West-Afrika wordt opgeslokt door de oceaan

Voor grote delen van West-Afrika is de stijgende Atlantische Oceaan een snelgroeiend probleem. Waar een derde van de regionale bevolking in de kustgebieden leeft en waar 56% van het BBP van de West-Afrikaanse landen aan de kust verdiend wordt, kan kusterosie potentieel een catastrofaal probleem worden.

Staand op het stenen muurtje dat zijn huis nog scheidt van de Atlantische Oceaan vertelt Mohamed, een 29-jarige elektricien, over hoe de zee afgelopen decennia grote delen het Senegalese vissersdorp Bargny heeft weggespoeld: ‘twintig jaar geleden stonden er nog vier huizen tussen mijn huis en de zee.’ Hij wijst naar een pirogue die tachtig meter voor de kust in zee dobbert: ‘het strand lag toen nog daar!’ De buren zijn inmiddels verhuisd en wat overblijft zijn de karkassen van hun woningen. Mohamed bereidt zich voor op het ergste, zijn huis is namelijk het volgende dat door de golven zal worden opgeslokt.

Meters kust opgeslokt

Het levendige vissersdorp Bargny is een van Senegal meest kwetsbare gebieden voor kusterosie. Op zo’n twintig kilometer ten oosten van de hoofdstad Dakar zijn door de aanhoudend stijgende zeespiegel de afgelopen decennia al honderden huizen van het dorp weggespoeld. De stijging van de zee is de afgelopen jaren een steeds grotere bedreiging geworden voor de bewoners. Meer dan twee meter kust wordt per jaar opgeslokt en honderden mensen worden hierdoor gedwongen hun spullen te pakken en te verkassen naar een plek verder weg van de oprukkende kustlijn. Langs de hele kustlijn staan inmiddels verwoeste gebouwen die ooit onderdak boden aan hele gemeenschappen.   

Bargny is slechts een van de duizenden plaatsen langs de West-Afrikaanse kust die risico lopen te verdwijnen in de zee. In de kustgebieden strekkend van Mauritanië tot Nigeria is ongeveer een derde van de bevolking van de regio gehuisvest, zo’n 105 miljoen mensen. Het zijn dus niet alleen kleine vissersdorpjes die bedreigd worden. Zo waarschuwen onderzoekers dat de Mauritiaanse hoofdstad Nouakchott het gevaar loopt door de zee te worden ingeslikt. De historische stad Saint-Louis, die op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat, ziet huizen en straten verwoest raken en gewassen gedood worden. Aan de toeristenkust van Gambia zijn de eerste hotels al verdwenen. In Monrovia, de hoofdstad van Liberia, zijn sinds 2013 alleen al 800 huizen verwoest en 6.500 mensen uit hun woning ontheemd en grote steden als Accra in Ghana en Lagos in Nigeria kampen tijdens het regenseizoen steeds vaker met hevige overstromingen als gevolg van de stijgende zee.

Economie en ecosystemen verdwijnen

Het zijn echter niet enkel huizen die worden weggevaagd. Volgens de Wereldbank genereert het kustgebied 56% van het BBP van West-Afrika, waar onder andere visserij, havens en olieproductie een belangrijk rol in spelen. Ook essentiële ecosystemen als stranden en mangroves worden verwoest door de oprukkende kustlijn. Verzilting vermindert bovendien het beschikbare land om te verbouwen en tast zoetwaterreserves aan.

Hoewel kusterosie deels een natuurlijk fenomeen is hebben door de mens veroorzaakte factoren West-Afrika extreem kwetsbaar gemaakt. Onder andere zeespiegelstijging, de bouw van infrastructuur zoals havens ten koste van mangroves en stranden, en zandextractie stimuleren het oprukken van de kustlijn. Zo heeft de Senegalese overheid gepland om in Bargny een industriële haven te bouwen die de oude haven van Dakar moet ontlasten, waardoor een heel stuk van het strand al is verdwenen.

Overheden in West-Afrika trachten zich te verdedigen tegen de Atlantische Oceaan door te investeren in kunstmatige zeeweringen. Het plaatsen van harde structuren voor de kust kan zeker op korte en middellange termijn een effectieve oplossing zijn doordat het voorkomt dat de zee langs de kust beweegt. Op de lange termijn kunnen kunstmatige zeemuren echter de natuurlijke sedimentenstroom verstoren, waardoor de erosie in naburige, onbeschermde gebieden juist verergerd kan worden. 

Waar hard gewerkt wordt om zeemuren te plaatsen voor de kust van toeristische bestemmingen als Saly, op zo’n veertig kilometer ten zuiden van Bargny, worden de bewoners van grote andere gebieden, zoals bij Bargny, voorlopig nog aan hun lot overgelaten. Mohamed vertelt: ‘Twee jaar geleden heb ik met financiële hulp van vrienden en familie zelf een muurtje voor m’n huis kunnen plaatsen. Amper een jaar later is dit alweer verwoest door de golven.’

Een oplossing voor Bargny lijkt voorlopig niet nabij. De voormalige buurman van Mohamed moest vorig jaar noodgedwongen zijn huis verlaten zonder hier ooit enige compensatie voor te krijgen en ook Mohamed voelt langzamerhand de grond letterlijk onder zijn voeten verdwijnen: ‘Ik ben bang voor de toekomst, want ik weet dat de dag dat de zee mijn huis zal opslokken steeds dichterbij komt.’

Tjerk Faber

Titelfoto: Mohamed voor zijn zelfgebouwd verdedigingsmuur. Foto: Tjerk Faber.