De partij van Turks premier Erdoğan keert zich openlijk tegen niet-gelovigen maar toch verenigt een kleine minderheid atheïsten zich om een stem te geven aan vrijdenkers. "Wij willen het secularisme terug". "Er voor uitkomen dat je atheïst bent, is niet eenvoudig in Turkije ", zegt Sinem Köroğlu, een lid van de Atheïstische Associatie (AA), de eerste officiële organisatie voor atheïsten in het land. "Onder de huidige regering wordt het ook steeds moeilijker".
Het doel van de organisatie die eerder dit jaar in Istanboel werd opgericht, is een stem te geven aan niet-gelovigen in Turkije, een land dat niet bepaald bekend staat om zijn voorliefde voor atheïsten.
Politici van de conservatieve partij AKP , hebben zich eerder al vijandig uitgelaten over atheïsten. Vorig jaar stuurde een hooggeplaatst lid van de partij, Mahmud Macit een aanvallende tweet de wereld in waarin hij zei dat "de laffe psychopaten die pretenderen atheïsten te zijn", moeten worden vernietigd. Ook premier Erdoğan zelf uitte al beledigende woorden door atheïsten en terroristen in dezelfde adem te noemen.
Geen atheïst als buur
"Dat is zo vernederend", zegt Köroğlu in het AA-kantoortje in de wijk Kadiköy, een bolwerk van secularisme. "De commentaren van de politici weerspiegelen de mentaliteit van de meerderheid van de Turkse bevolking. Dat moeten we doorbreken."
Een studie van de Universiteit van Bahçeşehir uit 2011 toonde aan dat 64 procent van de respondenten liever geen atheïst wil als buur. "Atheïsten worden hier gezien als de ultieme andere", zegt schrijver en voorvechter van een tolerante islam Mustafa Akyol. "In de ogen van het publiek, en vooral in de ogen van de religieuze conservatieven, zijn atheïsten immoreel en vuil."
Ook modeontwerper, activist en prominent atheïst Barbaros Şansal kent de pesterijen. "Ze willen me vermoorden, ze willen me martelen, vragen me om het land te verlaten, en ga zo maar door", zegt hij.
Bij de AA ontvingen ze telefonische bedreigingen, maar "we nemen ze niet al te serieus", zegt Tolga Inci, een van de oprichters. De organisatie werd ook aangevallen in religieuze media zoals Haber Vaktim en Milli Gazete. "Ze waarschuwen dat we een oorlog tegen religie willen ontketenen", lacht hij.
Köroğlu benadrukt dat dit allerminst hun bedoeling is. "We willen enkel het bewustzijn over atheïsme vergroten en een steun zijn voor de Turkse niet-gelovigen. Wij willen niemand zijn religie afnemen, we willen enkel atheïsten verdedigen en anderen laten zien dat ook wij mensen zijn", zegt ze.
Seculiere staat
Volgens Inci is religieuze discriminatie de laatste jaren toegenomen. Dat geeft volgens hem niet enkel atheïsten een oncomfortabel gevoel, maar ook mensen die iets minder devoot zijn of een religieuze minderheid vormen.
Turkije is in 1923 opgericht als een strenge seculiere republiek maar volgens Inci wordt de staat steeds meer openlijk religieus. "We willen ons secularisme terug", zegt hij.
Van de 74 miljoen Turken is 99,8 procent moslim, waarvan 80 tot 85 procent soennitisch. Er zijn ook 10 tot 15 miljoen Alevieten, bekend om de meer ontspannen manier van religie belijden. De kleine rest zijn christenen, joden en atheïsten.
Alle burgers moeten een ID-kaart bij zich dragen waarop hun religieuze voorkeur vermeld staat. Atheïsme is daarbij geen mogelijke optie. Begraafplaatsen voorzien door de staat staan enkel open voor islamitische begravingen. Crematie is verboden door de islam.
Het staatsdepartement dat verantwoordelijk is voor religieuze zaken, de Diyanet, promoot enkel het soennisme. Sinds de AKP aan de macht kwam in 2002 is het budget vervijfvoudigd en het aantal medewerkers gestegen van 74.000 naar meer dan 141.000.
De huidige Wet 216 maakt het strafbaar om religieuze waarden te beledigen. Op basis hiervan werden mensen zoals de wereldberoemde klassieke muzikant Fazil Say en schrijver Sevan Nisanyan vervolgd. Ze hadden op internet reacties geplaatst die als beledigend werden gezien.
"Ik denk dat de wet vaag is en rekbaar als een elastiekje", zegt Inci.
De AA is van plan om gratis juridisch advies te geven aan iedereen die aangeklaagd wordt wegens godslastering, een seminar wil organiseren of onderzoek wil doen naar religieuze overtuigingen in Turkije.
Verder pleiten de atheïsten ervoor dat lessen godsdienst optioneel worden in de scholen, dat er overheidsgeld wordt vrijgemaakt voor niet-islamitische begrafenissen en er crematoria worden geopend in het land.
Bron: IPS - Nick Ashdown