Organisaties met nieuwe business modellen zoals Airbnb en Uber, maar ook organisaties met nieuwe verdienmodellen zoals Booking.com, hebben een aantal zaken met elkaar gemeen. Ten eerste dat ze nieuw zijn en gebruik maken van de allernieuwste mogelijkheden die internet-technologie hen te bieden heeft. Ten tweede zijn het organisaties die allerlei dure tussenpersonen uitschakelen of zelf als een nieuw type tussenpersoon fungeren. Zo kan Booking.com, net als Airbnb overigens, worden gezien als een partij die tal van reisbureau's van de markt heeft gedrukt. Daarnaast zijn Airbnb en Uber prachtige voorbeelden van de 'civic economy', waarbij de rollen van producenten en consumenten in elkaar overvloeien.
Deze voorbeelden hebben nog iets anders gemeen. Dat is dat ze kunnen worden gezien als voorbeelden van de met de 'civic economy' en de netwerksamenleving samenhangende overstap naar andere besturingsmodellen. Een daarvan is de holacratie, een revolutionaire vorm van organiseren, zonder traditionele managers, zonder bureaucratie of hiërarchie en zonder de opdeling van het werk in afgebakende functieprofielen. Het model neemt afstand van de traditionele top-down benadering en distribueert autoriteit en invloed over alle medewerkers in de organisatie. Holacratie is een radicaal ander soort besturingssysteem voor teams en organisaties, bedacht en populair gemaakt door de Amerikaanse IT-ondernemer Brian Robertson (2007 en 2010). Een van de grootste pleitbezorgers in Nederland is Diederik Janse.
Samen met Marco Bogers schreef Diederik Janse het boek 'Getting teams done; Een praktische methode voor teamcreativiteit'. Zij baseren het (naar Nederland vertaalde) besturingsmodel op de door Brian Robertson beschreven 'Holacratische Grondwet', waarvan de 4e versie inmiddels op internet te vinden is. Een holacratie bestaat uit holons. Dit zijn autonome of zelfstandige eenheden die ook afhankelijk zijn van het grotere geheel waarvan ze deel uitmaken. Een holacratie is met andere woorden een hiërarchie van zelfregulerende holons, die zowel als autonome eenheden en als afhankelijke eenheden van het geheel functioneren.
In een holacratie staan de missie van de gehele organisatie en de doelstellingen van alle activiteiten centraal. Spanningen en problemen dienen continue als brandstof voor de ontwikkeling van de organisatie. Er wordt staand vergaderd aan de hand van een strikte en heldere structuur, waarin ruimte is voor initiatief en invloed van alle medewerkers. In plaats van strak omschreven functieprofielen zijn 'rollen' de bouwstenen van de organisatiestructuur die bestaat uit zelforganiserende cirkels. Er is sprake van een integratieve vorm van besluitvorming met nadruk op iteratief bestuur en adaptieve processen. In Nederland heeft de Amsterdamse internetstartup Springest (met vergelijkende websites voor opleidingen en leermiddelen) als eerste organisatie het model toegepast. Nieuwe business modellen geven net als holacratie ruimte voor andere ideeën en een andere manier van organiseren.
Holacratie kan worden vergeleken met sociocratie: en besturingssysteem dat eind negentiende, begin twintigste eeuw werd ontwikkeld en een belangrijke invloed had op de ontwikkeling van holacratie in de beginfase. Holacratie toont ook veel overeenkomsten met de stakeholdertheorie, waarin meerdere stakeholders in het besturen van een organisatie worden betrokken.
Holacratie is een van de vele voorbeelden van 'sociale innovatie' die de transformatie van de huidige laatmoderne samenleving kenmerken en waarbij tal van bestaande regels overboord worden gezet. Het is een voorbeeld van dwarsdenken, tegendenken of frisdenken. Een voorbeeld van de radicale verandering waarin we leven. Het is een besturingsmodel voor met name opkomende en snel groeiende bedrijven, maar kan ook inspiratie bieden voor het sturingsvraagstuk in tal van andere organisaties. Holacratie geeft ruimte voor nieuwe ideeën en mogelijkheden en ligt daarmee in het verlengde van nieuwe business modellen.
Op 13.11.14 vindt in de Domkerk te Utrecht het Symposium Nieuwe Business Modellen plaats. Tijdens dit Symposium wordt het boek dat Jan Jonker schreef met 40 auteurs over Nieuwe Business Modellen ten doop gehouden. Lezers van Duurzaam Nieuws kunnen met korting naar dit Symposium. Indien U zich hier aanmeldt, krijgt u € 25,-- euro korting op de entreeprijs van € 195,--
Dave van Ooijen
Dave van Ooijen werkte 35 jaar in het publieke domein voor gemeenten en departementen. Sinds oktober 2014 is hij zelfstandig ondernemer en eigenaar van het adviesburo 'Van Ooijen - Adviesburo voor Publieke Waarden'.