Pionieren in zompig grasland: rijst boeren in Holland

Wat kan je nog meer doen met grasland waar nu alleen koeien wat aan hebben? Hoe breng je de natuur weer terug in ingeklonken veenweidegebied en ontwikkel je daarvoor productieve systemen voor andere vormen van landbouw? Door onvermoeibaar te experimenteren. Zoals Sander Roeleveld doet in een stuk Zuid-Hollandse polder.

Als Sander Roeleveld zou meedoen aan ‘Boer zoekt Vrouw’, zou Yvon Jaspers zich zelf ongetwijfeld bovenin zijn balboekje werken. Bekijk zijn Instagram en je weet genoeg. Sander was tot voor kort werkzaam en succesvol als cameraman, woont in Amsterdam met zijn vrouw, die schrijfster en actrice is, en met hun twee zoontjes, die op de middelbare school en op hockey zitten, Sanders vroegere sport. Nu is hij boer.

Achterin een weiland bij het gehucht Oud Ade in Zuid-Holland heeft hij zijn domein. Hier komen verleden en toekomst van het gebruik van dit soort Hollandse grond voor de landbouw bij elkaar. Sander werkt samen met twee universiteiten, de WUR en Leiden, heeft de steun van een aantal subsidieverleners, en vooral van de geest van het pionieren. Dagelijks komen er studenten en hun hoogleraren langs. De NASA-achtige meetapparaten die staan opgesteld verraden dat hier serieuze proefnemingen verricht worden.

Afrikaanse meerval

De vraag was hem een beetje plagerig gesteld: “Wanneer ga je oogsten? Dan kom ik langs”. De oogst dit jaar is snel opgesomd: beetje korenbloemen voor thee, piepkleine blaadjes van de szechuanpeperplant. Maar ook wat Afrikaanse meerval, gerookt door een roker in de buurt. Ja een vis, heerlijk. “Ik heb de komende twee jaar niets te oogsten, dus wat wil je schrijven?”

Sander is aan het experimenteren, maar methodisch. Van alles proberen en kijken wat het wordt, maar wel precies, begeleid door de wetenschappers. Het is duidelijk wat hier de bedoeling is: “De natuur z’n gang laten gaan”. Biodiversiteit laten terugkomen en evenwicht vinden met de verschillende systemen die ze uitproberen. “Je zal merken als we daar straks langs die strook lopen dat je nog nooit zo veel insecten hebt gezien”.

Voor het ongeoefende oog is het allemaal onkruid. Wilde begroeiing, rijen planten, witte en blauwe bloemen, grassen op verschillende hoogten, plantjes in een strook water, struikjes aan een bamboestok. De hoog opgebonden slierten zijn hop. Dat vijvertje lijkt wel een sawa, met rijstplanten, en dat is het dan ook.

Zeiknat of kurkdroog

Jazeker, hier in een Zuid-Hollandse polder met onmogelijk zeiknat of juist kurkdroog veenweideland, wordt rijst verbouwd. De rijstplantjes zijn gemerkt met witte kaartjes. “Die drie daar in het midden zijn driejarig, dus dan hoef je niet elk jaar te planten. Alle andere rijstsoorten zijn eenjarig. Een professor uit Bangladesh had ze meegebracht toen hij hoorde dat we hiermee bezig waren.” Er staan nu 32 verschillende soorten rijst.

In het ondiepe water, tussen de rijstplanten, zwemmen vissen. “Afrikaanse meervallen. Die bemesten met hun poep de plantjes. Helaas kunnen ze niet tegen water dat kouder is dan 15 graden, dus er zijn er door het koude voorjaar maar weinig van overgebleven.” Europese meervallen of andere vissen, zoals karpers, zijn niet geschikt.

De hele rij planten vooraan zijn van een vorig jaar aangeplante Italiaanse rijstvariant, voor de risotto. Maar die werden niet bevrucht en gingen dus geen vrucht dragen. “Alle rijstsoorten worden bestoven door de lucht,” zegt Sander. Van afdekken tijdens de bloei of mechanisch blazen om het bevruchten te helpen, wil hij niet weten. Ook niet van netten over de bessenstruiken, die zoals iedereen weet last hebben van vogels. “Nee, dat doe ik niet.”

Sander bukt, trekt wat plantjes opzij, en wijst op een stukje mos. “Dat is veenmos, dat houdt van alle mossen en planten het best CO2 vast, beter nog dan bomen.” Tussen het mos staan cranberryplantjes, die het waarschijnlijk heel goed zullen doen op deze grond. Dat is zo’n systeempje. Daar staat een theestruikje, dat zijn aalbessen.

Waarom rijst en pepers?

Nu komt voorzichtig de vraag: waarom zou je rijst willen verbouwen, en hop, thee, chauvignon blancdruiven, peren, cranberry’s en szechuanpepers in een boerenpolder waar normaal alleen koeien lopen omdat er alleen gras groeit? Het korte antwoord is: kijken wat er op dit soort grond kan groeien.

Het lange antwoord is een verhaal waarin het grondwaterpeil een belangrijke rol heeft. “Veenweidegebieden zoals dit staan onder druk,” zegt Sander. “De grondwaterstand wordt op een bepaalde hoogte gehouden waardoor het bruikbaar is als weiland voor koeien. Maar dat is eigenlijk te laag. De ondergrond is veen, die door de druk van jaren is ingeklonken, met daarop een bovenlaag die eeuwen geleden kunstmatig is aangebracht. Bij een verkeerde waterstand komt er te veel CO2 en methaan vrij, beide broeikasgassen. Wat wij onderzoeken is wat je optimaal met deze grond kan doen. Wat kan er groeien, hoe komt de biodiversiteit terug, hoe hou je de gassen in de grond en het water vast.”

Voor de sawa’s is de toplaag afgegraven tot onder het grondwaterpeil. De grond die daar afkwam vormt droge heuvels waarop bloemen, kruiden en struiken groeien. Zo ontstaan stroken met alle mogelijke soorten begroeiing, een eenvoudige en afdoende manier om biodiversiteit terug te brengen. “Een weiland met raaigras, wat in feite een monocultuur is, heeft nog minder leven dan de Sahara. Met dit soort duurzame systemen, zoals ook voedselbossen, kunnen we de achteruitgang van de biodiversiteit stoppen.”

Veel potentie

De eeuwenoude Europese veenweidegebieden lopen van Frankrijk en Engeland tot in Rusland. Het meeste is grasland, als het al in gebruik is. Een studie uit 2019, verschenen in Nature, toonde aan dat 31 Europese stukken ‘peatland’ de afgelopen eeuwen droger zijn geworden en daarmee veel van het vermogen om CO2 uit de lucht op te nemen zijn verloren. Met goed natuurbeheer kan zoveel meer gedaan worden, de vruchtbare ondergrond van veen wordt helemaal niet benut. Variëren met hoogte en diepte, met de waterstand, met combinaties van beplanting, zoals veenmos en cranberry’s, met vissen tussen de rijstplanten, heeft veel potentie voor productieve teelt.

“Het moet de komende jaren nog blijken wat het het beste doet, welk systeem het beste werkt. Voor een boer is het pas interessant als hij op die stroken mechanisch kan oogsten en een flinke opbrengst heeft,” zegt Sander. “Maar het vasthouden van broeikasgassen en goed water is net zo belangrijk.”

Op een paal vlakbij zit een torenvalkje. “Hij wordt steeds minder schuw,” merkte Sander al. Zijn vrouwtje zit verderop. Sander trekt een aalbessenstruik uit de grond. “Hier, voor jullie moestuin. Doe de groeten aan je vrouw.”

Huib Stam

Voor meer informatie: https://debuffelbes.nl/