Er zijn veel verschillende manieren om naar de wereld te kijken. Wie zijn blik richt op een duurzame wereld ziet een wereld waarin iedereen een eerlijk aandeel heeft in welvaart, gezondheid en geluk. Met een rijke natuur en een veilig klimaat. Die zo georganiseerd is dat we die weelde ook kunnen volhouden.
Mensen hebben een bijzondere plek in de wereld, want we kunnen waarde maken. Om die waarde te kunnen produceren, meten en ruilen is de economie ontstaan. Met die economie is het in de loop van de tijd verkeerd gegaan: ze hield zich nog maar met één waarde bezig, geld. En met veel andere waarden ging het helemaal fout.
Dat voelden we goed in de vorige eeuw, toen er veel schade aan de natuur ontstond en veel leven verloren ging door vervuiling. Bezorgde mensen vonden elkaar toen in de milieubeweging.
Van bescherming via begrip naar actieve transitie
Zij maakten zich vooral zorgen over de schade die onze economische activiteit toebracht aan de wereld om ons heen. Naast directe actie om het milieu te beschermen, werd er gaandeweg ook steeds meer nagedacht over het organiseren van de samenleving op een manier die verdere schade voorkomt. Inclusief de schade onder mensen. Die ideeën kregen vorm in het begrip duurzaamheid.
Nu zoeken we actief naar wegen om die staat van duurzaamheid te bereiken. Daar is veel verandering voor nodig. Dat noemen we transitie, de overgang naar een samenleving die zo is georganiseerd dat we welvaart, geluk en gezondheid voor iedereen ook in de toekomst kunnen garanderen. Daar is vooral een nieuwe vorm van economie voor nodig.
In die nieuwe economie hebben milieu, duurzaamheid en transitie ieder een belangrijk aandeel. Milieu en klimaat zijn onze fysieke omgeving die we beschermen tegen schade als gevolg van eenzijdig economisch handelen. Hoe we eerlijk met elkaar en zonder schade aan onze omgeving kunnen werken en leven beschrijven we in termen van duurzaamheid. In de transitie voeren we die ideeën uit. Het resultaat is een nieuwe economie die ons in staat stelt om iedereen welvarend, gelukkig en gezond te laten zijn zonder dat we daarmee onze planeet verwoesten.
Hoe ziet de nieuwe economie er uit?
Er zijn inmiddels vele honderden, misschien wel duizenden analyses gemaakt van wat er mis is met de huidige economie. Bijna alle conclusies noemen de eenzijdige focus op groei van geld en producten; de scheve verdeling van inkomen en bezit; het vernietigen van milieu, klimaat en menselijk welzijn.
Waar we heen willen is ook heel duidelijk: het is precies het tegenovergestelde van wat er tot nu toe gebeurt. We willen aandacht voor álle vormen van waarde, we willen ons milieu en het klimaat beschermen en we willen alle mensen eerlijk laten delen in welvaart en geluk. En dat willen we tot in lengte van jaren kunnen volhouden.
Ondersteboven
Voor sommige mensen is dat de wereld op zijn kop. Vooral voor traditionele economen, die ondernemers zien als de soldaten van geldwereld. Het enige doel van ondernemen is geld verdienen voor de aandeelhouders, vond de invloedrijke econoom Milton Friedman.
Hij was de bron voor de economische denkbeelden van onder andere Ronald Reagan en Margaret Thatcher, en zo ook de grondlegger van de crisis waar we nu nog steeds in zitten.
De economie letterlijk ondersteboven zetten is ook het beeld dat de Oostenrijker Christian Felber gebruikt. Hij spreekt over de Gemene Goed economie, met als belangrijkste doel om de hele samenleving rijker te maken, in plaats van een paar mensen en bedrijven. Hij zet TAPAS (There Are Plenty Alternative Solutions) tegenover Thatcher's TINA (There Is No Alternative).
Hij zet een simpele maar effectieve denkrichting tegenover de rigide doctrine van de neoliberale markteconomie. En hij geeft eenvoudige instrumenten waarmee ook het kleinste bedrijfje inzicht krijgt en kan geven over de waarden die het voortbrengt.
Samen werken aan meer waarde
Het concept van de Gemene Goed economie biedt zo een structuur waarin de talloze initiatieven die al op een betere wereld gericht zijn, samen kunnen werken in een nieuwe economie. Die schept een waaier aan waarden die aan de hele samenleving ten goede komen.
Het meest bijzondere is misschien wel dat het omkeren van de denkrichting de deelname van bestaande bedrijven niet uitsluit. Juist meegaan in de nieuwe economie vergroot de overlevingskans en het bestaansrecht van die bedrijven.
Race naar de bodem
De logica daarachter is heel helder. Het huidige economische model gaat uit van concurrentie. De winnaar is het bedrijf dat het goedkoopste produceert. Om kosten te drukken wordt er gewerkt met zo weinig mogelijk mensen en wordt er zo min mogelijk belasting betaald. In de race naar de bodem gaan veel bedrijven failliet.
Zowel de concurrerende ondernemingen als de bedrijven die het niet volhouden, stoten arbeidsplaatsen af. Die komen allemaal ten laste van de overheid, die steeds minder belastinginkomsten ontvangt. Door toenemende concurrentie worden de lonen voor de overblijvende banen steeds lager. Mensen met en mensen zonder werk worden massaal armer.
Het groeiende leger nieuwe armen is steeds minder in staat om producten af te nemen van de bedrijven, die feitelijk hun eigen markt opeten. En de overheden zijn door teruglopende inkomsten en toenemende lasten niet langer in staat om de infrastructuur te onderhouden die bedrijven nodig hebben om te opereren.
Als een ecosysteem
In een economie op basis van samenwerking en meervoudige waarden werken bedrijven er met elkaar aan om een balans te houden tussen inkomen, werkgelegenheid en welzijn (wat mensen helpt om optimaal te presteren). Immers, het streven naar maximale winst gaat ten koste van werkgelegenheid en welzijn, dus het verstoort de balans. Zo'n bedrijf zou worden bijgestuurd of het verdwijnt, want het is een bedreiging voor het hele systeem.
De nieuwe economie lijkt sterk op een natuurlijk ecosysteem. Bedrijven en organisaties groeien als soorten en individuen tot een optimale omvang is bereikt. Die omvang staat in directe relatie met de omgeving en het evenwicht wordt bepaald door veel verschillende factoren. Elke factor heeft een eigen waarde. De balans verschuift soms zonder verstoord te raken. Alleen door extreme invloeden van buitenaf vindt massale sterfte plaats.
De huidige economie produceert bomen die alles om zich heen vernietigen en die allemaal de grootste willen worden. Maar de beste plek voor een boom is in het bos. Het bos zorgt voor de juiste omgeving voor nieuwe bomen om te groeien. Net zo zorgt de nieuwe economie voor een klimaat waarin mensen en bedrijven met elkaar floreren. Dat is ware winst.
Peter van Vliet
Lees ook:
Het is tijd voor radicale actie voor een duurzame economie
Wat is duurzaamheid?
Hoe verander je de economie?
De mensloze economie