Het Grote Ontrafelen: de wereld valt uit elkaar in de polycrisis

Na een verslavende periode van vooruitgang valt de wereld zowel ecologisch en sociaal uit elkaar. Dat is het gevolg van verschillende, elkaar versterkende crises. Dat proces heeft nu een naam: polycrisis.

Richard Heinberg en Asher Miller van het Post Carbon Institute schreven er een uitvoering rapport over. Eigenlijk zou iedereen die op de een of andere manier betrokken is bij duurzaamheid en klimaatbescherming – en wie is dat niet – dat moeten lezen. Hier gaat het in de polycrisis om:

In de 20e eeuw, en vooral in de tweede helft van die eeuw, maakte het toenemende gebruik van fossiele brandstoffen door de mensheid als bron van goedkope en overvloedige energie een snelle industrialisatie mogelijk. Het resultaat was een enorme toename van bijna alle menselijke activiteiten en hun ecologische en sociale gevolgen, een proces dat de Grote Versnelling wordt genoemd.

De eerste twee decennia van de 21e eeuw zagen een nieuwe fase van de Grote Versnelling, met oorlogen die werden uitgevochten om de laatste bronnen van goedkope olie, dure en destructieve exploitatie van de resterende natuurlijke hulpbronnen, het massale gebruik van schulden en speculatie om de energieproductie uit te breiden en de economische groei in stand te houden, en de komst van ecologische en sociale gevolgen die te overweldigend waren voor zelfs ’s werelds rijkste en machtigste mensen en naties om te negeren.

Het einde van de Grote Versnelling

Nu, in de jaren 2020, verliest de Grote Versnelling stoom en zijn er tekenen dat de richting wordt omgedraaid. Denkers en beleidstanks hebben een nieuw woord uitgevonden – de polycrisis – om te verwijzen naar de wirwar van wereldwijde ecologische en sociale dilemma’s die zich opstapelen, op elkaar inwerken en verergeren.

De centrale bewering van dit rapport is dat de polycrisis het bewijs is dat de mensheid zich begeeft in wat sommigen de Grote Ontrafeling hebben genoemd – een tijd van gevolgen waarin individuele invloeden zich opstapelen om een bedreiging te vormen voor de milieu- en sociale systemen die de moderne menselijke beschaving ondersteunen. The Great Unraveling daagt ons uit om te worstelen met het vooruitzicht van een veel moeilijkere toekomst, één van wederzijds verergerende crises – sommige acuut, andere chronisch – die op complexe manieren, in verschillende snelheden, op vele plaatsen en met verschillende resultaten op milieu- en sociale systemen inwerken.

Welcome to the Great Unraveling is bedoeld om het grote publiek – maar vooral academici en onderzoekers, niet-gouvernementele organisaties op het gebied van milieu en sociale rechtvaardigheid en hun financiers, en de media – te helpen herkennen wat het Grote Ontrafelen is, wat het betekent voor zowel de menselijke beschaving als het mondiale ecosysteem, en wat we in reactie daarop kunnen doen. Het artikel vestigt de aandacht op vier belangrijke zaken:

1. de alarmerende, snel veranderende milieu- en sociale omstandigheden van het Grote Ontrafelen;
2. de noodzaak om te worstelen met complexiteit, onzekerheid en tegenstrijdige prioriteiten – kenmerken van de Grote Ontrafeling;
3. de noodzaak om sociale cohesie binnen samenlevingen en vreedzame relaties tussen hen te handhaven tijdens het Grote Ontrafelen, terwijl belangrijke veranderingen in collectief gedrag worden geïmplementeerd en de negatieve gevolgen van mislukte acties in het verleden worden beheerst; en
4. de persoonlijke competenties die nodig zijn om te begrijpen wat er gebeurt tijdens het Grote Ontrafelen en om constructief te reageren, voornamelijk door veerkracht op te bouwen voor huishoudens en gemeenschappen in deze precaire tijd.

De polycrisis als keerpunt

De Grote Ontrafeling is een keerpunt in de tijdlijn van het menselijk bestaan. Als zodanig is het even belangrijk als het ontstaan van taal, de ontwikkeling van de landbouw en de industriële revolutie. Maar het zal waarschijnlijk gevaarlijker zijn dan die eerdere waterscheidingen. Nog nooit heeft de mensheid zoveel te verliezen gehad en nog nooit is ze voor zoveel uitdagingen tegelijk komen te staan in zoveel sectoren en over zo’n korte periode.

Dingen die moeten veranderen: mensen met hogere inkomens, zowel wereldwijd als binnen naties, zullen een aantal voordelen moeten opgeven (zoals gemakkelijke mobiliteit en hoge consumptieniveaus).

Dingen die we moeten beschermen: natuurlijke systemen en de prestaties van de mensheid op het gebied van wetenschap, kunst en rechten.

In ons antwoord op de Grote Ontrafeling moeten opzettelijk aanmoedigen dat sommige dingen veranderen, en ook zo ver gaan dat we ons actief verzetten tegen de krachten die onze situatie verergeren, terwijl andere dingen beschermd moeten worden tegen destructieve verandering.

In de categorie van dingen die moeten veranderen: mensen met hogere inkomens, zowel wereldwijd als binnen naties, zullen een aantal voordelen moeten opgeven (zoals gemakkelijke mobiliteit en hoge consumptieniveaus).

Tot de dingen die we moeten beschermen behoren natuurlijke systemen en de prestaties van de mensheid op het gebied van wetenschap, kunst en rechten.

Zonder weloverwogen inspanningen in deze richting zou de Grote Ontrafeling de mensheid niet alleen armer, maar ook cultureel berooid achterlaten. Als de mensheid vervalt in schuldgevoelens en wanhopige pogingen om een status quo te handhaven die van nature niet kan voortbestaan, ziet de toekomst er inderdaad somber uit. Stel je eens voor wat een jongere over een paar decennia, die in een uitgeputte en verwoeste wereld leeft, zou kunnen voelen als hij naar de overlevende beelden kijkt van de “influencers” van vandaag die genieten van comfort, gemak en privileges op epische schaal.

Wat kunnen we nu doen om dat scenario te veranderen? Misschien, als we samenwerken om een echt duurzame manier van leven op te bouwen, zullen toekomstige generaties redenen hebben om ons te bedanken.