Het geld lekt aan alle kanten de samenleving uit, dat blijkt opnieuw uit de berichten die we de laatste dagen over de Paradise Papers opvangen. Het grootste lek ooit over belastingontduiking door mensen en bedrijven die als voorbeelden van succes gelden. Blijkbaar doet iedereen het, en steken we onze vinger nog steeds maar in een klein plasje aan de rand van een giga lek-oceaan.
Nu is groot een relatief begrip. Paradise Papers is het grootste lek gemeten in aantallen documenten, maar Panama Papers waren groter in hoeveelheid data. En niet al die data hebben betrekking op illegale activiteiten. Ook dat begrip is rekbaar: wat in Panama legaal is hoeft dat hier nog niet te zijn.
Wie doen het?
Er is inmiddels een lange lijst van mensen en organisaties bekend die op de een of andere manier geld door belastingparadijzen sluizen.
De Britse Queen Elizabeth zou zo'n 10 miljoen pond hebben geïnvesteerd in een fonds op de Kaaimaneilanden, wat weer investeerde in de winkelketen BrightHouse waar je tegen woekerrente elektronische apparaten op afbetaling kan kopen. Dat schrijft The Guardian.
Dan de Canadese premier Justin Trudeau, wiens vriend en schatkistbewaker Stephen Bronfman miljoenen dollars naar de Kaaimaneilanden wegmoffelde. Dezelfde Trudeau riep na de onthullingen in de Panama Papers nog op tot actie tegen belastingontwijking.
Bono zegt overstuur te zijn dat zijn geld via via in een belastingconstructie terecht is gekomen.
En dan zijn er Madonna, de voormalige partijvoorzitter van de Britse Conservatieven, Lord Ashcroft, Lionel Messi, Lewis Hamilton, Apple, Uber, de Jordaanse koningin Noor, de voormalige Duitse bondskanselier Gerhard Schröder, Rex Tillerson, de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken en zijn collega van binnenlandse zaken Wilbur Ross, Nike, en het grootste mijnbouwbedrijf Glencore. Facebook, BNP Paribas en DHL. Shell heeft meer dan dertig bedrijven op Bermuda, onder meer om fiscale redenen, meldt het FD. Mega-ondernemers George Soros en Carlos Slim staan op de lange lijst.
Trouw en het FD hebben er in het onderzoek naar de Paradise Papers voor gekozen om geen persoonsnamen uit de registers te publiceren, zo schrijven ze. De registers geven een onvolledig beeld en op basis van de gegevens valt niet te zeggen waarom het bedrijf is opgezet en of daar een goede reden voor is. Het gaat wel om duizenden Nederlanders en in Nederland gevestigde bedrijven
Een basisinkomen voor heel Europa
De Franse econoom Gabriel Zucman schat dat multinationals over de hele wereld elk jaar meer dan 600 miljard euro overmaken naar slimme constructies in belastingparadijzen. Volgens de Boston Consulting Group zou het in totaal jaarlijks om 10 biljoen dollar ( 10 duizend miljard) gaan.
Met zoveel nullen worden bedragen onvoorstelbaar groot en abstract. Maar omgerekend gaat het om een bedrag dat voldoende is om alle inwoners van de EU een basisinkomen van € 20.000 per jaar te verschaffen. Hoezo is een basisinkomen onbetaalbaar?
Illegaal of immoreel?
Het werd al opgemerkt: zeker niet alle geldstromen via offshore constructies zijn illegaal. Maar het onttrekken van geldstromen van deze omvang aan de reële economie, de samenleving dus, is zeker immoreel te noemen. Immers, dit geld komt nooit meer terug bij de mensen waar het oorspronkelijk vandaan kwam: u en ik, gewone burgers die moeten werken voor hun geld en die met hun dagelijkse uitgaven bijdragen aan de winsten van multinationals. En door ontwijken van belasting komt het ook niet terug bij wie ooit investeerde in de infrastructuur waar al die bedrijven gebruik van maken, of bij degene die de uitkeringen mag betalen van de werknemers die zijn ontslagen om nog meer winst te kunnen maken: de overheid.
Het overgrote deel van dat vermogen blijft hangen in de geldwolk waarin met geld nog meer geld wordt gemaakt. Hoeveel mensen leven er nog steeds van 1 € per dag? Ik bedoel maar.
De noodzaak voor een nieuwe economie
Wat de Paradise en al die andere papers en leaks duidelijk maken is dat de economie niet meer functioneert zoals ze behoort te doen, namelijk het ruilverkeer regelen tussen mensen en bedrijven. Er gaat nu vooral een grote stofzuiger over de economie die het geld er uit zuigt en in een grote wolk blaast waar het blijft hangen. Het is zo niet meer beschikbaar voor mensen die het hard nodig hebben voor hun levensonderhoud. Dat zie je terug in een toenemend verschil tussen rijk en arm en in een krimpende middenklasse.
Thomas Piketty is al bijna naar de rand van ons geheugen verdwenen en onze eigen Nederlandse econoom en Nobelprijswinnaar Jan Tinbergen kent bijna niemand meer. Hij stelde decennia geleden al dat een inkomensverschil van meer dan 1:5 tot een instabiele economie zal leiden. We zitten midden in zijn maatschappelijk experiment, lijkt het.
Peter van Vliet
Lees ook: Hoe milieu, duurzaamheid en transitie samen een nieuwe economie maken