijft verbruiken, terwijl we echt stappen vooruit moeten zetten.”
De gemeente Nijmegen heeft als doel een aardgasvrije stad in 2045. Om de lokale energietransitie een impuls te geven, is het leggen van slimme verbindingen van groot belang, zegt Jager. “Het draait om netwerken, kennis delen en samen oplossingen ontdekken. Daarom is bijvoorbeeld een samenwerking met de Radboud Universiteit zo belangrijk. Zo is een van de energiecommissarissen directeur duurzaam bij de universiteit en doet een promovendus bij Talis onderzoek naar circulariteit.”
Duurzame warmte-oplossingen
De gemeente Nijmegen verwacht dat in 2045 zo’n 60 procent van de woningen wordt verwarmd met lokale of regionale stadswarmte. Volgens Ploumen zijn er de komende jaren diverse kwesties die de aandacht vragen. “Als gemeente willen we dat iedereen meegenomen wordt in de transitie naar aardgasvrij. Wij vinden het dus belangrijk om gebiedsgericht te werken aan oplossingen, waarbij rendabele en minder rendabele aansluitingen in een mandje worden meegenomen.”
Jager vult aan: “Ik denk dat meerdere oplossingen nodig zijn om Nederland duurzaam te verwarmen. Warmtenetten zijn er daar één van. We onderzoeken hoe kansrijk het warmtenet is voor bestaande bouw. Dat brengt uitdagingen met zich mee, maar dit is toch waar we naartoe willen en het is belangrijk om ook de voordelen te benadrukken, zoals veiligheid.”
Groene bronnen voor de transitie
Het huidige Nijmeegse warmtenet zorgt voor een CO2-besparing van zo’n 70 procent. “Wel zien we graag meerdere duurzame bronnen op het warmtenet aangesloten, zoals geothermie of biomassa”, zegt Ploumen. "Met de inzet van groene warmtebronnen kunnen we zorgen dat de ingrijpende transitie naar een aardgasvrije en duurzame stad daadwerkelijk kan plaatsvinden."
