Al heel lang vraag ik me af wat de ‘status’ is van het idee transparantie. Is het een ding, een resultaat, een proces of nog iets anders? Kan je het beetpakken of juist niet? Is transparantie een ‘heilig moeten’ of doe je het er ook een beetje bij, net zoals heel vaak met duurzaamheid gebeurt? Lastig vragen, want het betekent nogal wat voor wat we doen en laten als we ‘de’ veel bejubelde transparantie van organisaties helder willen krijgen. Het gevaar van spoken najagen ligt in zo’n geval levensgroot op de loer. Transparant organiseren blijkt zo makkelijk nog niet.
Daar moet ik ook nog aan toevoegen dat ik wat huiverig sta tegenover het ‘meten is weten’ adagio in deze. Niet alles is te meten en wat we meten is vaak niet wat we willen weten. Niet in de laatste plaats wordt deze huiver gevoed door het gegeven dat een meting resulteert in getallen die vervolgens de neiging hebben een eigen leven te gaan leiden. Het is dus wijs op te passen en dat wat we meten niet te verabsoluteren. Ben ik, dit alles overwegende, tegen het organiseren van transparantie en het zichtbaar maken van de manier waarop dat gebeurt? Zeker niet. Maar ik pleit voor een wat bredere aanpak.
Duurzaam organiseren
Even ter verheldering: mijn werkveld omvat niet in de eerste plaats transparantie benchmarks of het ontwikkelen van instrumenten daarvoor, maar het aanpalende terrein van duurzaamheid organiseren. Eigenlijk wil ik van elke organisatie heel snel weten hoe ze zich positioneert ten opzichte van dat onderwerp. Gaat het om iets wat er echt toe doet - wat in de haarvaten van de organisatie zit - of is het alleen maar een mooi verhaal? Door de tijd heen heb ik een simpele ‘aanpak’ ontwikkeld om daar snel achter te komen die bestaat uit drie thema’s. Die thema’s zijn te vertalen in simpele vragen. De antwoorden daarop hangen direct en opeenvolgend met elkaar samen.
Drie vragen
De eerste vraag richt zich op de aanwezigheid van een expliciete strategie gericht op duurzaam organiseren. Is er zo’n strategie; zo ja, waar bestaat deze uit en hoe lang is deze er al? De aanname is dat strategie richtinggevend is voor het gedrag van mensen in een organisatie. Geen strategie voor duurzaam ondernemen betekent eigenlijk terug naar af – het heeft dan geen zin de twee volgende vragen te beantwoorden.
De tweede vraag stelt aan de orde hoe die strategie vertaald is in een business model. Dat business model is te zien als de logica van waardecreatie en laat bij een nadere analyse zien wat de waarde is die een organisatie organiseert. Want zonder die vertaling raakt een strategie niet het hart van een onderneming. Waar blijkt die vertaling uit – waarmee wordt waarde gecreëerd en wat is het verdien model? Hoe kunnen we dat zien in de opbouw en/of aanpassingen van het vigerende business model?
De derde en laatste vraag probeert scherp te krijgen of en in hoeverre de organisatie investeert in het realiseren van strategie- en business model-aanpassingen in het licht van ambities op weg naar verdere verduurzaming. De aanname hier is dat heel veel organisaties werken aan een duurzame toekomst, duurzame business, et cetera, maar daar nog lang niet zijn. Er van uitgaande dat dat een verander- of transitieproces vraagt, is het opportuun om te weten of de organisatie daar ook daadwerkelijk en structureel in investeert. Dus wat wordt er bijvoorbeeld gedaan rond competentie ontwikkeling, ketenregie en netwerksamenwerking (om echt maar een paar dingen te noemen)? Gaat daar tijd, geld en energie naar toe en zo ja, is het ‘peanuts’ of echte ‘poen’?
Strategie en business model moeten eigenlijk voortdurend uitgelijnd worden. Dat vraagt doorlopend om energie, om investeren in anders, in competentieontwikkeling, in leren. Is daar geen sprake van, dan wordt het zorgelijk. Laten we helder zijn: niets is perfect. Sterker nog: alles is altijd in beweging. Waar we alles overwegende aan het eind van de dag met zorg over kunnen rapporteren is het proces. Resultaten zijn altijd tijdelijk, incompleet en hoe je het ook went of keert onvolledig. Tien jaar klussen aan een transparantiebenchmark laat ‘pure winst’ zien, maar geeft ook en tegelijkertijd alle ruimte voor de verzuchting: het is nooit af. Daarom is het misschien goed om iets vaker deze drie simpele vragen te stellen over strategie, business model en verandercapaciteit. Het antwoord geeft transparant inzicht in de serieusheid van een onderneming waar het gaat om duurzaam ondernemen. Vaak zal dat antwoord tegen vallen. So be it. Monter verder dus.
Jan Jonker is de initiatiefnemer van het boek ‘Nieuwe Business Modellen; Samen Werken aan Waardecreatie’ dat op 13 november ten doop gehouden wordt in de Domkerk in Utrecht. Lezers van Duurzaam Nieuws kunnen met korting naar dit Symposium. Indien U zich hier aanmeldt, krijgt u € 25,-- euro korting op de entreeprijs van € 195,--.
Jan Jonker
