De dreiging van een nieuwe pandemie, veroorzaakt door een nieuw virus of Ziekte X, is reëel. Een combinatie van wereldwijde factoren creëert een omgeving waarin infectieziekten kunnen ontstaan en zich verspreiden. Ecologische, maatschappelijke en geopolitieke factoren spelen hierin een rol en worden steeds meer met elkaar verweven. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is het niet de vraag óf er een nieuwe pandemie komt, maar wanneer.
De volgende pandemie kan voortkomen uit een nieuwe Ziekte X of het gevolg zijn van bekende ziekteverwekkers die muteren en opnieuw opduiken. Wetenschappers geloven dat de grootste kans bestaat dat een toekomstige pandemie ontstaat uit een van de ongeveer 25 virus families die al bekend zijn bij de mens. Nieuwe infectieziekten hebben vaak een dierlijke oorsprong, en veranderingen in het milieu vergroten dit risico. Hoewel de exacte timing en locatie van de volgende uitbraak onvoorspelbaar zijn, zijn experts het erover eens dat een nieuwe Ziekte X uiteindelijk op mensen zal overslaan.
Wat is Ziekte X?
Ziekte X is een hypothetisch concept dat staat voor een nog onbekende ziekteverwekker met het potentieel om een ernstige wereldwijde epidemie of pandemie te veroorzaken. Hoewel deze ziekteverwekker momenteel niet bestaat, symboliseert het de toenemende dreiging voor de volksgezondheid.
Ecologische aandrijvers
Klimaatverandering, ontbossing en verstedelijking dragen aanzienlijk bij aan het risico op pandemieën. Ontbossing en de uitbreiding van landbouwactiviteiten brengen mensen in directer contact met wilde dieren, waardoor de kans op zoönotische overdracht – de sprong van ziekteverwekkers van dieren naar mensen – toeneemt. Verstedelijking versterkt dit risico door bevolkingen te concentreren in dichtbevolkte gebieden waar ziekten zich sneller kunnen verspreiden. Bovendien verergert klimaatverandering de situatie door ecosystemen te verstoren en ziekteverwekkers de kans te geven zich in nieuwe regio’s te vestigen.
Maatschappelijke factoren
Globalisering en toegenomen reisverkeer maken het gemakkelijker voor ziekteverwekkers als een virus om zich snel over landsgrenzen heen te verspreiden. Tijdens de COVID-19-pandemie onderdrukten sociale afstandsmaatregelen tijdelijk de natuurlijke circulatie van ziekteverwekkers, maar deze pauze heeft mogelijk nieuwe kwetsbaarheden gecreëerd voor toekomstige uitbraken. Wereldwijd is de vaccinatiegraad afgenomen, mede door verstoringen in de toeleveringsketen en een groeiend anti-vaccinatiesentiment. Dit ondermijnt groepsimmuniteit en vergroot de vatbaarheid voor vermijdbare ziekten zoals mazelen, die in verschillende regio’s een comeback heeft gemaakt.
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan als ondersteunend lid. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
Geopolitieke versnippering
De huidige geopolitieke situatie belemmert een gecoördineerde voorbereiding op pandemieën. Conflicten, zoals die in Oekraïne en het Midden-Oosten, leiden de aandacht en middelen af van wereldwijde gezondheidsinitiatieven. Geopolitieke spanningen verstoren bovendien de internationale samenwerking, waardoor het moeilijker wordt om gezamenlijke strategieën te implementeren voor ziektebewaking, preventie en respons.
Opkomende ziektes
Nieuwe ziekten zoals mpox en het Marburg- virus, evenals heropduikende bedreigingen zoals de vogelgriep H5N1, benadrukken de steeds veranderende aard van pandemische risico’s. Vooral ziekteverwekkers met een hoge besmettelijkheid maar een matige dodelijkheid, zoals SARS-CoV-2 (dat COVID-19 veroorzaakte), zijn zorgwekkend omdat ze zich breed kunnen verspreiden voordat ze worden ontdekt.
De rol van klimaatverandering
Menselijke activiteiten die klimaatverandering aansturen – zoals ontbossing, veehouderij en vervuiling – vergroten ook het risico op het opduiken van een nieuw virus of pandemieën. Deze praktijken destabiliseren ecosystemen en intensiveren interacties tussen mens en dier. Het One Health-principe, waarin volksgezondheid, diergezondheid en milieuduurzaamheid worden geïntegreerd, is essentieel om deze risico’s te verminderen.
Brandpunt USA
Alsof al deze risico’s nog niet voldoende zijn, ontwikkelt uitgerekend de USA zich als een nieuwe hotspot voor het uitbreken van ziektes. Als gevolg van onsamenhangend en controversieel beleid is nota bene mazelen, een ziekte die onder controle was, onderwerp van een nieuwe uitbraak.
Voorbereiding op pandemieën
Ondanks vooruitgang blijft de wereld onvoldoende voorbereid op toekomstige pandemieën. De COVID-19-crisis bracht ernstige tekortkomingen in de wereldwijde gezondheidsbeveiliging aan het licht, zoals inadequate risico beoordelingssystemen. De Global Health Security (GHS) Index, die nationale paraatheid moest inschatten, bleek de daadwerkelijke reacties van landen niet nauwkeurig te kunnen voorspellen. Dit onderstreept de noodzaak van betere beoordelingsmethoden.
De wereldwijde paraatheid bleek ongelijk verdeeld. Geen enkel land was volledig voorbereid op COVID-19, zoals post-pandemische evaluaties hebben bevestigd. Daarnaast ontbrak het aan gecoördineerd leiderschap, en er bestaat geen wereldwijd mechanisme om politieke reacties op pandemieën centraal te coördineren.
Recente initiatieven en permanente risico’s
Gezien de onvermijdelijkheid van nieuwe gezondheidscrises, benadrukt de WHO dat er geen excuus is om onvoorbereid te zijn. Daarom worden wereldwijd verschillende initiatieven opgezet om de paraatheid te verbeteren, met een focus op ziektebewaking, responsvermogen en internationale samenwerking.
De Global Preparedness Monitoring Board (GPMB) heeft opgeroepen tot het actualiseren van pandemieplannen om in te spelen op veranderende risico’s, zoals toegenomen reisverkeer en klimaatverandering. Landen herzien actief hun paraatheidsstrategieën en voeren simulatie-oefeningen uit via het Pandemic Preparedness and Response (PRET) Initiative. Organisaties zoals de Pan-Amerikaanse Gezondheidsorganisatie (PAHO) versterken de genetische bewaking en laboratoriumcapaciteiten om uitbraken beter te detecteren en erop te reageren. Een andere belangrijke inspanning is de 100 Dagen Missie, die erop gericht is diagnostiek, behandelingen en vaccins binnen 100 dagen na een nieuwe uitbraak beschikbaar te hebben.
Ondanks deze inspanningen blijven er aanzienlijke uitdagingen bestaan. Het veiligstellen van duurzame financiering voor pandemievoorbereiding blijft een groot struikelblok, terwijl de eerlijke verdeling van medische middelen wereldwijd ongelijk blijft. Regelgevende kaders vereisen betere harmonisatie om gecoördineerde reacties te garanderen, en bioveiligheidsmaatregelen moeten worden aangescherpt om zowel accidentele als opzettelijke biologische dreigingen te voorkomen. De komende pandemie-akkoordonderhandelingen (INB13) in 2025 kunnen een cruciale rol spelen bij het dichten van deze hiaten en het verbeteren van de wereldwijde paraatheid voor toekomstige gezondheidscrises.
De WHO werkt actief aan een wereldwijd pandemieakkoord, dat naar verwachting in 2025 wordt afgerond, om de internationale samenwerking en coördinatie vóór en tijdens pandemieën te verbeteren. De organisatie pleit voor een uitgebreide driedelige aanpak van pandemievoorbereiding: aanpassen aan nieuwe risico’s, beschermen van kwetsbare bevolkingsgroepen en landen verbinden door middel van gezamenlijke strategieën. Als onderdeel hiervan promoot de WHO het One Health-principe, dat de onderlinge afhankelijkheid van menselijke, dierlijke en ecologische gezondheid erkent bij het voorkomen van pandemieën. Het versterken van de kerncapaciteiten zoals vereist door de International Health Regulations (IHR) is een andere prioriteit, aangezien deze regelgeving de basis vormt voor pandemische respons.
Toch blijft preventie een cruciaal onderdeel van de strategie van de WHO. Het aanpakken van factoren die bijdragen aan de overdracht van zoönotische ziekten, zoals milieudegradatie en de handel in wilde dieren, is essentieel om het risico op toekomstige pandemieën bij de bron te verminderen.
Multidisciplinaire actie nodig
De samenvloeiing van ecologische verstoring, maatschappelijke kwetsbaarheden en geopolitieke uitdagingen onderstreept de urgentie van een robuuste pandemievoorbereiding. Regeringen moeten strategieën vooropstellen die deze onderling verbonden risico’s aanpakken, terwijl internationale samenwerking wordt bevorderd om de kans en impact van toekomstige pandemieën te verkleinen.
Gezien de huidige geopolitieke situatie is actie urgenter dan ooit. Tegelijkertijd is de kans dat er daadwerkelijk actie wordt ondernomen al langere tijd aan het afnemen.
