Time-out voor duurzaamheid, voor menselijkheid?

Vergeleken met de slachtoffers, de ellende en de brute verwoesting in de huidige oorlog lijkt het bijna futiel om te praten over duurzaamheid. De kernwaarden van onze samenleving liggen onder vuur. Misschien zelfs haar voortbestaan. Maar dat is wel de uiterste essentie van het begrip duurzaamheid. Wat kan voortbestaan.

Om enigszins in te schatten hoe we voort kunnen bestaan en onze kernwaarden overeind kunnen houden is het belangrijk om begrijpelijke emoties van woede, frustratie en angst een plek te geven, zonder dat ze ons oordelingsvermogen aantasten.

Daarnaast is het belangrijk om realistisch te zijn over het ontstaan van de huidige crisis en oorlog. Die heeft zijn oorsprong in complexe ontwikkelingen van alle kanten. Zoals in verbroken beloften door de Nato. Zoals in jarenlang anti- Russisch sentiment vanuit Oekraïne naar de Russische bevolking. De jarenlange sancties. Maar bovenal in het – achteraf gezien misplaatste – idee dat Vladimir Vladimirovitsj Poetin een rationeel denkend en betrouwbaar persoon zou zijn.

Ons westerse gevoel van veiligheid en geborgenheid heeft een mokerslag gekregen, terwijl het nog groggy was van de pandemie.

Op het zelfde moment publiceerde het IPCC haar meest recente analyse van de gevolgen van klimaatverandering. Dat bericht was slechts een voetnoot in veel media, terwijl het de aankondiging is van een serie potentiële rampen die de samenleving volledig knock-out kan slaan. De analogie met de huidige oorlogssituatie is treffend. Decennia lang zijn alle signalen en waarschuwingen voor de aankomende dreiging genegeerd. Pas bij een catastrofe komen we in actie.

Wat gebeurt er nu verder?

De afgelopen dagen zijn er honderden analyses verschenen vanuit alle hoeken en gaten van de media. Daaruit begint een rode draad te ontstaan van de verschillende domino-effecten die op kunnen treden.

Energie

Voor klimaat en duurzaamheid zijn vooral de korte termijngevolgen voor de energievoorziening van belang. Voor Europa zijn dat het mogelijk wegvallen van de Russische toevoer van gas en olie. Een eerste gevolg zijn hogere marktprijzen voor alle vormen van energie. Die raken enerzijds de lagere inkomensgroepen in de samenleving, maar ook de industrie. Sommige producten kunnen niet meer winstgevend worden geproduceerd, zoals kunstmest of aluminium. Bakken van brood wordt duurder.
Waar een daling van energieverbruik gunstig kan zijn voor het klimaat, is er ook een risico dat gas wordt vervangen door steenkool en bruinkool. Dat levert weer extra uitstoot en vervuiling op.

In een verdere fase kunnen tekorten optreden. Dat kan leiden tot rantsoenering en sluiting van sectoren. Wordt mogelijk ook de laad-infrastructuur voor elektrisch rijden getroffen?

Voedselvoorziening

Rusland en Oekraïne zijn goed voor ca 25% van de wereld-graanproductie. Het (deels) wegvallen daarvan zorgt voor een combinatie van hogere prijzen en (lokale) tekorten. In het verleden heeft juist Rusland Amerika behoed voor graantekorten bij mislukte oogsten door grote droogte in het Mid-Westen. Die treedt ook nu op en wordt erger door klimaatverandering.

Technologie en defensie

Oorlog is destructief en bovendien een enorme vervuiler. Daar komt binnenkort de extra vervuiling bovenop van enorm groeiende defensie-industrie en het gebruik van militaire voertuigen. Daar schreven we al eerder over.

Oekraïne blijkt de grootste producent in de wereld te zijn van neon, dat noodzakelijk is bij de productie van computerchips. Het wegvallen daarvan zorgt voor een nog groter probleem bij de productie en levering van chips, met alle gevolgen van dien voor niet alleen automatisering en communicatieproducten, maar ook elektrische auto’s en windturbines.

Economie

De oorlog, bovenop de gevolgen van de coronapandemie, zorgt voor een nog verder oplopende inflatie. Alles wordt duurder en grote groepen in de samenleving kunnen niet meer rondkomen, of verminderen hun consumptie sterk. Levensmiddelen, energie en woonlasten (hypotheken) nemen snel toe. Transport en distributie worden zowel moeilijker als duurder door hogere brandstofkosten en langere (vlieg)routes.

Markten verdampen. Export van onder andere voedsel, fruit, naar Rusland stopt. Daarmee blijven landen met overschotten zitten, en stopt ook de onderlinge handel. Dit effect kan in verschillende sectoren optreden.

Ook overheden betalen een steeds hogere rente voor de noodleningen die al zijn afgesloten, en nog moeten volgen. Aandelenkoersen storten in. Financiering voor duurzame energie en energiebesparing verdampt. Minder consumptie is wel weer positief voor klimaat en duurzaamheid.

Bouw en herstel

Herstel van oorlogsschade en herbouw van infrastructuur zorgt, samen met de al noodzakelijke extra bouw en achterstallig onderhoud van infrastructuur zoals in de VS, voor enorme extra uitstoot van broeikasgassen en stikstof.

Ongelijkheid en sociale onrust

Prijsstijgingen zorgen aan de onderkant van de samenleving voor verarming, en aan de bovenkant juist voor verrijking. De ongelijkheid in de samenleving neemt nog verder toe, en daarmee de tegenstellingen en de onrust, zowel tussen groepen binnen landen, als tussen landen onderling.

Tel daarbij op een verdere toename van vluchtelingenstromen, uit oorlogsgebied, uit onderdrukte gebieden (Rusland?) en uit de traditionele gebieden die door honger en klimaatrampen worden getroffen.
Er is weinig fantasie voor nodig om in te zien wat de gevolgen zullen zijn wanneer in deze situatie er ook nog een of meerdere klimaatrampen plaatsvinden. Het IPCC is er duidelijk over dat die er zullen komen. En de huidige ontwikkelingen maken de kans daarop alleen maar groter.

Is er nog een uitweg?

Het heeft weinig zin om daarover te speculeren. In de huidige chaos is elke uitkomst mogelijk. Poetin kan morgen worden afgezet, of hij zit er nog 20 jaar. Hij wil met Oekraïne een voorbeeld stellen, of hij is uit op de rest van Europa. Blijven de VS wel een democratische natie na de volgende verkiezingen? Slaat het klimaat nog harder toe of blijft het een tijdje rustig zodat we ons beter kunnen voorbereiden?

Wat die uitkomsten ook gaan zijn, blijven streven naar meer duurzaamheid is in alle scenario’s zinvol. Is het niet vanuit ethisch oogpunt, dan is het wel voor zelfbehoud en weerbaarheid in crisistijd. Hoe gehavend ook, duurzaamheid is van en voor alle tijden.

Peter van Vliet