Eendenkroos groeit als kool. Een ideale eigenschap als je het waterplantje weet te voeden met een tot voor kort waardeloze reststroom. Nog leuker wordt het als je daarmee hoogwaardig eiwit weet te genereren. Interesse genoeg: uit de derde wereld, een Hollandse kaasspecialist en een cateraar die het als delicatesse in de markt wil zetten.
Het bedrijf Groot Zevert Vergisting uit Beltrum was zo’n tien jaar geleden het eerste grootschalige biogasbedrijf in Nederland. Sinds kort speelt de onderneming opnieuw een voortrekkersrol: in twee jaar tijd is er een concept neergezet voor het grootschalig en geautomatiseerd telen en oogsten van eendenkroos. Dit doet het samen met partners – zelfstandig adviesbureau CC Advies uit Ulft en veevoederfabrikant ForFamers uit Lochem – onder de naam consortium Eendenkroos Digestaat Veevoer (EDV). Het idee om eendenkroos te telen is op zich niet nieuw, maar het is wel de eerste keer dat het lukt, zegt Moot Goossens, senior adviseur biobased economy bij Agentschap NL (Ag NL).
Biobased economy
In 2009 dong EDV mee in een tender van het toenmalige ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Is grootschalige teelt van eendenkroos met vergistte dierlijke mest als voedingsbron bedrijfseconomisch haalbaar, was een van de onderzoeksvragen. Het ministerie financierde het haalbaarheidsonderzoek via de SBIR-regeling (Small Business Innovation Research). Het onderzoek van het consortium sloot immers goed aan bij de ambitie van het kabinet: leidend worden en blijven in Europa op het gebied van de biobased economy. De overheid besloot innovatie op dit gebied te versnellen en 17 miljoen euro beschikbaar te stellen aan bedrijven voor het ontwikkelen van duurzame, innovatieve oplossingen.
Eiwitgehalte 43 procent
De resultaten van het haalbaarheidsonderzoek, fase 1 van de SBIR-regeling, waren veelbelovend. Door het meest geschikte soort eendenkroos te selecteren en de teeltomstandigheden te controleren weet het consortium een eiwitgehalte te verkrijgen van 43 procent. Bovendien heeft het eiwit een dermate hoge kwaliteit dat het qua samenstelling met soja-eiwit kan concurreren. Ook lijkt grootschalige teelt technisch en bedrijfseconomisch haalbaar, dus fase 2 van de SBIR-regeling werd ingezet: de ontwikkeling van de teelt van laboratoriumschaal tot kleine praktijkschaal. Ditmaal financiert het ministerie van Economische Zaken het innovatieonderzoek. Groot Zevert heeft daartoe drie vijvers aangelegd: één op de bedrijfslocatie in Beltrum van één hectare en twee proefvelden elders in het land.
Eendenkroos hoog productief
Het rendement van de oogstopbrengst blijkt indrukwekkend. Er is een berekende productie mogelijk van 27 ton droge stof per hectare per jaar. Ter vergelijking: de productie van gras levert circa 11 ton droge stof per hectare per jaar, mais 15 ton en soja 2,3 ton. Hayo Canter Cremers van CC Advies: “Eendenkroos is in vergelijking met deze gewassen dus hoog productief.”
De innovatie levert meer voordelen op, vooral op het gebied van duurzaamheid. Zo vermindert de teelt van eendenkroos broeikasemissies met circa 80 ton CO2 equivalenten per hectare per jaar. Canter Cremers: “Dat heeft zowel te maken met de hoeveelheid CO2 die via eendenkroos wordt vastgelegd als met de vermindering van transport. Door het hergebruik van deze restroom hoeft er immers minder mest uitgereden te worden en minder soja geïmporteerd. In principe kan de eendenkroos soja in veevoer volledig vervangen.” Een korte kringloop is het gevolg. Moot Goossens van Ag NL: “De stikstof en fosfaten uit de reststroom van de mestvergister gebruik je met deze methode meteen om veevoer van te maken. De goederenstroom van groenvoer wordt zo tot het minimum beperkt. Waar immers mest wordt geproduceerd, wordt ook gegeten door dieren.”
Kansen derde wereld
Een gouden vondst: de teelt van eendenkroos met vergistte mest als voedingsbron? Goossens ziet volop kansen: “Waar dan ook ter wereld kun je dergelijke reststromen inzetten om op een snelle manier eiwitrijk groenvoer te verbouwen. Het biedt ook mogelijkheden voor voedselproductie voor mensen die weinig bezitten en op grond die voor landbouw onbruikbaar is.”
De innovatie is inmiddels niet onopgemerkt gebleven. Verschillende organisaties die in of voor de derde wereld werken, hebben al contact gezocht. Arjan Prinsen, bedrijfsleider van de afdeling duurzame energie biogas bij Groot Zevert: “Onlangs is een delegatie uit Kenia langs geweest die helemaal verknocht is aan het systeem. Ook in Nigeria willen ze het gaan toepassen.” In Nederland is er belangstelling van specialisten. De Noord-Hollandse prijzen winnende kaasspecialist Klaver Kaas heeft voor volgend jaar al een paar ton kroos besteld om er een speciaal kaasje van te maken. Het in cressen gespecialiseerde bedrijf Koppert Cress denkt erover de kroos als delicatesse in de markt te zetten. Rob Baan, directeur van het bedrijf: “Ik zie kansen voor de gastronomie. Het kroos heeft een mooie heldergroene kleur. Bovendien denk ik dat het qua inhoudstoffen interessant is. De smaak is pittig, een beetje tuinkersachtig.”
Wind als spelbreker
Aan afnemers en enthousiasme geen gebrek, maar de realiteit is weerbarstiger. Prinsen: “Het heeft nog even nodig om de kinderziektes uit het systeem te halen. In Nederland is de wind onze grootste spelbreker. Het kroos gaat daardoor over elkaar heen liggen en groeit niet goed. We hebben al veel procesparameters in kaart gebracht, maar we kunnen op dit moment ook voor het buitenland nog geen keiharde garantie geven dat het daar een succes is.” Verder moeten bladluis en het leliemotje nog biologisch worden verslagen. Maar het Good Manufacturing Practice (GMP)-certificaat voor voedselveiligheid is binnen en de aanvraag voor de Europese licentie is gedaan. Canter Cremers: “Wij hebben een praktijkrijp concept op het moment dat het probleem met de wind is opgelost. De methode daarvoor moet goed en ook kosteneffectief zijn. We verwachten de oplossing te hebben aan het einde van het komende groeiseizoen, in de zomer van 2014.”
Monique Koudijs