Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) kwam met een doorrekening van het Klimaatakkoord. Waar veel partijen gehoopt hadden op een exacte uitkomst, kwam het PBL met grove schatting van de CO2-reductie tussen de 31 en 53 megaton. Van de zogenoemde rekenmeesters is dit een geniale zet. Een einde aan de schijnzekerheid van doorrekeningen.
Het zal de meesten van ons niet ontgaan zijn dat de energiekosten voor consumenten onlangs enorm zijn gestegen. Het Nederlandse circus van wijzende vingers kwam al snel op gang. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) kreeg vrij snel de schuld en de reden was het gebruik van ‘oude cijfers’.
Natuurlijk zaten de ramingen er fors naast, dat ga ik hier niet ontkennen. Dit kwam niet door de leeftijd van cijfers, maar doordat aannames anders bleken te zijn. Het PBL ging in de ramingen uit van een fors lager gemiddeld energiegebruik per huishouden van 20-30%. Het is normaal en onvermijdelijk dat doorrekeningen bol staan van de aannames over verwachtingen.
Als gebruiker van de cijfers moet je je bewust zijn van deze onzekerheden. Het PBL is zich hier wel bewust van, maar in het politieke debat is cijfer vaak feit en wordt een doorrekening vaak gezien als een voorspelling van de toekomst. Voorspellen is zowel onmogelijk als zelfs misleidend.
Complexe adaptieve systemen
Ik beschouw de wereld als een complex adaptief systeem. Niemand heeft een volledig overzicht van het heden, laat staan van de toekomst. De wereld is niet alleen complex, maar ook adaptief, omdat keuzes in het heden de keuzes in de toekomst beïnvloeden. Wanneer er bijvoorbeeld voorspellingen zijn van een hele hoge energierekening, zou dit er weer voor kunnen zorgen dat mensen minder energie gebruiken en de rekening weer lager uitvalt. De voorspelling komt dan niet uit door toedoen van de voorspelling. Hopelijk volgt u mij nog. In een complex adaptief systeem zijn zoveel uitkomsten mogelijk dat de (nabije) toekomst uitrekenen onmogelijk is.
Meer keuzecombinaties dan moleculen in het heelal
Wij maken iedere dag veel keuzes. Stel dat één persoon elke dag één nieuwe keuze moet maken tussen twee dingen, bijvoorbeeld: Wat ga ik eten? Welke serie ga ik kijken? Ga ik sporten? Spreek ik deze persoon aan? Stel dat deze persoon per keuze maar twee opties heeft, dan zijn er voor deze éne persoon al ruim méér combinaties van keuzes mogelijk dan moleculen in het heelal. Reken maar mee: 2 tot de macht 365 dagen in het jaar = 7.5e109 (7.5 met 109 nullen). Ter illustratie: een schatting van het aantal moleculen in het heelal is 1e70 (1 met 70 nullen). Dit voorbeeld is één persoon met een beperkt aantal opties. In de werkelijkheid zijn wij met veel meer mensen, maken wij meer keuzes én heeft een mens per keuze vaak meer keuzemogelijkheden. Er zijn gewoon te veel variabelen en mogelijke scenario’s en daardoor is de toekomst niet door te rekenen.
Klimaatakkoord
Laten wij vanuit dit perspectief van complexe adaptieve systemen kijken naar de actualiteit rondom het klimaatakkoord. Hoe zou je verstandig om kunnen gaan met het onzekere effect van de vele losse maatregelen uit het Klimaatakkoord?
Ten eerste, het kabinet zou de uitkomsten niet leidend moeten maken bij een doorrekening, maar de belangrijkste onzekerheden zichtbaar moeten maken. Voor een deel heeft het PBL dit al gedaan. Juist voor deze belangrijkste onzekerheden moet het beleid robuust zijn en hier is continue monitoring en adaptief beleid voor nodig. Voorbeeld: Je weet niet voor hoeveel elektrische auto’s het klimaatakkoord gaat zorgen. Wat je wel kunt doen is blijven monitoren en opschakelen wanneer je de doelen niet lijkt te halen. Het is immers de taak van onze regering om op basis van onzekerheden keuzes te maken en beleid te bedenken.
Ten tweede, wees zo transparant mogelijk over de meest invloedrijke aannames. Een brug of de opbrengst van een zonnepaneel kan je doorrekenen, maar complexe adaptieve systemen kun je enkel met enige bescheidenheid verkennen. Hiervoor moet je veel aannames doen. Laten wij vooral het hoogopgeleide Nederland gebruiken om samen de belangrijkste aannames te verkennen. Als collectief brein kunnen wij de vraag stellen ‘wat als er wat anders wordt aangenomen’, bijvoorbeeld, ‘wat als’ wind op zee trager gaat dan gehoopt, de prijs van warmtepompen daalt, of de prijs van biomassa toeneemt.
Tot slot heb ik nog een boodschap namens vele young professionals: kamerleden, kijk bij het Klimaatakkoord verder dan alleen het cijfer onder aan de streep van de PBL berekeningen, want die glazen bol bestaat niet. Zelfs als een som na extra onderhandelingen uitkomt op 49% reductie van CO2, dan zegt dat niet zoveel zonder zicht op de aannames en onzekerheden. Anders verwacht ik de volgende kop in 2030: “-49% CO2-uitstoot niet gehaald, doordat het minder waaide dan verwacht en de Belgische kerncentrales uitstaan.” Wat niet heel veel anders is dan de huidige koppen over de niet gehaalde doelstelling van 2020 door ‘onverwachte’ economische groei.
Mart Lubben
Mart Lubben is Energy Transition consultant bij Quintel Intelligence en ambassadeur van young professionals organisatie Klimaat en Energie Koepel.