Wat als de VS een dictatuur worden?

De VS werpen zichzelf al vele decennia op als de ultieme verdedigers van de democratie. Nu heeft de Amerikaanse politiek al langer haar glans verloren, maar het bolwerk begint nu barsten en scheuren te vertonen die ook veel Amerikanen echte zorgen baren. Wat betekent dat voor ons?

De bestorming van het Capitool was een wake-up call voor wie nog steeds geloofde in de goede bedoelingen van republikeins Amerika. Het Hooggerechtshof volgde met het terugdraaien van het recht op abortus. Nu worden de stormballen gehesen voor een vervolg tijdens de tussentijdse verkiezingen in november, waarbij het stemrecht doelwit is van extreem rechtse republikeinen.

De staatssecretaris van Colorado, Jena Griswold, waarschuwt iedereen die wil luisteren dat het lot van vrije en eerlijke verkiezingen in de Verenigde Staten op het spel staat tijdens de tussentijdse verkiezingen van november, meldt The Guardian.

Tijdens de verkiezingen in november wordt ook de ‘secretary of state’ in veel Amerikaanse staten verkozen. In tegenstelling tot de federale Secretary of State, die fungeert als minister van buitenlandse zaken, overzien de lokale secretaries vooral procedures en resultaten van verkiezingen. 

Voor deze verkiezingen nomineerden de Republikeinen juist kandidaten die de mythe van Donald Trump van een gestolen verkiezing in 2020 nog steeds steunen.

“Wat we kunnen verwachten van de extreme Republikeinen die in dit land aan de macht zijn, is dat ze vrije en eerlijke verkiezingen voor het Amerikaanse volk ondermijnen, Amerikanen het recht ontnemen om te stemmen…”

Griswold, die voorzitter is van de Democratische Vereniging van Staatssecretarissen (Dass) en zich kandidaat stelt voor herverkiezing, dringt er bij de Amerikanen op aan aandacht te besteden aan de eens zo slaperige stemmingswisselingen voor staatssecretaris, anders verliezen ze hun democratie.

Vrije verkiezingen ondermijnen

“Wat we kunnen verwachten van de extreme Republikeinen die in dit land aan de macht zijn, is dat ze vrije en eerlijke verkiezingen voor het Amerikaanse volk ondermijnen, Amerikanen het recht ontnemen om te stemmen, weigeren om veiligheidsinbreuken aan te pakken en, helaas, meer loyaal zijn aan Mar-a-Lago dan aan het Amerikaanse volk,” zei Griswold in een interview met de Guardian.

De voorverkiezingsuitslagen tot nu toe hebben duidelijk gemaakt wat er op het spel staat, zei ze: “Het land kan het recht om te stemmen verliezen en we kunnen … meer van onze fundamentele vrijheden verliezen in minder dan drie maanden.”

Nu Trump en zijn loyalisten er niet in geslaagd zijn de stemming in 2020 ongedaan te maken, richten ze zich strategisch op posities die een cruciale rol zullen spelen bij het toezicht op de volgende presidentsverkiezingen.

Als deze door Trump gesteunde kandidaten worden verkozen, vreest Griswold dat zij hun posten zullen gebruiken als wapens, hetzij door twijfel te zaaien over de resultaten van een verkiezing die hun partij verliest, hetzij door te proberen die verkiezing volledig onderuit te halen.

Daar zijn voldoende aanwijzingen voor. In Arizona is Mark Finchem nu de Republikeinse genomineerde voor staatssecretaris. Een prominente verkiezingsontkenner die zei dat hij de overwinning van Joe Biden in de staat niet zou hebben gecertificeerd. In Michigan is Kristina Karamo Republikeinse kandidaat, die ten onrechte beweerde getuige te zijn geweest van kiezersfraude als verkiezingswaarnemer in 2020. En in Pennsylvania, waar de gouverneur de staatssecretaris benoemt, is de Republikeinse gouverneurskandidaat Doug Mastriano, een extreemrechtse wetgever die de brutale poging leidde om de overwinning van Biden in zijn staat ongedaan te maken.

Nog niet zo lang geleden opereerden staatssecretarissen in relatieve anonimiteit, zwoegend achter de schermen om allerlei bureaucratische taken uit te voeren. De belangrijkste daarvan was te zorgen voor een soepel en veilig verloop van de Amerikaanse verkiezingen. 

Dat veranderde in de tumultueuze nasleep van de verkiezingen van 2020. In zijn brute poging om een tweede termijn te bemachtigen, richtte Trump zijn pijlen op de bewakers van de verkiezingen in de staten: staatssecretarissen, provinciegriffiers, leden van verkiezingscommissies en andere functionarissen in slagveldstaten. Hij beweerde ten onrechte dat de resultaten door fraude waren aangetast en zette hen onder druk om zijn nederlaag ongedaan te maken.

Functionarissen die zich verzetten tegen de gefantaseerde beweringen van de verslagen president werden al snel het doelwit van pesterijen, intimidatie en gewelddadige bedreigingen.

Opmaat naar een nieuwe burgeroorlog?

Meer dan de helft van de Amerikanen die zich “sterke Republikeinen” noemen, denkt dat een burgeroorlog binnen 10 jaar in de VS op zijn minst enigszins waarschijnlijk is, zo blijkt uit een peiling. Van de gemiddelde bevolking van de VS denkt dat meer dan 40%.

Het onderzoek door YouGov en de Economist staat echter niet op zichzelf. Andere peilingen tonen vergelijkbare resultaten.

In dat licht werpen de voorspellingen die senator van South Carolina, Lindsey Graham, zondagavond deed, hun schaduw vooruit. Hij voorzag “rellen op straat” als Trump wordt aangeklaagd omdat hij na zijn vertrek uit het Witte Huis geheime documenten heeft bewaard, materiaal dat de FBI deze maand in Trumps huis heeft teruggevonden, zo schrijft The Guardian.

“Mensen zijn boos, ze kunnen gewelddadig worden”

Graham kreeg alom bijval. Op maandag vertelde Mary McCord, een voormalig waarnemend plaatsvervangend procureur-generaal, tegen CNN dat het “ongelooflijk onverantwoordelijk was voor een gekozen functionaris om in feite verhulde dreigementen van geweld te uiten, alleen als de rechtshandhaving en het ministerie van Justitie … hun werk doen”.

De uitspraak “mensen zijn boos, ze kunnen gewelddadig worden”, zei McCord, toonde aan dat “wat [Trump] weet en wat Lindsey Graham ook weet … is dat mensen daarnaar luisteren en mensen daadwerkelijk mobiliseren en dingen doen.

“6 januari was het resultaat van dezelfde soort tactiek van president Trump en zijn bondgenoten.”

De meeste deskundigen geloven echter dat een volledig gewapend conflict, zoals de Amerikaanse burgeroorlog van 1861-65, onwaarschijnlijk blijft.

Maar velen vrezen een toename van de scherpe politieke verdeeldheid en expliciet politiek geweld, vooral nu Republikeinse politici die Trump’s leugen over verkiezingsfraude steunen, zich kandidaat stellen voor het Congres, als gouverneur en voor belangrijke posten bij de staten.

In de opiniepeiling van YouGov en The Economist zei 65% van alle respondenten dat het politieke geweld sinds het begin van 2021 is toegenomen. Iets minder, 62%, dacht dat het politieke geweld in de komende jaren zou toenemen.

Het moeras van de verenigde schijndemocratieën

Het is moeilijk om voor te stellen dat de VS zich binnen afzienbare tijd tot een harde dictatuur ontwikkelen. Maar de combinatie van de uitkomsten van de genoemde polls, het hoogste wapenbezit in de wereld en de opruiende uitspraken van vooraanstaande politici en de ondermijnende praktijken die al plaatsvinden vormen op zijn minst een explosief mengsel.

Voeg daarbij de welhaast obscene hoeveelheid geld die in de VS verbonden is aan politieke macht, en de daarbij behorende economische belangen van partijen die duidelijk politiek partij kiezen (denk aan de wapenindustrie en fossiele energiebedrijven, maar ook media- en IT conglomeraten), en je hebt een conflict dat misschien in niets doet herinneren aan de historische burgeroorlog, maar misschien nog wel gewelddadiger en destructiever wordt. Een conflict dat vooralsnog niet meer kan opleveren dan een schijndemocratie onder bewind van de grootste spierballen.

Schijndemocratieën trekken elkaar aan. Zie de relaties tussen Poetin en Orban, Orban en Trump, de steunbetuigingen vanuit Servië en extreem rechts Italië. En ze vormen samen een moeras dat de grootste bedreiging ooit wordt van wat we als de minst imperfecte vorm van democratie kunnen beschouwen, de Europese democratie. 

De geschiedenis is een doorlopende golfbeweging van kantel- en omslagpunten en dat is ze altijd geweest. Net zoals de meeste mensen altijd al blind zijn geweest voor de momenten waarop ze toeslaan. Wie voorzag het uiteenvallen van de Sovjetunie, de hereniging van Duitsland, de oorlog in Oekraïne? Net zo snel kunnen de VS een dictatuur worden en in het tegendeel vervallen van wat hun groot maakte. En net zo makkelijk maakt dat ook van Europa weer het verdeelde strijdtoneel dat het zo lang ook was. We moeten er niet aan denken. Dus doen we dat ook maar niet.

Wie de woorden duurzaamheid en klimaat heeft gemist in dit geweld, heeft goed opgelet. Daar is geen aandacht voor als politici elkaar naar de strot vliegen. Die aandacht is er kennelijk alleen in tijden van rust en evenwicht. Of op momenten van grote rampen. Is het dan cynisch om te opperen dat het samenvallen van een paar mondiale klimaatrampen alle partijen misschien weer bij elkaar kan brengen? Want ook dat zou zomaar kunnen.